Als kinderen volwassen worden: ‘Het steekt dat mijn moederrol zo veranderd is’

Ooit was je de belangrijkste persoon in het leven van je kind. Maar nu hij of zij volwassen is, moet je tevreden zijn met een plaats op de tweede rij. En dat is af en toe slikken. ‘Mijn zoon is aldoor met zijn smartphone in de weer, maar me eens bellen lukt maar niet.’

Er was een tijd dat ze in tranen naar je toe kwamen gerend als ze gevallen waren, dat ze je riepen als ze een nachtmerrie hadden en je misten als ze op kamp waren. Ze zochten troost bij je als ze ruzie hadden met hun beste vriendin, of nadat hun lief het had uitgemaakt. Jarenlang zaten je kinderen in je hart en onder je vel en was jij het middelpunt van hun leven. Tot ze volwassen werden en het ouderlijk huis verlieten. En ook al worstelen ouders van vandaag doorgaans minder met het legenestsyndroom – omdat ze een eigen leven hebben, met werk, vrienden en hobby’s – het is wennen én slikken als je kinderen je op een dag niet meer echt nodig hebben.

‘Ik weet: het is de loop van het leven’, zucht Marlies, moeder van een zoon en twee dochters, allemaal rond de dertig. ‘Maar toch steekt het dat mijn moederrol zo veranderd is. We waren altijd heel close als gezin, een echte clan. Het valt me zwaar dat mijn clubje uit elkaar valt en ik steeds meer aan de zijlijn kom te staan. Van mijn zoon hoor ik soms wekenlang niets. Hij vindt het prima als ik bel, maar uit zichzelf neemt hij niet zo vaak contact op. ‘Sorry mam, druk druk’, krijg ik dan te horen, terwijl hij weer eens een weekendje weg is met vrienden. Op het wel en wee van mijn dochters heb ik meer zicht, maar of dat een zegen is? Want ik mag er vooral niks van zeggen dat de oudste een gigantisch gat in haar hand heeft en dat de jongste steevast op foute vriendjes valt.’

Check facebook

Loslaten, zo luidt het devies. Afstand houden. Je kind zijn eigen keuzes laten maken en zijn eigen weg laten uitstippelen. Wel emotioneel betrokken blijven, maar nu vanuit een positie in de achterhoede in plaats van op de eerste rij. Geen ongevraagd advies geven, maar erop vertrouwen dat je kind je weet te vinden als hij of zij je hulp nodig heeft. Voor de meeste ouders is het een evenwichtsoefening die gepaard gaat met vallen en opstaan, en af en toe een pijnlijke spagaat. En net als je denkt dat je er bent, word je er ineens weer aan herinnerd dat je onherroepelijk aan de kant staat.

Zo moest Marlies op Facebook lezen dat haar zoon promotie had gemaakt. En meteen daarna dat hij voor zijn nieuwe job een paar maanden naar het buitenland moest. ‘Andere mensen spraken me erover aan, maar ik wist niet meer dan zij. ‘O, had ik je dat nog niet verteld?’, klonk het laconiek toen ik mijn zoon ernaar vroeg.’

De zoon van Marc kocht halsoverkop een huis, zonder het advies in te winnen van zijn vader – die nota bene in de bouw werkt. Marc: ‘Ik heb er nachten van wakker gelegen. Uit ongerustheid, omdat ik bang was dat hij een kat in een zak had gekocht. Maar ook omdat ik teleurgesteld was, en diep gekrenkt. En omdat mijn zoon maar niet leek te begrijpen waarom ik zo heftig reageerde.’

De dochter van Annemie is vorig jaar stiekem getrouwd, en daar is Annemie nog altijd niet goed van. ‘Zij en haar vriend gingen op vakantie en kwamen thuis met een ring rond hun vinger. Verrassing! Ze hadden hun intieme romantische trouwdag blijkbaar tot in de puntjes voorbereid en er maandenlang naar toegeleefd. Ik was in shock toen ik het hoorde, was amper in staat om hen te feliciteren. Dat ze geen groot trouwfeest wilden, tot daaraan toe. Zowel zij als haar vriend hebben gescheiden ouders die niet bepaald on speaking terms zijn; dat heeft een rol gespeeld, weet ik. Maar dat mijn dochter zelfs mij, haar moeder, overal heeft buitengehouden, dat heeft echt iets in me gebroken.’

