1 op 5 jongeren heeft psychische problemen (en nee, het waait niet over)

De cijfers liegen niet: maar liefst een op de vijf jongeren heeft last van psychische problemen. Met haar scholencampagne die dinsdag start, wilt Te Gek!? deze jongeren tonen dat ze op hulp kunnen rekenen. Saya en Lies* stuitten beiden met hun moeilijkheden op onbegrip: ‘Het kan toch niet dat jij op jouw leeftijd al zo’n ernstige problemen hebt?’

Haar frisgewassen natte haren kleven lichtjes tegen haar wang. Zelf is ze zichtbaar opgejaagd. ‘Sorry, ik wilde nog gaan lopen en dacht op tijd thuis te zijn’, verontschuldigt ze zich. Saya De Monie (19) heeft de sportmicrobe duidelijk te pakken. Afgelopen zomer fietste ze samen met enkele andere jongeren en begeleiders een stuk van de Tour de France als startschot van de Te Gek!?-campagne rond jongeren en hun geestelijke gezondheid. ‘Ik las een artikel waarin Selah Sue jongeren zocht die wilden getuigen over hun psychische problemen. En ik dacht ‘waarom niet?”

Saya verzeilde toen ze 15 jaar was in de eetstoornis anorexia purgerend, waarbij ze eetbuien compenseerde door te braken. ‘Ik had voor het eerst mijn biologische vader ontmoet en werd gepest’, vertelt ze. ‘Die factoren samen hebben mij doen crashen in 2011.’ Na drie maanden merkte Saya’s moeder dat er iets scheelde en stuurde haar naar de psycholoog. Wanneer dat niet bleek te werken, startten ze met Multi Family Therapy, groepssessies van zeven à acht jongeren die samen met hun gezin therapie volgen. ‘Ik ging een jaar lang maandelijks naar zo’n sessie die dan een hele dag duurde en werd ondertussen opgenomen in het Paolaziekenhuis in Wilrijk in 2013. Dezelfde plaats als waar ik geboren was.’

Noodlanding in Normandië

Na drie maanden mocht Saya mee op schoolreis naar Normandië met de school waar ze terug halftijds les volgde. Maar daar liep het mis. ‘Ik zag mijn eerste vriendje terug die het net had uitgemaakt en ik ben opnieuw volledig gecrasht: ik verwondde mezelf en stak een mesje in mijn arm. Ik was een gevaar voor mezelf.’ Haar stiefvader moest haar komen halen samen met een Belgische ambulance. Na het incident kon Saya niet meer terecht in het Paolaziekenhuis. ”We kunnen je niet meer helpen’, zeiden ze. Ze hebben ons een beetje aan ons lot overgelaten’, vertelt Saya. ‘Ik was nog steeds doodziek en mama was radeloos.’

Toen haar moeder haar opnieuw wilde laten opnemen, liep Saya weg naar haar zus in Beveren. ‘Mijn broers brachten me naar het politiebureau toen mijn mama de politie verwittigd had. Daar werd ik onderzocht door een psychiater die vond dat ik terug opgenomen moest worden.’ Ze werd opgesloten in een cel en mocht geen afscheid nemen van haar broers. ‘Ik was helemaal buiten mezelf, maar er was niemand die me kwam kalmeren. Ik wilde terug weglopen toen de ambulanciers me kwamen halen, maar werd vastgegespt op een brancard’, zegt Saya nog steeds vol ongeloof.

Na haar verblijf in de psychiatrie van Zoersel raakte Saya af van haar eetstoornis en heeft ze geleerd wat haar grenzen zijn. ‘Mensen zeggen me vaak dat ik heel volwassen ben voor mijn leeftijd. Ik ben veel sterker geworden, bewuster van mezelf. Nu ben ik veel gedrevener, gedisciplineerd en ambitieus: ik heb terug een toekomst voor ogen’, glimlacht ze. ‘Toen was het een kwestie van de dag doorkomen, ik wou er gewoon niet zijn.’

Waardeloos

Lies* (23) herkent zich in de gevoelens van Saya. Ze worstelde van haar 16^e tot 19^e met een depressie en beklom deze zomer mee enkele cols in Frankrijk met Te Gek!? om psychische problemen bij jongeren in het daglicht te zetten. ‘Het grootste probleem is de onwetendheid’, zucht Lies. ‘Vaak wordt het door oudere mensen afgedaan als uitvindsel van de laatste tijd, maar dat is het niet. Er is een verschil tussen jezelf eens hysterisch op je bed gooien omdat het gedaan is met je vriendje of geloven dat je niets meer hebt om voor te leven.’

Het overlijden van haar grootmoeder en pesters op school lagen aan de basis van haar problemen. ‘Het sluipt er wat in’, getuigt Lies. ‘Ik merkte dat ik dingen niet kon loslaten, dat ze zich opstapelden. Dag in, dag uit was ik bezig met wat ik moest zeggen om niet dom over te komen of in de norm te passen. Als ik van die ene pester opmerkingen kreeg, dacht ik de hele tijd: ze heeft gelijk.’ Na een tijd begon Lies te geloven dat ze niets waard was. ‘Toen besefte ik: dit is niet meer normaal.’

Lies besloot erover met haar ouders te praten. ‘Ze vonden dat ik me te veel liet doen en dat ik me meer moest verweren. Maar ik wist niet hoe ik dat moest doen en dacht echt dat het aan mezelf lag. Mijn ouders gaven mij raad alsof het een oppervlakkig probleem was.’ Ook bij haar vriendinnen op school vond ze niet de hulp die ze zocht. ‘Ik vertelde hen dat ik dacht depressief te zijn en ze zijn me beginnen uitlachen. Dat is gewoon verschrikkelijk’, verzekert ze.

