In Bali deed de Belgische ingenieur David Tiange precies het omgekeerde van de meeste expats. Hij nam een lokale architect en ambachtslui onder de arm voor een knap staaltje hergebruik, erfgoedbehoud en natuurherstel.
Als je de vorm van Bali vergelijkt met een kip die een ei legt, dan woont David Tiange met zijn gezin links, net boven de poot. De hele zuidwestkust van het eiland, waar Canggu deel van uitmaakt, is al dertig jaar in ontwikkeling. Vandaag is het een hub voor ondernemers, artiesten, digitale nomaden en mensen die een pauze nemen van de ratrace. ‘Een microkosmos’, besluit David, die oorspronkelijk uit Wépion bij Namen komt.
‘Het voelt hier jong aan, dynamisch, kosmopolitisch zelfs. Het is een broedplaats voor initiatieven rond yoga, meditatie, welzijn. En omdat de natuur zo gul is met fruit en groenten, komen ook vegetariërs hier aan hun trekken. Dan is er nog de lokale cultuur, met de tempels, ambachtslui en kunstenaars.’
Toch wekte het eiland zijn interesse om een andere reden. ‘We zijn naar hier verhuisd omwille van Green School. Dat is een schoolconcept, opgericht door de Canadese ondernemers John en Cynthia Hardy, dat ook in Nieuw-Zeeland, Mexico en Zuid-Afrika bestaat. De campus is volledig opgetrokken uit bamboe. Omdat er geen muren zijn, staan de kinderen voortdurend in contact met de jungle. Het leerplan is experimenteler en gebaseerd op ervarings- en omgevingsleren en ondernemerschap. Ik dacht meteen: dat type onderwijs is echt iets voor onze kinderen.’
Tijd voor een pauze
We spoelen even terug naar begin 2020. Op dat moment is David al twintig jaar weg uit België. Met een diploma bouwkundig ingenieur op zak trok hij eind jaren negentig naar Shanghai om Chinees te leren. Hij zou er uiteindelijk vijftien jaar blijven, in verschillende uithoeken van het land wonen en er een gezin stichten met zijn Japanse vrouw Takami. Daarna verhuisde het gezin naar Japan en Zweden, telkens in opdracht van Husqvarna, het bedrijf waarvoor David werkt.
‘Alles gebeurde wat bij toeval. We hebben de kansen gegrepen toen ze zich aandienden’, vat hij samen. En dat begon na al die jaren wat zijn tol te eisen. ‘Op een dag zei ik tegen Takami: “Bon, het is tijd voor een pauze.” Ik wilde een jaar, misschien twee, niet werken.’
Op wat waarschijnlijk een van de laatste vluchten was voor het luchtruim sloot door de pandemie, las hij over Green School in een magazine. ‘We namen contact op met de school, en eind juni verhuisden we van Zweden naar Bali.’
Regeneratief bouwen
Zodra de familie enigszins haar draai had gevonden op het eiland, volgde David online een cursus over regeneratieve ontwikkeling. Die heeft zijn manier van denken veranderd en ook mee de richting bepaald van Greenest, het bouwproject waar hij met zijn gezin woont.
‘Rondom ons is beton de standaard, van die mediterrane villa’s die hier eigenlijk helemaal niet thuishoren. Bij regeneratief bouwen wordt er net wel rekening gehouden met de omgeving. Het komt erop aan het potentieel van een plek te zien en het nodige te doen om het leven, de betekenis en de energie die er ooit was terug te brengen. Het gaat dus veel verder dan alleen duurzaam bouwen’, legt hij uit.
Toevalstreffer
Na een tiendaagse voettocht door Bali, van noord naar zuid, zag David dat potentieel in twee dingen: de weelderige natuur en de rijke ambachtelijke tradities op het eiland. ‘We logeerden bij boeren en ambachtslui. Het werd al snel duidelijk hoeveel iedereen hier op gemeenschapsstructuren steunt. Die staan vandaag echter onder druk door de exodus van het platteland richting toeristische centra. We wilden er daarom een echt gemeenschapsproject van maken.’
Net zoals toeval een groot deel van zijn carrièrepad bepaalde, lag het ook aan de bron van Greenest. Hij vertelt hoe hij in Ubud een galerie binnenstapte en gefascineerd raakte door de joglo – een traditioneel Indonesisch houten huisje – in de tuin achter het pand. De eigenaar, Tony Hartawan, bleek een achtergrond te hebben als architect en stemde in om mee in het project van David te stappen. Hij tekende en coördineerde het plan en verzamelde een bont gezelschap van vakmensen, zowel locals als expats, die het uitzicht van de woning zouden gaan bepalen.
‘We hebben onze waarden en visie gedeeld. Daarna kreeg iedereen carte blanche. Toegegeven, het was soms spannend. Maar precies dat loslaten heeft het project zo rijk gemaakt.’
Op z’n pootjes
In tegenstelling tot wat je ogen je doen geloven is het skelet van de paalwoning gebouwd zonder beton, zelfs zonder cement. In plaats daarvan werd steenachtig ironwood – een tropische houtsoort die extreem hard is, niet rot en resistent is tegen termieten – gerecupereerd van spoor–wegen, brugpijlers en havenplatformen. Sommige stukken dragen zelfs de sporen van zeeorganismen.