Grip krijgen

‘Op de drempel van de volwassenheid vindt een loyaliteitswissel plaats: partner en vrienden komen naar de voorgrond, ouders verhuizen naar de achtergrond. Dat kan ervaren worden als lastig of zelfs pijnlijk’, bevestigt Nadia Merckx, psychologe. Vooral de factor ‘angst’ speelt volgens haar een grote rol. ‘Kinderen brengen angst met zich mee. Angst dat hen iets zal overkomen, dat ze ongelukkig worden, dat ze op het verkeerde pad belanden. En wat doen we bijna automatisch als we bang zijn? Inderdaad, we willen de controle nemen en grip krijgen op de situatie. Terwijl je dat simpelweg niet meer hebt als je kinderen eenmaal groot zijn. Dus ben je radeloos en schieten je angstgevoelens alle kanten uit.’

Nadia Merckx krijgt in haar psychologenpraktijk geregeld ouders over de vloer die worstelen met dat gevoel van controleverlies. ‘Vooral op momenten dat er iets ingrijpends of moeilijks gebeurt in het leven van hun volwassen kind, willen ouders nog altijd helpen, koesteren, beschermen, bezweren dat alles goed komt. Net als vroeger. Maar de kaarten liggen nu anders.’ Merckx vertelt over een moeder die onlangs bij haar aanklopte voor hulp. Haar zoon van rond de dertig moest een levensgevaarlijke operatie ondergaan. ‘De vrouw was overstuur en voelde zich afgewezen: haar schoondochter had laten weten dat ze op de dag van de operatie in haar eentje in het ziekenhuis wilde wachten, zonder de mama. Ze zou haar wel bellen zodra er nieuws was. De moeder was in paniek: hoe kon zij nu thuis zitten wachten terwijl haar zoon geopereerd werd? Ik heb geprobeerd om haar te laten inzien dat het opvoeren van de controle – toch naar het ziekenhuis gaan, tegen de wil van de schoondochter in – de afloop van de operatie niet zou beïnvloeden, ook al voelde dat voor haar anders aan. Ze zou het probleem misschien nog meer op de spits kunnen drijven, in de vorm van weer een afwijzing en misschien zelfs een conflict met haar zoon en schoondochter. Hoe moeilijk het ook voor haar was, ze is uiteindelijk thuisgebleven.’

Goed werk

Kinderen opvoeden geeft een doel en betekenis aan je leven. Het is hard werken en vraagt veel tijd, geduld, energie en offers. Maar het is het allemaal waard. Mensen met kinderen ervaren meer zingeving, en zingeving is een belangrijke sleutel tot levensgeluk. ‘De keerzijde van de medaille is dat je je leven als minder betekenisvol kunt ervaren als je taak erop zit’, aldus psychologe Nadia Merckx. ‘Vooral ouders die altijd sterk op hun gezin gefocust waren, kunnen er moeite mee hebben als hun kinderen aangeven dat ze alleen verder kunnen.’

Een van hen is Valerie, die na haar scheiding grotendeels in functie van haar drie kinderen leefde. Toen die in korte tijd allemaal uitvlogen, bleef Valerie een beetje verweesd achter. ‘Ik had altijd zo’n warme band met mijn kinderen dat ik er blindelings van uitging dat ik altijd nodig zou blijven’, vertelt ze. ‘Als moeder, als vraagbaak, als interieurexpert, als budgetadviseur, als coach. Maar de werkelijkheid is anders. Beslissingen worden nu samen met hun partners genomen en kleine en grote problemen worden besproken met vrienden en vriendinnen. Zo heeft mijn dochter me pas over de breuk met haar vriend verteld nadat ze een punt had gezet achter hun jarenlange relatie. Ik had niets voelen aankomen, terwijl ze er blijkbaar al lang over tobde en praatte met vriendinnen. Toen ik haar huilend omhelsde, had ik niet alleen medelijden met haar, maar ook met mezelf.’ ‘In plaats van je afgedankt te voelen als je kinderen je niet meer zo intens bij hun dagelijkse leven betrekken, kun je het ook zien als een pluim op jouw hoed: ze kunnen alleen verder, want jij hebt hun dat geleerd’, aldus psychologe Nadia Merckx. ‘Als je kind van dertig zijn eigen netwerk heeft opgebouwd en andere mensen in vertrouwen durft te nemen, mag je loslaten. In het besef dat je goed werk hebt geleverd.’

Leef je nog?

