Terug naar de steentijd: hoe de baksteen zijn comeback maakt

Na de eeuwenlange hegemonie van beton maakt de oeroude baksteen zijn comeback. Niet alleen architecten tekenen weer vaker gemetselde gevels, ook designers en decorateurs introduceren het materiaal in ons interieur.

Dé plek om de nieuwe interieurtrends te spotten is de jaarlijkse meubelbeurs in Milaan. Dit keer was het al terracotta wat de klok sloeg. Baksteenkleur dook (samen met bordeauxrood) op bij bijna elk merk. Maar we zagen ook opvallend veel bakstenen. Binnen de architectuur is de oeroude baksteen al een tijdje bezig aan een remonte. Let er maar eens op: in het straatbeeld verrijzen nu vaker gemetselde dan betonnen gevels. Trendwatchers zien het als een tegenreactie op kille materialen als beton, staal en glas die jarenlang de bouwwereld domineerden. Bakstenen zijn aardser, warmer en tactieler.

Niks gaat verloren

Een van de baksteenadepten die we spotten in Milaan is Aurélien Veyrat, een Franse designer uit Lille. Hij toont er zijn collectie zuilen, lampen, krukjes en sculpturen. Die maakt hij van gerecupeerde bakstenen. ‘Bij een bouwwerf is er altijd overschot en ik gebruik ook afgedankte exemplaren met kleine foutjes’, vertelt Veyrat, die met een filosofische bril naar upcycling kijkt. ‘Niks gaat verloren, niks wordt gemaakt. Alles transformeert.’

Met zijn objecten laat hij ons opnieuw kijken naar die doodgewone bakstenen. Plots zien we de subtiele kleurverschillen, de uiteenlopende texturen en grafische kwaliteiten ervan. Zijn werk zit op het snijvlak van design, architectuur en kunst. Het verenigt industrie en ambacht. En dat spreekt veel mensen aan, vertelt hij bij onze ontmoeting in Milaan. ‘Ik heb al veel kaartjes uitgedeeld aan architecten en decorateurs.’ Zij kunnen hem tussen 11 en 13 oktober ook zien op Curated, de nieuwe beurs voor collectible design in Mix, het veelzijdige hotel in Watermaal-Bosvoorde.

Bloemen in een baksteen

Ook bij het Belgische Serax zagen we een baksteenontwerp: een wandlampje van architect Thijs Prinsen, vennoot van Lens°Ass, een bureau dat niet toevallig veel baksteen gebruikt in zijn realisaties. Nog in Milaan zagen we het Italiaanse merk Kriptonite dat hun modulaire metalen boekenkasten decoreerde met bakstenen die dienden als boekensteun, vaas of gewoon als sculptuur. Een idee van designer Federico Fraternale van Taro Studio.

‘We lieten ons inspireren door de nieuwe kleur die Kriptonite introduceerde: terracotta. Baksteen is heel dankbaar als decomateriaal. Het heeft een mooie ruwe en aardse uitstraling, zonder dat het te opvallend of overweldigend is. We kozen voor holle bakstenen met een grafisch grid, geknipt als vaas voor droogbloemen. En als je de stenen breekt, krijg je iets onverwachts. Daar speelden we mee. Vervolgens gebruikten we het als sculptuur.’

Worsten bakken

Een artikel over het vernieuwend gebruik van baksteen kan niet zonder de naam van Floris Wubben te laten vallen. De Nederlandse designer was niet in Milaan, maar presenteerde tijdens New York Design Week in mei een spectaculaire baksteencollectie bij galerie The Future Perfect. Daar toonde hij banken, kroonluchters en spiegels van betoverende ‘worstvormige’ baksteen. Gemaakt met een zelfgebouwde extrusiemachine, zijn signatuurtechniek waarmee hij al meer dan tien jaar potten breekt.

‘Wist je dat bakstenen ook vaak geëxtrudeerd worden? Vandaar dat ik er al heel lang door gefascineerd ben. Deze collectie is echt een ode aan een totaal ondergewaardeerd bouwmateriaal dat ook een podium verdient bij de one percenters, de mensen die mijn werk kopen bij de galerie. Met mijn stukken wil ik mensen anders naar baksteen laten kijken’, aldus Wubben, die hiervoor samenwerkte met een oud Gronings familiebedrijf dat zelfs bakstenen levert aan het koningshuis. ‘

Hun klei uit de Groningse Dollardpolders is vettig en heel geschikt voor extrusie. Naast het nieuwe materiaal was ook het metselen nieuw voor mij. Meestal breek ik mijn hoofd over het bakken van mijn grote stukken – ik kocht net een nieuwe oven voor tafels van drie meter lang. Nu kon ik door te metselen veel makkelijker grote stukken maken.’ Voor Wubben betekent deze Brick-collectie een nieuwe wending. Momenteel experimenteert hij met stukken in geglazuurde baksteen die hij zal tonen op Design Miami. ‘Ik ben ook bezig voor het Groninger Museum dat in 2026 een expositie houdt over de Groningse baksteen, een stuk cultureel erfgoed dat onder meer belangrijk was voor de Amsterdamse Stijl.’

Geen klassieke blokken Ook tegelproducenten springen mee op de baksteen-terracotta-kar. Zo presenteerde het historische Italiaanse tegelbedrijf Fornace Brioni op de meubelbeurs Void een sculpturaal ontwerp van architectenbureau Snøhetta dat ergens halverwege tegel en baksteen zweeft. Mutina, een ander Italiaans tegelmerk, heeft zelfs een aparte Brick-collectie met bakstenen ontworpen door bekende architecten en productdesigners à la Patricia Urquiola, Vincent Van Duysen en de Bouroullec-broers.

Verwacht geen klassieke blokken, maar polyvalente en überdecoratieve bouwstenen waarmee je (tussen)wanden, meubelen, zuilen en nog veel meer kunt maken. Zo zijn alle displays voor de handtassen van Valextra in de boetiek in Hawaï gebouwd met de Barber Osgerby-bakstenen.

‘Bakstenen horen bij de oudste bouwmaterialen. Hun geschiedenis gaat terug tot zo’n vierduizend jaar voor Christus. Het is fantastisch dat we ze tot op vandaag nog altijd gebruiken’, vindt designer Konstantin Grcic, die voor Mutina een zeshoekige baksteen tekende. ‘Ik wilde een rechthoekige maken. Maar iemand was me al voor geweest.’

Lees ook: Wooninspiratie: 6 ideeën voor een interieur met zichtbare bakstenen