Geen onzin op mijn huid: kunnen we ons ziek smeren?

No nasties, free from, clean… Een deel van de cosmeticawereld smeert ons labels aan die erop lijken te wijzen dat ’traditionele’ producten slecht voor ons zijn. Wat is daarvan aan?

In mei dit jaar raadde de Hoge Gezondheidsraad Belgen aan om nagellak, haarverf, parfum en cosmetica beperkt te gebruiken, omdat hormoonverstorende stoffen erin tot beschavingsziekten kunnen leiden. Steeds vaker vermelden cosmeticaproducten welke ingrediënten ze niet bevatten. Clean beauty is in opmars: (meestal natuurlijke) producten zonder zogenaamd twijfelachtige bestanddelen.

Samen met alle free from-claims groeit de angst om bepaalde ingrediënten te smeren. Maar zijn die wel zo gevaarlijk?

Waar komt de angst voor parabenen en co vandaan?

Parabenen, ftalaten, siliconen, sulfaten, PEG’s, nanodeeltjes, aluminiumzouten… de voorbije vijftien jaar werd het lijstje gevaarlijke synthetische cosmeticabestanddelen almaar langer en de angst ervoor steeds groter. ‘Ik denk dat die angst deels te verklaren valt door het gebrek aan wettelijke omkadering in de VS’, zegt emeritus professor Vera Rogiers, eerder departementshoofd van de dienst In Vitro Toxicologie en Dermato-Cosmetologie van de VUB en huidige vicevoorzitter van de Europese WCCV, het Wetenschappelijk Comité voor Consumentenveiligheid.

‘Amerikaanse ngo’s en consumentenorganisaties, die vaak een verborgen agenda hebben, stellen dan maar zelf lijsten op met bestanddelen die ze niet lusten, die vooral potentiële kankerverwekkende en hormoonverstorende stoffen en allergenen viseren.’ Die worden opgepikt door (sociale) media en zorgen voor verwarring, net als wetenschappelijke studies, die vaak uit hun context worden gehaald of niet degelijk uitgevoerd werden. Zoals de studie van Philippa Darbre uit 2004 die aantoonde dat er parabenen zaten in door borstkanker aangetast weefsel. Daaruit werd onder meer in de media foutief afgeleid dat parabenen in cosmetica kanker veroorzaken. Darbre gaf later toe dat haar onderzoek niet gedegen was (het gezonde weefsel was niet getest), maar toen was de parabenenangst al ingeburgerd en gingen mensen op zoek naar ‘veilige’ producten. Waar de industrie op inspeelde, omdat de vraag zo groot was.

‘Google vormt voor veel consumenten de waarheid, wat niet het geval is’, aldus Jeremy Muijs, medeoprichter van het natuurlijke cosmeticamerk Grown Alchemist. ‘Perceptie wordt realiteit. Zo is fenoxyethanol een nachtmerrie wanneer je het bestanddeel googelt. In realiteit kan het uit groene thee worden gehaald en bevatten de meeste producten er zo weinig van dat het slechter voor je is om de lucht op straat in te ademen.’

‘Mensen hebben het vertrouwen verloren in alle industrieën, van cosmetica tot voedsel’, denkt Véronique Delvigne, wetenschappelijk directeur van Lancôme. ‘Ze hebben het gevoel, vaak dankzij slimme marketing van kleine merkjes, dat de cosmetica-industrie dingen verzwijgt. Ze vluchten naar de natuur en willen dus natuurlijke ingrediënten in hun cosmetica.’

Kunnen betwiste bestanddelen via de huid in ons lichaam terechtkomen?

Als dat het geval was, dan wogen we na elk bad enkele kilo’s meer. ‘Onze huid is gemaakt om lichaamsvreemde bestanddelen buiten en water en ionen in ons lichaam te houden’, vertelt Rogiers. ‘De barrière van de gezonde huid werkt zo goed dat actieve bestanddelen in cosmetica er bijna niet door raken. Je kunt voor 98% van alle cosmeticasubstanties die de WCCV onderzocht stellen dat de huid er minder dan 10% van absorbeert. Meestal is dat 1%. Stel: een bewaarmiddel maakt 0,5% van een formule uit en 10% ervan dringt door de huid, dat is een minieme hoeveelheid.’

Cosmetica kunnen die absorptie wel beïnvloeden. Bepaalde stoffen als PEG’s ( polyethyleenglycol) maken de huid meer doorlaatbaar, zodat actieve bestanddelen beter kunnen indringen. Dermarollers doen dat door gaatjes in de huid te prikken. Dat betekent niet dat je 100% van je dagcrème binnenkrijgt, maar het percentage verhoogt wel een tikje, vooral bij die rollers.

Er zitten zonnefilters in ons bloed en we plassen parabenen uit, dat kan toch niet gezond zijn?

Het is niet omdat bepaalde bestanddelen in ons lichaam zitten, dat ze ook schade aanrichten. Neem nu parabenen, volgens experts nog altijd de beste bewaarmiddelen, die weinig allergieën veroorzaken (ze worden trouwens ook door bijen geproduceerd en in voeding gebruikt). Dat het mogelijke hormoonverstoorders zijn klopt. ‘Dat is een eigenschap, maar daarom vormen ze nog geen gevaar’, aldus Rogiers. ‘De hoeveelheid en blootstellingstijd bepalen het risico. Als je er maandenlang een grote hoeveelheid van gebruikt, kunnen ze je hormoonhuishouding beïnvloeden, maar dat is eerder uitzondering dan regel.’

