Onderzoeker Olivier De Schutter: ‘Agro-ecologie is de enige manier om vooruit te kunnen gaan’

In de ideale wereld van onderzoeker Olivier De Schutter krijgt elke landbouwer een eerlijk inkomen, wordt meer rekening gehouden met de natuur en eten we hoofdzakelijk lokaal. Veel werk aan de winkel, maar er is volgens hem geen ontsnappen aan.

Olivier De Schutter was tot 2014 Speciale Rapporteur voor het Recht op Voedsel bij de VN en is vandaag medevoorzitter van International Panel of Experts on Sustainable Food Systems (IPES).

Met Voedsel Anders willen jullie de manier waarop landbouw vandaag werkt grondig veranderen. Zal dat de productie negatief beïnvloeden, zoals onderzoekers van de KUL zeggen?

DE SCHUTTER: “Er heerst een groot misverstand over industriële landbouw: heel wat mensen geloven dat dit niet alleen de meest productieve oplossing is, maar ook de enige manier om de uitdaging aan te gaan die een steeds groter wordende populatie inhoudt. De vraag naar voedsel zal namelijk stijgen en eetpatronen zullen nog veranderen. Maar industriële landbouw is niet de enige manier om daaraan tegemoet te komen.

Kleinere productie-eenheden die liever dan aan monocultuur doen, verschillende soorten telen, zijn erg productief per hectare. Daarbij zijn ze veel efficiënter in het gebruiken van grondstoffen: ze produceren meer met minder. De verwarring is er gekomen doordat kleine boerderijen arbeidsintensiever zijn en geen grote hoeveelheden van een enkele soort afzetten. Daardoor zijn ze minder competitief op markten die georganiseerd zijn op basis van een industrieel model.”

Voedsel voor iedereen betekent ook de wereldwijde verspilling ervan aanpakken. Hoe kan dat?

DE SCHUTTER: “Die mogen we inderdaad niet uit het oog verliezen: verspilling representeert ongeveer een derde van het wereldwijd geproduceerde voedsel. Er zijn verliezen op het niveau van de boerderij, maar belangrijkere verliezen vinden plaats in de verwerking van de rauwe producten, in de retailsector, in de horeca en tot slot in de huishoudens. Daar bewustzijn rond creëren is erg belangrijk.

Een beter controleren van de stocks en van de processen die het voedsel in een winkel brengen, is hoognodig. Retailers in contact brengen met liefdadigheidsinstellingen, zodat hun overschotten naar families kunnen gaan die het nodig hebben, is een erg goed bedoelde oplossing die op korte termijn zeker positief is, maar het zorgt niet voor een drijfveer om het aantal onverkochte producten te verminderen. In feite maakt dit soort oplossingen het goedkoper voor retailers om overschotten te hebben en worden ze er zeker niet door gedwongen na te denken over alternatieven om de overproductie te tackelen. Dat zou wel kunnen worden aangemoedigd door slecht management van de stock in rekening te brengen wanneer er belastingen moeten worden betaald.”

Er zijn steeds minder boerenbedrijven, en de ondernemingen die overblijven, worden regelmatig groter. Hoe kijkt de agro-ecologie daarnaar?

DE SCHUTTER: “Grote landbouwbedrijven hebben uitstekende logistieke netwerken én de mogelijkheden om te investeren in onderzoek. Bovendien kunnen ze profiteren van verschillende schaalvoordelen.”

“Op dit moment baart de machtsongelijkheid die zij in stand houden in de voedselketting heel wat mensen zorgen: ze zijn een van de redenen waarom kleinere boerderijen de boeken zouden moeten sluiten als ze niet gesubsidieerd zouden worden met geld van de belastingbetaler. Die grote bedrijven moeten opletten dat ze hun macht niet misbruiken, bijvoorbeeld door zich schuldig te maken aan oneerlijke handelspraktijken. Maar ze hebben wel degelijk hun bestaansrecht: er zijn markten die alleen zij kunnen bedienen. Ze zijn een deel van de grotere oplossing.”

Om volledig ecologisch te werken, zouden heel wat landbouwbedrijven heel wat dingen moeten veranderen. Kunnen we die inspanningen vragen aan hen die vandaag al moeten strijden om te overleven?

DE SCHUTTER: “De boeren zijn de eerste slachtoffers van een economie waarin voedsel vooral goedkope calorieën moeten zijn, die is ontstaan om aan de vraag tegemoet te komen. Het zijn zij die het meest geraakt worden wanneer ze pesticiden en andere chemicaliën gebruiken en daardoor kankers en huidziekten ontwikkelen. Het zijn zij die het meeste effect ondervinden als ze amper vergoed worden voor hun werk en dat moeten compenseren met subsidies. Zij zijn de dupe van hun afhankelijkheid van dure chemische bestrijdingsmiddelen. Zij worden het meest geraakt door de globalisatie van de voedselmarkten en de steeds zwaarder wordende concurrentie.

Ze eindigen altijd als de verliezende partij. Een ommekeer naar een manier van aan landbouw doen waarbij weinig input nodig is en die de handel opnieuw naar hier trekt, is alleen maar in hun voordeel.”

Betekent de slogan ‘koop lokaal’ dat landen meer zelfvoorzienend moeten worden?

DE SCHUTTER: “Dat is zeker geen doel op zich. Het gaat om een juiste balans zoeken tussen lokale diversificatie van de productie en een internationale handel, maar dan wel een die zich toespitst op specialisaties van bepaalde landen. In ons land avocado’s kweken heeft bijvoorbeeld geen zin, net zoals het absurd is boontjes in te voeren uit Zuid-Afrika.

Alles verwedden op specialisatie en efficiëntie alleen is geen oplossing, maar dat is het geval voor complete autarkie. Dat zoiets zou kunnen is niet alleen een illusie, het is zeker ook niet verdedigbaar vanuit milieustandpunt. Maar de groei van handelsvolumes zou geen doel op zich mogen zijn.”

Stel dat je jouw ideale wereld kan scheppen: wat zou er allemaal anders zijn?

DE SCHUTTER: “Er is een directere connectie nodig tussen producenten en consumenten. Die laatste willen namelijk steeds vaker verse en onbewerkte voeding. Handel over lange afstanden – in de handen van grote spelers – zal nog steeds een rol te spelen hebben, maar niet langer de dominante. Landbouw en voedselpolitiek zullen niet langer gedomineerd worden door de eeuwige queeste de handel te vergroten. Landbouw zal veel meer respect hebben voor de ecosystemen en de bodemgezondheid. Dit is niet de ideale wereld, dit is de enige manier om vooruit te kunnen gaan.”