Iets wat jarenlang een groot stuk van je identiteit is geweest, vlak je niet zomaar uit. Volwassen kinderen onderschatten meestal hoe sterk ouders emotioneel in hen blijven investeren. Hoe hun levensgeluk gekoppeld blijft aan dat van hun kroost, ook. ‘Mijn vader reageerde vroeger vaak met een venijnig ‘Leef je nog?’ als ik belde. En eerlijk, ik moet op het puntje van mijn tong bijten om niet hetzelfde te zeggen tegen mijn zoon’, aldus Marlies. ‘Verwacht ik echt te veel als ik vraag om minstens één keer per week een teken van leven te geven? Hij is aldoor met zijn smartphone in de weer, maar me af en toe eens bellen of een berichtje sturen, dat lukt maar niet.’ Over smartphones gesproken: Valerie vindt WhatsApp de uitvinding van de eeuw. ‘Ik zit samen met mijn kinderen en hun partners in een WhatsApp-groepje. Het is een heel fijne en ongedwongen manier om op de hoogte te blijven van elkaars doen en laten, zonder dat ik het gevoel krijg dat ik me opdring. Want dat wil ik in geen geval. Ik ben nog liever een vlieg op de muur dan te aanwezig.’

Ook Agnes, moeder van twee kinderen en oma van vijf kleinkinderen, heeft het gevoel dat ze vaak op eieren moet lopen. ‘Sinds de komst van de kleinkinderen trekken mijn kinderen weer meer naar me toe en hebben ze me opnieuw meer nodig. Ik koester dat, maar bots ook regelmatig op de grens: ik mag zo vaak oppassen als ik wil, maar ik mag me vooral niet bemoeien met de opvoeding. (lacht) Op zondagavond komen mijn kinderen met hun gezinnen geregeld bij me eten. Ik vind het fantastisch om de hele bende over de vloer te krijgen, maar het valt me altijd weer op dat er zo weinig interesse is voor waar ik mee bezig ben. Vroeger kon ik niets verkeerd doen in hun ogen, nu wijzen ze me erop dat ik te vet kook, of de foute schoenen gekocht heb, of de naam van die Engelse serie verkeerd uitspreek. Dan lach ik maar wat schaapachtig, terwijl mijn hart bloedt. Wat kan ik zeggen?’

‘Dat je het best moeilijk en zelfs pijnlijk vindt om zulke opmerkingen op je bord te krijgen’, aldus psychologe Nadia Merckx. ‘Níét om je kinderen te claimen, maar om de communicatie open te trekken en je gevoel bespreekbaar te maken. Kinderen zijn zich vaak niet bewust van het effect van hun woorden en gedragingen op hun ouders. En ouders van hun kant leggen hun woorden soms wat te veel in de weegschaal. Ze zwijgen en vegen frustraties onder de mat, meestal uit angst: bang dat er ruzie van komt, dat hun kind niet meer naar huis komt. Beter op tijd erover praten, op een moment dat de irritaties nog overzichtelijk zijn, dan de boel te laten exploderen.’

De koude kant

Praten met je kind is één ding. Maar praten met de ‘koude kant’, dat is een ander verhaal. Met je schoondochter of schoonzoon heb je nu eenmaal niet dezelfde band en voorgeschiedenis als met je eigen kind. Maar ook: frustraties hebben niet zelden juist met hem of haar te maken. Je vindt dat je zoon te veel naar de pijpen van je schoondochter danst en haar bovendien de hand boven het hoofd houdt als ze een snerende opmerking tegen je maakt. Je vindt dat je dochter zo veranderd is sinds ze met die nietsnut van een man samenwoont. En je wilt vooral geen olie op het vuur gooien of je kind in een sandwichpositie doen belanden.

Ook Marc, wiens zoon een huis kocht zonder eerst met hem te overleggen, wijt dat aan zijn schoondochter. ‘Zij was verliefd op het huis en drong aan om meteen de vraagprijs te bieden. Mijn zoon is haar gevolgd.’ Het gaat niet alleen om dat huis, dat achteraf gezien overigens best oké was, zucht Marc. Het gaat om het gevoel niet erkend en niet geraadpleegd te worden bij een van de belangrijkste stappen in het leven van zijn zoon, terwijl het bovendien ging om iets waar hij veel verstand van heeft. ‘Weet je, ik heb een foto waarop ik samen met mijn zoon het tuinhek schilder. Ik kijk in de lens, hij is een jaar of zeven en kijkt naar mij. Met ogen vol bewondering: papa is zijn stoere voorbeeld, zijn god, zijn superheld. Die tijd komt nooit meer terug, en dat hoeft ook niet. Maar om mijn zoon nog één keer op die manier naar me te zien kijken, daar zou ik heel wat voor overhebben.’