Vzw Scrap redt bouwmaterialen van de sloophamer: ‘Ons tweedehands aanbod is 30 tot 70 procent goedkoper dan een bouwmarkt’
Dagelijks eindigen ontelbare kilo’s bruikbaar bouw-materiaal op de vuilnisbelt. Doodzonde en nefast voor het milieu, vindt de vzw Scrap. Onze journalist ging een dag mee ontmantelen in Brussel en ontmoette een stielman met een missie. ‘Ik heb moeten aanvaarden dat ik niet alles kan redden.’
‘Heb je toevallig een paar werkschoenen?’ Het sms’je aan de vooravond van deze reportage zet de toon. We gaan onze handen uit de mouwen mogen steken, samen met de Gentse vzw Scrap. Het doel: zoveel mogelijk bruikbare bouwmaterialen redden uit een leegstaand Brussels kantoorgebouw. Dat wordt volledig gestript om er appartementen van te maken. De volgende ochtend worden we opgepikt door een camionette. Het ruikt er naar filterkoffie. Een zitplaats is er niet meteen: we moeten rondslingerend gereedschap opzijschuiven om een plekje te vinden.
Robin Hood van de bouw
De man achter het stuur, Pieter Malfliet (33), is not your average bouwvakker. Hij draagt schoenen met stalen neuzen en een broek met lussen waar hamers en schroefmachines in thuishoren. Maar op de radio speelt Klara en op het dashboard kleven spirituele spreuken. Met wat zin voor overdrijving is hij de Robin Hood van de bouw. Of op zijn minst een stielman met een missie.
De bouwsector is verantwoordelijk voor bijna de helft van al het afval dat we produceren in België. In cijfers is dat jaarlijks 26 miljoen ton afval, 41,4% van onze totale afvalberg. Daar wil Malfliet iets aan doen. Met zijn vzw Scrap redt hij nog bruikbare bouwmaterialen van de sloophamer en de puinkoker. ‘Wij vullen het gat tussen de kringwinkel en het containerpark.’ En wij gaan hem daar vandaag een handje bij helpen.
De Recupcentrale
‘We krijgen een week de tijd om zoveel mogelijk materiaal te ontmantelen’, vertelt Pieter terwijl hij de camionette de E40 op stuurt richting Brussel. De gps leidt ons naar de Sterrenkundelaan, niet ver van de Botanique. ‘Gisteren haalden we er een paar vierkante meter tapijttegels uit. Vandaag werken we vooral op de bovenste verdiepingen, in de voormalige kantoren van een private banker. De eiken lambrisering willen we zeker redden.’
Dat prachtspul zal uiteindelijk belanden in hun Scrap store, beter bekend als de Recupcentrale. Die lijkt op een kruising tussen een kringwinkel en een bouwmarkt. Je vindt er alles voor de binnenafwerking en de inrichting van je huis: verlichting, sanitair, radiatoren, vloer- en wandbekleding en plaatmateriaal. Maar ook meubelen en bijzondere pièce uniques. Ze openden in mei in een oud oliemagazijn van de NMBS op de Arsenaalsite aan de rand van Gent. Een plek waar ze mogen blijven tot de site ontwikkeld wordt tot een nieuw stadsdeel. ‘De Recupcentrale geeft ons veel naamsbekendheid. Dankzij de vaste openingsuren spreken we een breder publiek aan.’
De winkel brengt Pieter weer een stap dichter bij zijn missie als hergebruikactivist. ‘In de afvalhiërachie staat hergebruik bóven recyclage. Want om er iets nieuws van te maken, moet je het materiaal eerst vernielen, een proces dat weer energie kost. Vaak moet er ook nieuw materiaal worden toegevoegd en meestal daalt de kwaliteit.’ Kortom, hergebruiken is veel ecologischer dan recycleren.
Maar ecologie is niet Malfliets enige drijfveer. Met diploma’s sociaal werk en kunstacademie op zak weegt het sociale aspect even zwaar door. ‘Ik wil voor iedereen iets kunnen betekenen. Ook wie weinig middelen heeft of in een kwetsbare positie zit, moet kunnen renoveren. Ons tweedehands aanbod is dertig tot zeventig procent goedkoper dan een bouwmarkt.’ Uniek: er is zelfs een inhouse ontwerpteam dat een recupinterieur volledig voor je uittekent. En ook een plaatsingsservice, die vooral focust op tweedehands keukens. ‘Daarvoor werken we met onderaannemers die recupminded zijn. Een netwerk dat steeds verder uitbreidt. Werken met herbruikt materiaal vraagt meestal meer tijd en creativiteit, maar het geeft ook veel voldoening.’
