Zijn droogtetuinen de toekomst? ‘Een gazon verbruikt twintig keer meer water dan een zwembad’

Je zou het de laatste tijd niet zeggen, maar droogte wordt een probleem voor onze tuinen. Wat is volgens landschapsontwerpers Eric Ossart en Arnaud Maurières, specialisten in droogtetuinen, het beste plan van aanpak?

Het was in de jaren tachtig dat Ossart + Maurières zich voor het eerst lieten opmerken. Onder de Franse minister van Cultuur Jack Lang werkten ze mee aan het Atelier Public d’Architecture et d’Urbanisme in Blois, opgericht door Patrick Bouchain, een Franse architect en scenograaf die bekendstaat om zijn sociaal geëngageerde en innovatieve benadering van stedelijke ontwikkeling. In tegenstelling tot de klassieke geometrische tuinen waar de Fransen al sinds de 19de eeuw van smulden, kwam het duo met een nieuw concept; door grassen, bloemen en zelfs groenten te introduceren en combineren, blijven kleuren en texturen in de tuin volgens de seizoenen veranderen. Hun nieuwe ‘nomadische tuinen’, zoals ze die doopten, verspreidden zich al snel over heel Frankrijk.

Doorheen hun carrière hebben Ossart + Maurières hun ontwerpen aangepast aan het klimaat en de omgeving, die steeds meer uit droge gebieden bestaat. Voor hen is droogte een kans om het overheersende model te veranderen. ‘Een droog landschap, zowel poëtisch als minimalistisch, hoeft niet onder te doen voor de Europese tuinen die we kennen’, menen ze. Ze stellen zelfs dat de tuin van morgen een droogtetuin zal zijn of helemaal niet zal bestaan.

Volgens jullie kan een droog klimaat niet enkel gedefinieerd worden aan de hand van de hoeveelheid neerslag.

‘Droogte is het gevolg van een gebrek aan water. In Mexico regent het meer (750 mm/jaar) dan in Parijs (640 mm/jaar). Toch wordt Mexico als droog gezien en Parijs niet, omdat het in Parijs vaak regent, terwijl het in Mexico alleen in de zomer langdurig regent. Andere droogtefactoren spelen ook mee: de temperatuur en vooral de verhouding tussen temperatuur en vochtigheid, de aard van de bodem en het reliëf.

De droogtefactoren zijn dus talrijk en het is mogelijk om zelfs in een gematigd klimaat droge gebieden te krijgen. Toch blijft het essentiële kenmerk van een droog klimaat een gebrek aan – of zelfs een volledige afwezigheid van – neerslag gedurende meerdere maanden van het jaar.’

Hoe zijn jullie begonnen met het ­creëren van droogtetuinen?

‘We zijn altijd gepassioneerd geweest door planten. In heel wat landen hebben we de natuur verkend, op zoek naar zaden van verschillende soorten. We werken ook al meer dan dertig jaar in landen rondom de Middellandse Zee, waaronder Egypte, Syrië, Tunesië en Libanon. Daar werden we geconfronteerd met de droogte van de woestijn. We moesten nadenken over waterbeheer en planten uitzoeken die geen irrigatie nodig hebben.

In 2000 zijn we naar Marokko verhuisd en gingen we in de kleine stad Taroudant wonen, tussen de zee en de bergen. We waren toen de eerste Fransen die zich er sinds het protectoraat vestigden: het dorp was onbekend bij toeristen en heel authentiek. Vrienden zijn ons gevolgd en vroegen ons om hun tuinen hier ook aan te leggen. Sindsdien hebben we ongeveer dertig tuinen in Marokko aangelegd.’

Als reactie op een radicaal functionalisme in de architectuur kwam de Mexicaanse architect Luis Barragán (1902-88) met een meer spirituele, emotionele architectuur. Jullie spreken van een ‘emotionele tuin’. Is er een link tussen beide?

‘De natuurlijke functie van de tuin is het opwekken van emotie. De tuinier legt zijn tuin aan om zichzelf en zijn bezoekers te ontroeren. In een tuin vind je alle genoegens van het leven, en ook veel teleurstellingen. Maar wanneer ik een zaadje plant, denk ik aan de plant die eruit zal groeien, niet aan de rups die het zal vernietigen. Een tuin wordt gecreëerd met hoop en zonder enige berusting.

De emotionele tuin verwijst naar het manifest over emotionele architectuur van kunstenaar Mathias Goeritz uit 1954. Hij weigerde de mens te reduceren tot zijn materiële dimensie. Luis Barragán deelde dat idee en sloot zich aan bij Goeritz om het El Eco Museum in het centrum van Mexico-Stad te bouwen. Het is ontworpen als een ‘bewoonbare sculptuur’ met als voornaamste doel een emotionele reactie van de gebruikers teweeg te brengen. Geïnspireerd door dat idee hebben we in april een ‘emotionele tuin’ ingehuldigd voor het Internationale Tuinenfestival dat tot 3 november plaatsvindt in Chaumont-sur-Loire.’

Welk advies hebben jullie voor het aanleggen van een tuin in tijden van klimaatverandering?

‘Wees zorgvuldig bij het kiezen van planten. Met de opwarming van de aarde en afnemende watervoorraden moeten we denken aan planten die droogte kunnen verdragen. Het grootste probleem in de tuin is het gazon, omdat dat simpelweg het meeste water verbruikt. Een gazon verbruikt bijvoorbeeld twintig keer meer water dan een zwembad van dezelfde oppervlakte. In de tuinen die wij ontwerpen vervangen we het gazon altijd door weiden die in de zomer uitdrogen maar niet afsterven (in tegenstelling tot een gazon, red.). Met grind maken we onkruidbestrijding overbodig. Je kunt een gazon ook vervangen door (waterdoorlatende) houten terrassen, stenen of keramiek.

Er wordt vaak gezegd dat je voor inheemse planten moet kiezen, maar die zijn vaak niet meer aangepast aan het veranderende klimaat. Daardoor kunnen ze het slachtoffer worden van ziektes en insecten. We gebruiken regelmatig exotische planten, die niet noodzakelijk invasief zijn. Ga ook niet tegen de natuur in, maar maak gebruik van wat de om­­geving je biedt. Integreer het met de architectuur, en laat het je huis binnenkomen. Plant een vijgenboom tegen de muur, zet potten met aromatische kruiden bij de keuken en plaats een bankje in de schaduw van een boom.’

Hoe onderhoud je een droogtetuin?

‘Allereerst vraagt een tuin om aandacht, ook een droogtetuin. Als je er niet voor wilt of kunt zorgen, begin er dan niet aan! Het eerste jaar na de aanplant is het meest kritische: de planten moeten goed worden bewaterd om hun groei te starten, het tweede jaar ook. Stop daarna met automatische bewatering, geef de voorkeur aan handmatige bediening. Na vijf jaar zou je een tuin nauwelijks meer moeten onderhouden, en na tien jaar helemaal niet meer. Dan bereikt de tuin zijn natuurlijke evenwicht, waarin de planten de plek innemen die ze in de natuur hebben, zich ontwikkelen en verspreiden: de natuurlijke cyclus. Dit evenwicht bevordert ook de diversiteit van dieren en insecten.
Aanschouw dan de onverwachte bloei, pauzeer om naar de vogels te luisteren. Laat je hart samensmelten met dat van de tuin.’