De bovenverdieping haalden ze op in Java. ‘Het is een traditioneel huisje uit teak uit 1907, een limasan. De bewoners waren overleden en hun kinderen wisten er geen weg mee. We hebben het stuk per stuk uiteengehaald, twee dagen lang, om het hier vervolgens Lego-gewijs weer in elkaar te puzzelen. Het was gek om te zien hoe zo’n structuur volledig in een vrachtwagen past.’
Steen uit Soignies
Binnen in hun moderne interpretatie van een Balinese compound zetten David en Takami een toonbeeld van wabi-sabi neer. De schoonheid zit hem in de imperfectie, het patina, het zorgvuldig uitzoeken van de weinige stukken die de ruimte mogen innemen. Het linnen komt uit een atelier dat gescheiden vrouwen tewerkstelt die in Bali door de gemeenschap worden verstoten. De lampen werden lokaal gemaakt van bladvezels van de bananenboom, en ook de kunst aan de muren is inheems.
Op een paar uitzonderingen na heeft elk object minstens één keer elders dienstgedaan. Zoals het stuk steen dat nu als bijzettafel dient. ‘Dat komt zelfs oorspronkelijk uit België. Het is blauwe steen uit Soignies. Toen de Nederlanders de regio koloniseerden, gebruikten ze die stenen als ballast om de boten stabiel te houden. Vandaar dat je ze ook terugvindt in Indonesië.’
De mooiste thuis
De limasan rijst trots boven de omringende nieuwbouwdaken en de palmbomen van de jungletuin van het gezin uit. Ook die tuin is verrassend genoeg volledig nieuw. De hele omgeving maakte immers deel uit van een oude rijstplantage, uitgeput door het jarenlange gebruik van pesticiden.
‘Een gepensioneerde etnobotanicus hielp ons lokale planten te identificeren en er een eetbare tuin van te maken volgens de principes van de permacultuur. We hebben ook de lokale school bij het aanplanten betrokken. Af en toe komen de kinderen hier nu planten zoeken die ze vroeger voorgeschoteld kregen. Daar heb je dat regeneratief denken weer: opnieuw leven brengen waar er geen meer was.’
Wat de Balinezen zelf van Greenest vinden? ‘Dat is eigenlijk niet anders dan in om het even welke wijk of dorp in België: “Heb je nu gezien wat ze daar gebouwd hebben?” Dat speelt hier ook. Er heerst wat rivaliteit tussen de voormalige eigenaars van de rijstplantages over welk oud familiedomein vandaag de mooiste huizen heeft.
De familie van wie wij ons perceel kochten, woont verderop. Dagelijks brengt een van hen een offer aan het altaar op ons eigendom. Elk huis heeft er een, gericht naar het noorden. Zo vragen ze aan de geesten om ons te beschermen. Ze zijn dus zeker trots dat hier iets anders staat, iets dat nauwer aansluit bij de ziel van het land.’
Het Bali van David en Takami
Eten
Locavore NXT: fine dining buiten Ubud, een plek die z’n gelijke niet kent in de regio. Een van de vijftig beste restaurants van Azië. Je kunt er ook overnachten.
@locavorenxt
Yema Kitchen: brengt het Midden-Oosten op stijlvolle wijze naar Canggu. Er is ook een boetiek en wekelijks worden er filmavonden georganiseerd.
@yema.bali
Home: in Pererenan zet chef Wayan moderne Balinese cuisine neer. Het niveau overstijgt dat van de gebruikelijke lokale gerechten en smaken.
@home.by.chefwayan
Ulekan: een favoriet voor Indonesische keuken buiten Denpasar. Vanuit het restaurant kijk je uit op de omliggende boomkruinen.
@ulekanbali
Strand
Othree Beach Bar: een favoriet om de zonsondergang mee te pikken aan Echo Beach in Canggu.
@othreebeachbar
Doen
Bezoek het prachtige, authentieke dorp Pinge in Tabanan. Verblijf in Rumah Desa en breng een dag door met gids Pak Wayan.
@rumahdesabali
Verken Bali en de regeneratieve landbouw met Astungkara Way.
@astungkaraway_trails
In de Pura Mengening-tempel in Banjar Sareseda, Tampaksiring, kun je terecht voor een waterzuivering: minder druk dan in de bekendere Pura Tirta Empul-tempel in de buurt en bovendien in een heel filmische omgeving. Bezoek het Sidemen-gebied aan de voet van de berg Agung en verblijf in Subak Tavola.
@subaktabolavillasidemen
Design & deco
Jia Collective: goed gecureerde shop nabij Dalung met interieuritems die gemaakt zijn door lokale ambachtslieden.
@jia.collective
TonyRaka Art Lounge: de kunstgalerie van Tony Hartawan, die het plan van Greenest tekende en het project tot een goed einde bracht. Hij is gepassioneerd kunstliefhebber, curator en architect.
@tonyrakaartlounge
David is geboren en getogen in Wépion bij Namen.
Vertrekt eind jaren 90, na zijn studie bouwkundig ingenieur in Luik, naar de universiteit van Shanghai om er Chinees te leren. Hij krijgt er een job aangeboden door een Belgisch producent van diamantgereedschap voor het slijpen van natuursteen en beton. Het bedrijf (waar hij nog steeds werkt) maakt intussen deel uit van Husqvarna.
Komt enkel nog naar België voor familie- en vriendenbezoek.
Leert in China zijn Japanse vrouw Takami kennen, die opgroeide in Okinawa. Samen hebben ze twee tieners. Het gezin woonde in respectievelijk China, Japan, Zweden en sinds 2020 in Bali.