Allez Circulez
Kan je vervallen yoghurt nog opeten, waar vind je tweedehands bouwmaterialen en hoeveel kleding danken we jaarlijks af in Vlaanderen? In de podcast Allez Circulez gaat Knack Weekend-journalist Lotte Philipsen op zoek naar antwoorden. Drie afleveringen lang gaat ze in gesprek met circulaire doeners over duurzame oplossingen voor onze woning, kleerkast en keuken.
Stefaan Vandorpe van Scrap vzw is samen met Nele Vlaeminck van SOFAR te gast in onze eerste aflevering. We hebben het in deze aflevering over hergebruik, de prijs van duurzame oplossingen, de problemen van fast furniture en de uitdagingen voor circulaire ondernemers. Luister op onze website of via Spotify of Apple Podcast naar de aflevering en ontdek waarom circulaire woonoplossingen zo belangrijk zijn.
Prioriteitenlijst
Pieter stopt. We zijn er. De werfleider trekt de grote poort voor ons open. Ons kapsel is er niet op voorzien, maar even later staan we op de binnenkoer met een knalgele werfhelm op ons hoofd, samen met een handvol andere vrijwilligers. Achter ons dwarrelen isolatieplaten als herfstblaadjes naar beneden.
Voor we beginnen te breken, haalt Pieter een papier uit zijn broekzak: de prioriteitenlijst. ‘We werken eerst verder aan de eikenhouten lambrisering. Ook het zware messing deurbeslag en het designappliqué uit de traphal willen we allemaal recupereren. Als er nog tijd over is, trekken we ook het akoestische behang van de muren. Tot slot wil ik testen of de marmeren platen rondom de lift gemakkelijk loskomen’, somt Malfliet op.
‘En jongens en meisjes, in de achterbouw is de sloopfirma al volop bezig. Wees daar extra voorzichtig. Draag sowieso altijd en overal je helm.’
Kiezen is verliezen
Buiten leek de prioriteitenlijst lang, maar eenmaal binnen beseffen we pas hoeveel er hier te halen valt. Glazen binnendeuren, stopcontacten, kabelgoten, marmeren vloeren, mobiele tussenwanden. Ze zijn gebruikt, maar niet kapot. Wat gebeurt daarmee als Pieter en co. hier over een paar dagen vertrekken? ‘Het wordt weggegooid, al wordt het wel netjes gesorteerd natuurlijk.’
Als Pieter onze teleurstelling ziet, zegt hij: ‘Vroeger wou ik alles meenemen. Het heeft tijd gekost om te aanvaarden dat ik niet alles kan redden. We halen er slechts een fractie uit en focussen daarbij op de materialen die snel verkopen. Wat we moeten voorkomen, is deadstock: materiaal dat blijft liggen. Ons doel is om zoveel mogelijk materiaal weer in omloop te brengen.’
De balans vinden tussen wat er binnenkomt en buitengaat, noemt hij momenteel de grootste uitdaging. ‘Onze tijd en mankracht zijn beperkt. Daarom posten we vaak previews van onze vondsten in onze Stories op Instagram. Geïnteresseerden kunnen het dan zelf komen demonteren en meenemen. Zo komt onze vaste transporteur straks isolatieplaten ophalen. En de Gentse vzw Ocup demonteert hier nu mobiele scheidingswanden waarmee ze een box gaan bouwen in een leegstaande kerk. Zo kunnen we nog meer materiaal redden. Want dat blijft onze missie.’
Rendabel activisme
Tijd om ons nog wat nuttig te maken. Bij de lambrisering blijkt geen extra hulp meer nodig. Of we wat glasplaten willen demonteren? Gewapend met schroefmachine en enthousiasme beginnen we eraan. Mijmerend bedenken we tijdens de klus wat de volgende bestemming zou worden van deze plaatjes. Ziet iemand er een creatief project in? Of zullen ze opnieuw dienen als glazen tussenwand? Laat ons hopen dat ze niet in de glasbak eindigen.
Pieter passeert en vraagt: ‘Hoelang duurde het ongeveer om één plaatje los te maken? Als er te veel tijd in kruipt, laten we ze zitten.’ Hij mag dan een volbloed recupactivist zijn, hij staat wel met twee benen in de realiteit. ‘Ik geloof dat een circulair project economisch rendabel moet zijn’, pleit hij.
Scrap heeft drie man op de payroll en ontvangt geen structurele subsidies. Wel gaf Stad Gent hun eenmalig een ondersteuning om de oude loods (met lekkend dak en kapotte ramen) om te bouwen tot verkoopmagazijn. Ook van het Fonds Duurzaam Materiaal- en Energiebeheer kregen ze een eenmalige steun voor de opstart van de Recupcentrale.
