Binnenkijken in de ufo van Herentals: een James Bond-villa op palen

Het lijkt wel een conceptvilla van John Lautner, maar deze cirkelvormige paalwoning uit de seventies staat gewoon in de Kempen. Dirk Engelen van B-architecten woont sinds kort in de ‘ufo van Herentals’. Knack Weekend mocht exclusief binnen in het ronde meesterwerk van de gebroeders Cuylen.

Het lijkt wel een conceptvilla van John Lautner, maar deze cirkelvormige paalwoning uit de seventies staat gewoon in de Kempen. Dirk Engelen van B-architecten woont sinds kort in de ‘ufo van Herentals’. Knack Weekend mocht exclusief binnen in het ronde meesterwerk van de gebroeders Cuylen.

Een bizar tafereel, als je tegenwoordig aanbelt bij Dirk Engelen, medeoprichter van B-architecten en B-bis: de seventiesdeurknop lijkt wel een logo met zijn initialen. Is zijn ego exponentieel gegroeid nu hij naar een James Bondvilla in Herentals is verhuisd? ‘Dat is gewoon een grappig toeval’, lacht hij. ‘Het zijn eigenlijk de initialen van de bouwheer van het pand, Jan Cuylen. Maar omdat we de glazen entree en de draairichting van de deur veranderden, werd de deurknop op zijn kop teruggeplaatst. Eerst wilde ik de aannemer er nog over aanspreken. Maar toen ik wat beter keek, las ik er plots de letters D en E in. Ik heb soms het bizarre gevoel dat het huis op mij gewacht heeft.’

Nochtans is het voor een architect met een duidelijke signatuur allesbehalve evident om op zo’n pand te vallen. Zeker niet als je zijn parcours kent: eerst woonde hij in een door hem verbouwd penthouse van Renaat Braem aan de Frankrijklei, daarna in een Braziliaans aandoende brutalistische triplex aan de Brialmontlei en nu dus in een van de apartste conceptwoningen van ons land. In Herentals, vlak bij Bobbejaanland. ‘Het was zeker geen doel op zich om in de bossen te komen wonen. De voorwaarde was dat ons huis op fietsafstand van het openbaar vervoer zou liggen, want onze kantoren zijn in Antwerpen’, zegt hij. ‘Sinds mijn studie woonde ik al in Antwerpen. Het kon niet stedelijk genoeg zijn voor mij. Ik ging naar alle galerieopeningen en hield van die kosmopolitische vibe. Maar intussen ben ik wat ouder en wijzer’, lacht hij. ‘Ik snakte wel stilaan naar wat meer rust en afstand van mijn werkomgeving. En niet te vergeten: mijn roots liggen in de Kempen.’

Inspiratietrip

De oorspronkelijk bouwheer Jan Cuylen, een hifi-ondernemer en designfreak met een feestneus, schakelde indertijd zijn broer Jackie in als architect. Maar behalve dit huis en het administratief centrum van Herentals, is zijn oeuvre vrijwel onbekend. ‘Jan wilde een huis als sculpturaal statement. Maar ook een spectaculaire plek om veel vrienden te ontvangen’, weet Engelen. ‘Ter inspiratie trokken de broers samen naar Los Angeles, waar ze ongetwijfeld het werk van architect John Lautner moeten gezien hebben, naast andere conceptwoningen. Het toeval wil: Engelen maakte zelf twintig jaar geleden ook zo’n inspiratietrip en hield er een fascinatie voor het Californische modernisme aan over. Eén referentie springt er meteen uit: het Elrod House (1968) van John Lautner in Palm Springs. Dat ligt formeel erg dicht bij deze cilindrische paalwoning: beide lijken wel ufo’s die opgebouwd zijn uit overlappende schijven beton. Ook het ronde terras én het lager gelegen zwembad zijn heel gelijkend. Volgens Pieter Boels, Jan Cuylens stiefzoon, heeft Jan zowel het concept als de indeling bedacht. ‘Jackie deed meer de technische uitwerking, sterk bijgestaan door ingenieurs, want de bouw was een huzarenstukje. Naar het schijnt zijn ze een paar keer opnieuw moeten beginnen, omdat ze het bouwwerk niet recht kregen. Zes jaar is eraan gebouwd. Jan wilde in het groen wonen, zonder louter op de boomstammen te kijken. Vandaar dat de leefruimtes op een hoger niveau liggen.’

De paalwoning steunt op zeven betonnen kolommen en een centrale traphal in zichtbeton. De ronde entree was voor Cuylen puur een sas om via een monumentale trap naar de circulaire woonvertrekken op de eerste verdieping te gaan. Engelen besliste om de ramen en de voordeur anderhalve meter naar buiten te verplaatsen, zodat er beneden een volwaardige ruimte ontstond: een enorme meerwaarde. ‘Die plek gebruik ik nu als werkruimte en plaats voor de kunstwerken uit mijn collectie. Door deze ingreep is het huis veel gezonder: het is beter geïsoleerd en de koudebruggen op de gelijkvloerse verdieping zijn weggewerkt.’

Chirurgische renovatie

Dirk Engelen ontdekte het pand uit de late jaren zeventig op architectenwoning.be: een vastgoedkantoor voor architecturaal erfgoed. ‘Toen we dit op Facebook zagen passeren, waren we meteen geprikkeld. Ik vroeg snel een bezoek aan. Omdat de bewoonster – de weduwe van de overleden Jan Cuylen – een heel weekend niet thuis was, zijn we stiekem al eens komen kijken. En na maanden onderhandelen konden we het uiteindelijk kopen. Ik kan alleen maar zeggen: het is een fantastisch huis. Conceptueel is het heel consequent als stapeling van cirkels. En ook bouwtechnisch zit het goed in elkaar, al had het wat EHBO nodig. Zo’n restauratie is een chirurgisch werk, waar wij ons, met B-architecten en B-bis, graag in verdiepen.’

Engelen ging niet overhaast te werk. Hij woonde er eerst een zomer, vooraleer hij besloot om er iets aan te veranderen. ‘We wilden de tijd nemen om de ruimtes te beleven en te ontdekken wat we moesten restaureren, renoveren of aanpassen. Het huis zoals je het nu ziet, oogt nog compleet authentiek, zoals Cuylen het bedoelde. Maar er zijn veel onzichtbare ingrepen gebeurd die de conceptvilla zuiverder, gezonder en energiezuiniger maakten’, zegt Engelen.

Concreet wordt het zwembad vol algen en chloor nu gezuiverd met zoutelektrolyse. De diamantvormige koepel in de traphal is nu veel strakker en neutraler. Ook de binnendeuren zijn eenvormiger, beter afgewerkt én hoog genoeg voor de boomlange architect. De ‘louche’ barruimte met vast tapijt en spiegelplafond werd een rustig bureau met tv-hoek. Het parket, dat helemaal in spieën is gezaagd om de ronde architectuur te volgen, is overal bijgewerkt of aangevuld. En de badkamer is volledig gerestaureerd met de originele ronde tegeltjes, die nog steeds in Frankrijk in productie blijken.

‘Maar de grootste ingreep was het glas aan de hal anderhalve meter naar buiten verplaatsen. We waren bezorgd dat de proporties van het huis verloren zouden gaan. De ufo en zijn sterke karakter mochten niet afzwakken. We zijn heel blij met het resultaat. Meer zelfs: toen de familie van Cuylen hier recentelijk op bezoek was, zeiden ze meteen: ‘Dat we daar zelf nooit opgekomen zijn.’ Dat is voor ons het mooiste compliment.’