Robuuste woning met rondingen: ‘Noem dit huis geen hedendaags kasteel’

In een bosje onder de E17 in Gentbrugge bouwde BLAF Architecten een woning met een dikke schil van recuperatiebaksteen. Is dit het kasteel van de eenentwintigste eeuw? ‘We zijn allergisch voor zulke metaforen.’

Nee, dit huis is geen hedendaags kasteel of bastion. En ook geen ronde donjon die beschermt tegen de buitenwereld. ‘Bij BLAF Architecten zijn we allergisch voor dat soort metaforen. Ze zijn misleidend. Onze zienswijze is compleet anders’, zeggen Bart Vanden Driessche en Lieven Nijs, oprichters en zaakvoerders van het Lokerse bureau.

De ronde atelierwoning van Konstantin Melnikov (1929), de Casa Rotonda (1982) van Mario Botta, de organische vaas van Alvar Aalto (1936), waren dat dan referenties? ‘Pas later. De vorm van dit huis is het resultaat van een geometrisch schema met cirkels en driehoeken. De woning ligt aan het eind van een doodlopende straat, in een verkaveling, waar vroeger een kasteeltuin was. Op het perceel stonden bomen die we onaangeroerd wilden laten. Het huis nestelt zich daartussen. Het ontwerp is ons antwoord op het specifieke perceel, de wensen van de bouwheer en onze ideeën over duurzaam en betaalbaar bouwen. Daar staat ons bureau al vijftien jaar bekend om.’

Brokkelbrug

Op het eerste gezicht lijkt het huis ergens op een idyllische, afgelegen plek midden in de bossen te staan. Bijna misdadig, hoe het imposante pand een stukje natuur opeist. Maar wie BLAFs oeuvre kent, weet dat het niet hun missie is om elk lapje ongerepte grond vol te bouwen. In werkelijkheid staat het huis zowat onder de E17-viaduct in Gentbrugge, de zogenaamde ‘brokkelbrug’, omdat er soms brokken rot beton naar beneden komen. ‘De snelweg raast er boven de stadsrand. Het lijkt een extreme plek om te wonen, maar toch heb je hier een station, scholen, volkstuinen, diensten, sport en natuur op wandelafstand. Het interieur van de woning is een stilteplek. Een woon- én werkplek. En dankzij de materialen, de lichtrijke leefruimte en het zicht op de bomen kun je toch van het buitenzicht genieten.’

Zelfbouwbaar

De architecten willen van geen kasteelbeeldspraak weten, maar toch lijkt de woning enorm massief en robuust. ‘Eigenlijk is de schil van het huis een autonoom bouwwerk. Als je een blad papier in de vorm van het huis zou plooien, blijft het perfect rechtstaan. De invulling is bewust licht opgevat. Omdat de bewoners ook zelf graag de handen uit de mouwen wilden steken, hielpen ze de aannemer met het eenvoudige skelet in hout en staal. Die structuur binnenin is gewoon zichtbaar gebleven. Deels omdat dat kosten uitspaarde en deels omdat ze van die esthetiek houden’, vertelt Bart Vanden Driessche.

Dat het huis in recuperatiebaksteen zou gebouwd worden, was van meet af aan evident voor BLAF. ‘Die stenen zijn enorm belangrijk voor de beeldwaarde van dit project’, zegt Vanden Driessche. ‘Sterker nog: dit project was voor ons ondenkbaar met een steen uit een of andere hedendaagse collectie. De oude steen is een passe-partout: je kunt er namelijk net zo goed een fermette mee bouwen. Die neutraliteit is voor dit project heel belangrijk. We werken graag met recuperatiestenen omdat ze duurzaam en circulair zijn. Al is het gebruik ervan nog geen garantie voor een circulair gebouw, natuurlijk. Daarvoor moet je de hele constructiemethode onder de loep nemen.’

Baksteennerds

BLAF heeft de voorbije jaren heel wat onderzoeken en experimenten gelanceerd op het vlak van baksteenarchitectuur. Het kantoor ontwikkelde zelfs een eigen gevelsteen. Lieven Nijs leidt ook een kleine onderzoekstudio rond baksteenarchitectuur aan de Faculteit Ingenieurswetenschappen en Architectuur van de UGent. Alles samen levert het BLAF onder collega’s stilaan de reputatie van ‘baksteennerds’ op. ‘Nochtans zijn we geen dogmatische baksteenbouwers. We herontdekken het materiaal eigenlijk nog maar net’, zegt Nijs. ‘We stelden vast dat bakstenen gebouwen bij energierenovaties verstopt raken onder lagen isolatie en gevelpleister. Zal het materiaal verdwijnen in ons ‘baksteenland’? Daarom zijn we sinds enkele jaren opnieuw meer met baksteen gaan werken en hebben we ons verdiept in de grondstoffen, de productie, de verwerking, maar ook in het ontwerp, de circulariteit en de bouweconomie van het materiaal. En we zijn er steeds meer van overtuigd dat baksteen een duurzaam materiaal is dat altijd een toekomst zal hebben.’

Testcase

Net daarom neemt dit project in Gentbrugge voor BLAF een bijzondere plek in. De woning illustreert mooi hun onderzoek naar constructiemethodes, materialen en compact wonen. ‘We testen in onze kleinschalige projecten veel dingen uit die je in grotere niet kunt uitproberen. Al onze kennis over energiezuinig, circulair en betaalbaar bouwen hebben we kunnen vergaren dankzij intensieve samenwerkingen met de opdrachtgevers van dit soort projecten’, zegt Vanden Driessche. ‘En wie weet wordt deze bijzondere ruimte over enkele generaties voor iets anders gebruikt, als de E17 hier ondergronds loopt.’