Niet meer douchen

Toen ze haar middelbare school afrondde, zat Lies nog steeds in een depressie. Door haar studie Psychologie op de universiteit van Gent werd het niet veel beter. ‘Ik kreeg een burn-out. Ondanks mijn depressie bleven mijn punten altijd goed en had ik het idee dat ik enkel goed was in school en niets anders. Ik heb me volledig op mijn schoolwerk gestort.’ Maandenlang deed ze niets anders dan werken voor de universiteit en bij de examens kwam het besef. ‘Ik had een hoofdstuk net geleerd en wist al niets meer van de inhoud. Toen heb ik mijn ouders gebeld en gezegd dat ze me moesten komen halen.’

Volgens Lies was haar burn-out een combinatie van verschillende factoren: ‘Ontwijkingsgedrag. Door te studeren moest ik niet over alles nadenken. Ook de druk die ik mezelf oplegde, speelde zeker mee. Als ik niet slaagde, kon ik immers niet in Gent blijven om alles te ontvluchten.’ Tot op dat bewuste moment in januari had ze niets ondernomen. ‘Ik douchte niet meer, at niets meer. Ik had daar – dacht ik toen – helemaal geen tijd voor en zonderde me af.’

Na een gesprek met een psycholoog in Gent hakte ze de knoop door. ‘Ik heb mijn kot leeggemaakt en ben gestopt met de universiteit.’ Ze stapte over naar de richting Toegepaste Psychologie van Thomas More en volgde daar vele workshops. ‘Mijn burn-out heeft nog geduurd tot in april, dan ben ik pas beginnen werken voor school.’ Ondertussen haalt ze haar master in de Pyschologie.

Abnormaal

Ook na het overwinnen van haar depressie en burn-out heeft Lies niet altijd even leuke commentaren gekregen. ‘Toen ik me liet testen voor mijn stage, vroegen ze me of ik ooit psychische problemen had gehad. Toen ik ja zei, vroegen ze me hoe ik ‘verwacht mensen te kunnen helpen als ik zelf een depressie heb gehad?” Anderen minimaliseerden haar depressie. ‘Dan kreeg ik te horen dat het ‘allemaal toch wel meevalt?”

Voor Nathalie Gooris, klinisch psychologe en medewerker van Te Gek!?, klinkt dit helaas niet nieuw in de oren. ‘We zien dat als jongeren met psychische problemen kampen, volwassenen die problemen snel afdoen met uitspraken als ‘Je komt er wel door’ en ‘Het kan niet dat jij op jouw leeftijd al zo’n ernstige problemen hebt?’ Hierdoor gaan deze jongeren zich nog meer abnormaal voelen.’

Dat dergelijke ongelovige uitspraken uit de lucht gegrepen zijn, bewijzen bovendien de cijfers: maar liefst een vijfde van onze jongeren in Vlaanderen krijgt te kampen met psychische problemen. Dat is wellicht zelfs een onderschatting omdat velen de stap naar hulpverlening of het toegeven ervan niet zetten. ‘Ook zien we dat deze jongeren later vaak nog eens in de problemen komen, dat ze die kwetsbaarheid behouden wanneer ze geen hulp durven te zoeken’, verduidelijkt Nathalie. Uit de Gezondheidsenquête van 2013 blijkt dat het vooral gaat om jongens en meisjes tussen de 15 en 24 jaar.

Geen spijt

Sinds juni probeert Te Gek!? met haar campagne een ondersteuning te zijn voor jongeren die met deze gevoelens zitten. Behalve de Tour de France-aftrap zijn er nog verschillende plannen dit jaar. ‘Dinsdag start onze scholencampagne.’

startschot nieuwe #tegek campagne jongeren en geestelijke gezondheidszorg met @JoVandeurzen @SelahSue @ProjectTeGek pic.twitter.com/GX03CIYjup

— GudrunCallewaert (@xgudrunx) 15 juli 2015

Op de startdag zal onder meer Selah Sue, meter van de campagne, haar verhaal vertellen. De zangeres werd op 14-jarige leeftijd depressief en is daar ook uitgeraakt. ‘Dat is de boodschap die we willen geven: probeer erover te praten, want het kan in orde komen’, duidt Nathalie. Saya treedt haar hierin bij: ‘Aanvaard zeker de hulp die je kan krijgen en probeer met iemand te praten. Dat lucht enorm op. Het kan iedereen overkomen.’

‘Ik heb er geen spijt van dat het gebeurd is’, licht Lies toe. ‘In het begin sla je jezelf wel voor je kop, maar ik ben zelfs dankbaar dat ik die depressie heb gehad. Het heeft van mij een volwassen en open persoon gemaakt.’

Saya hoopt dat de campagne jongeren een hart onder de riem kan steken. ‘Wij zijn superjong en we hebben allemaal problemen gehad, maar we zijn er ook uitgeraakt.’ Ze prijst de solidariteit die de campagne toont. ‘Je bent absoluut niet alleen, iets wat je wel denkt als je er middenin zit. Hou het niet voor jezelf’, besluit ze. ‘Voor een verkoudheid of de griep ga je naar de dokter, voor psychische problemen ook. En daar is niets mis mee.’

Jorik Leemans