Het lijkt er steeds minder op dat er volgende week wordt gestemd over een Europees verbod op neonicotinoïden. Nochtans blijkt uit onderzoek van Europa zelf dat die pesticiden enorme schade aanrichten aan bijen en andere bestuivers. Imkers en wetenschappers wijzen ook op de nefaste gevolgen voor de rest van de voedselketen en het milieu.
In 2013 al kwam het Europese agentschap voor Voedselveiligheid (EFSA) tot de conclusie dat drie soorten neonicotinoïden ‘een acuut risico voor honingbijen’ vormen. Daarop stelde Europa prompt een tijdelijk verbod in op het gebruik van de stoffen op bloeiende gewassen.
In tussentijd werd het EFSA opnieuw gevraagd om de materie te onderzoeken, en vorige maand presenteerde het agentschap zijn conclusies. Na analyse van meer dan zevenhonderd studies besluit het agentschap dat zowel imidacloprid, clothianidine als thiamethoxam een groot gevaar vormen voor honingbijen, hommels en solitaire bijen.
Bovendien stelt het agentschap zijn de beperkingen die de EU in 2013 instelde onvoldoende om de risico’s te vermijden. Vrijwel iedereen ging er dan ook van uit dat een Europees verbod onvermijdelijk was. De Europese commissie heeft zo’n verbod ook voorgesteld, met uitzondering van gewassen in gesloten serres.
Geen stemming?
Maar in de agenda voor de volgende overlegronde tussen de lidstaten, op 22 en 23 maart, is enkel de ‘bespreking van het EFSA-rapport’ voorzien, en is er geen sprake van een stemming. Dat lijkt er op te wijzen dat er bij de lidstaten tot nog toe onvoldoende steun is voor een verbod.
‘Het pesticidenverbruik neemt toe en de stoffen worden almaar krachtiger’
Nochtans is zo’n verbod echt dringend, benadrukken wetenschappers, imkers en milieuorganisaties. Uitstel zou immers betekenen dat bestuivers als bijen, hommels en andere insecten opnieuw een jaar lang zware schade kunnen oplopen. En die bestuivers zijn cruciaal voor heel wat landbouwgewassen.
Zaden met coating
‘Het pesticidenverbruik neemt toe en de stoffen worden almaar krachtiger’, zegt Jean-Marc Bonmatin van het Nationaal Centrum voor Wetenschappelijk Onderzoek in Frankrijk. ‘Er wordt al lang niet meer gewoon gesproeid als er een insectenplaag is, maar preventief. Voor ze de grond ingaan, worden zaden tegenwoordig gecoat zoals een M&M, maar dan met een laagje insecticide.’
Maar liefst 80 procent van de stoffen blijft achter in de bodem, maar is wateroplosbaar en komt zo ook in oppervlaktewater. ‘Het is belangrijk te beseffen dat de conclusies van de EFSA enkel gebaseerd zijn op de invloed op bijen. Er zijn nog veel meer redenen om de stoffen te weren, zoals de gevolgen voor waterlopen en de effecten verder in de voedselketen, voor vogels en vissen.’
Dringend
‘Wij imkers ontdekten de bijensterfte als eersten – hoewel steeds meer blijkt dat de producenten van de stoffen er al lang weet van hadden’, zegt Walter Haefeker van de European Professional Beekeepers Association. ‘Maar toen we alarm sloegen, werden aanvankelijk allerlei andere argumenten gezocht voor de teloorgang van de bijen: we zouden zelf fouten maken of het kwam allemaal door de varroamijt. Tot nieuwe onderzoeken ook een teloorgang bij solitaire bijen vaststelden.’
‘Er was een ramp nodig om tot inzicht te komen’
Toen in 2008 ook nog eens een massale bijensterfte werd vastgesteld na de introductie van gecoate maïs, kon de link met neonicotinoïden niet langer ontkend worden. ‘Er was een ramp nodig om tot inzicht te komen’, zegt Haefeker. ‘Toen begonnen sommige lidstaten hun eigen restricties in te stellen.’
Genoeg alternatieven
Nochtans zijn er volgens de wetenschappers en organisaties heel wat alternatieven. ‘Onderzoek naar het gebruik van pesticiden leverde verrassende resultaten op’, zegt Bonmatin. ‘Zo bleek de oogst zonder pesticiden nagenoeg gelijk. Ook stelden we vast dat er zeer snel resistentie optreedt tegen de producten, al na twee tot vier jaar. Dan moet er dus steeds meer of met sterkere producten gesproeid worden.’
Boeren zouden pesticiden opnieuw als remedie bij problemen moeten zien, zegt de wetenschapper, en niet als preventief middel. Daarvoor kan beter met alternatieve methoden gewerkt worden, zoals biologische controle.