Pieter: ‘Jarenlang had ik naast Scrap nog een halftijdse job om rond te komen. Nu kan ik er eindelijk van leven. Naast mezelf staan er nog twee anderen op de loonlijst: Stefaan, die zich vooral ontfermt over het papierwerk, en architect Reintje.’
Lees ook: Hoe groot is de afvalberg van de meubelsector en wat hebben lijm en nietjes daarmee te maken?
Sociale insteek
Klussen maakt hongerig. Schafttijd. De helmen gaan af en de boterhamdozen open. De tijd wordt gebruikt om de lijst te overlopen. ‘De lambrisering is er bijna af, net als de krukken. Deze namiddag sluiten ze de elektriciteit af en kunnen we de lampen demonteren.’
We gaan naast Pieter zitten en vragen hoe Scrap ooit is begonnen. ‘Het vloeide voort uit een sociaal-artistiek project dat ik deed in 2019. Voordat de Rabottorens – Gentse sociale woonblokken – tegen de grond gingen, richtte ik daar een atelier in, samen met een paar andere kunstenaars. We maakten werk met spullen die we kregen van vertrekkende bewoners. Aan het einde van dat project bleef er een gigantische berg materialen over. In plaats van die weg te gooien, wilden we die delen met de buitenwereld. We vonden een leegstaande fabriek waar we een materialenbank openden. Dat was het begin van Scrap.’
Het voorbeeld voor Malfliet toen was Rotor, zeg maar de Brusselse tegenhanger en voorloper van Scrap. Dat initiatief is gestart in 2005 door drie jonge architecten die projecten deden met een focus op hergebruik van oude bouwmaterialen, vooral gered uit gesloopte kantoorgebouwen. In 2016 openden ze een winkel en webshop (waar ze ook materialen en spullen verkopen die ze niet zelf hebben ontmanteld). En ze bieden verschillende services aan, zoals oude lampen opnieuw bedraden. Ze ontwikkelden zelfs een techniek die overtollig cement verwijdert van oude tegels.
‘Rotor is altijd mijn grote voorbeeld geweest. Zij tonen dat het kan. Al is hun insteek wat anders. Zij vertrekken eerder vanuit het perspectief van een designer of architect. Wij vanuit onze sociale visie.’ Dat vertaalt zich ook in de prijzen. ‘Die proberen we bewust laag te houden. Maar als we ergens een designstuk tegenkomen, verkopen we dat wel voor de marktprijs. Daardoor kunnen we ook goedkope zaken aanbieden, zoals plaatmateriaal, waarop amper winst zit.’
Goed rapport
In vijf jaar tijd ging Scrap van een underground krakersachtig initiatief naar een succesvolle bouwhandel met stipte openingsuren. Pieter: ‘Ik wil niet alle pluimen op mijn hoed steken, mijn twee collega’s verzetten ook bergen werk. En zonder de vrijwilligers zou Scrap niet mogelijk zijn.’
De toekomst ziet er alvast goed uit voor Scrap. Vandaag wordt slechts 1% van alle bouwmateriaal hergebruikt. Dat moet fiks omhoog en dus scherpte de Europese Unie in de fameuze GreenDeal de wetten voor de bouwsector aan. Fabrikanten moeten hun producten op een duurzamere manier ontwerpen en opties voorzien om te hergebruiken of recycleren.
Terug naar de Sterrenkundelaan. Naast onze camionette staan de busjes van sloopfirma Aclagro, waarmee Scrap regelmatig samenwerkt. ‘Zij voeren een toonaangevend circulair beleid waarbij ze proberen zo veel mogelijk materialen uit de sloop te herbestemmen via hergebruik en recyclage. Een win-winsituatie. Doordat wij materialen uitbreken en meenemen, sparen zij tijd en geld. Want afval afvoeren is best duur. In ruil krijgen wij de materialen gratis’, aldus Pieter.
‘Sloopfirma’s moeten aan hun klanten – vaak bouwpromotoren – kunnen aantonen dat ze een beleid hebben rond circulariteit. Wij maken gedetailleerde rapporten van alle materialen die we uit de gebouwen halen. In nieuwe overheidsgebouwen moet er nu al een bepaald deel van het materiaal uit hergebruik komen. Dat zal doordruppelen naar andere bouwprojecten. De verandering moet komen van de opdrachtgevers en de bouwheren. Zij kunnen het afdwingen om te werken met recup en dan zullen de aannemers wel volgen.’
Scrap, Brusselsesteenweg 601 in Gentbrugge, open op woensdag en vrijdag van 14 tot 19u en elke 1ste en 3de zaterdag van de maand van 10 tot 16u. recupcentrale.be, @scrap_vzw
Wil je budgetvriendelijk en duurzaam renoveren en inrichten? Ontdek hier een lijst adressen waar je tweedehands bouwmaterialen kunt kopen en gereedschap kunt huren.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