‘De WCCV heeft ze uitgebreid onderzocht. Er is niets mis met methyl- en ethylparabenen. We hebben isopropylparabenen verboden, omdat we er geen studies over kregen. De concentratie aan propylparabenen is verlaagd, omdat er te weinig gegevens waren, niet omdat er wat scheelde.’

Het draait toxicologisch gezien dus om hoeveelheden. ‘Vergelijk het met alcohol, een gevaarlijke substantie’, verklaart Delvigne. ‘Je kunt er brand mee stichten en dood van gaan, maar als je een glas wijn bij je eten drinkt, loop je geen risico.’

Dat geldt ook voor nanodeeltjes. Piepkleine titaniumdioxide- en zinkoxidedeeltjes worden gebruikt in zonbescherming omdat ze geen witte waas achterlaten. Experts raden ze af in sprayvorm en voor een beschadigde huid, als een eczeemhuid die doorlatender is. ‘Uit honderden studies blijkt dat ze op een intacte huid geen probleem vormen’, aldus Rogiers. ‘In sprayproducten worden ze afgeraden, omdat er wel problemen kunnen ontstaan bij inademing. Nanodeeltjes titaniumdioxide en zinkoxide vergaan niet. Als ze diep in de longen terechtkomen en niet kunnen worden weggehaald, kunnen er problemen ontstaan bij zeer grote blootstelling. Je moet een spray trouwens altijd in je hand verstuiven en dan smeren.’

Wordt cosmetica voldoende gecontroleerd?

Verwar de Europese wetgeving voor cosmetica niet met de Amerikaanse, die sinds 1938 haast niet herzien is. De eerste wordt gezien als de strengste ter wereld. De EU heeft een lijst met verboden bestanddelen en eentje met toegelaten uv-filters, bewaarmiddelen en kleurstoffen; de concentratie waarin bepaalde stoffen mogen worden gebruikt is vastgelegd; lidstaten kunnen de WCCV bij twijfel vragen een bestanddeel te onderzoeken en voor elk product dat in de EU wordt verkocht moet het merk een veiligheidsdossier opstellen. Volgens Rogiers is Europese cosmetica de veiligste ter wereld.

Kan het nog veiliger?

Het zou een zeer bizarre marketingzet zijn om consumenten met opzet onveilige producten aan te smeren, maar je kunt je ook afvragen waarom de industrie sommige bestanddelen die de huid kunnen irriteren of uitdrogen nog altijd gebruikt en waarom ze nog zijn toegestaan. ‘Wetgeving blijft vrij log en traag’, meent Muijs. ‘Zo vindt de EU het nog steeds oké dat cosmetica natriumlaurylsulfaat (SLS) bevat, hoewel we weten dat je dat beter niet op je huid gebruikt.’

Ook cosmetica-expert Paula Begoun, auteur van The Best Skin of Your Life Begins Here en oprichtster van Paula’s Choice, is kritisch. ‘Ik ken de beslissingen van de EU, lees de rapporten en weet welke bestanddelen ze verbiedt. Daar heb ik wel vragen bij. Waarom is SD-alcohol of ‘alcohol denat’ niet verboden? Waarom mag waterstofperoxide nog steeds worden gebruikt om haar te ontkleuren? Die veroorzaken vrijeradicalenschade.’

‘SLS wordt vandaag de dag meestal vervangen door het mildere SLES (atriumlaurylethersulfaat)’, nuanceert Rogiers. ‘Je wordt ook maar kort blootgesteld aan sulfaten in rinse off-producten als shampoo of badschuim. Ze hebben geen tijd om in de huid te dringen of haar te irriteren. Elke haarverf op de legale Europese markt werd onderzocht en verboden bij onvoldoende toxicologische gegevens. Alcohol droogt uit, maar een product met alcohol is niet geschikt voor dagelijks gebruik op de huid en de concentratie speelt ook een rol. Staat ‘alcohol denat’ onder aan de ingrediëntenlijst, dan gaat het om een kleine concentratie.’

En wat met essentiële oliën en parfum, de grootste allergenen in cosmetica? ‘Niet iedereen is allergisch. Allergieën zijn erg individueel, iedereen kan ergens op reageren, dus worden ze ook niet algemeen verboden, maar wel aangeduid op de ingrediëntenlijst.’

Wat we eten, de lucht die we inademen, de cosmetica die we smeren… krijgen we, alles bij elkaar geteld, toch niet te veel gevaarlijke stoffen binnen?

Dat is onduidelijk. De hoeveelheden van eventueel gevaarlijke bestanddelen in cosmetica zijn gereglementeerd en minutieus berekend door toxicologen. Maar: ‘Er wordt geen rekening gehouden met de blootstelling in bijvoorbeeld voeding of schoonmaakmiddelen omdat we daarvan meestal de gegevens niet hebben’, zegt Rogiers.

Is natuurlijk beter dan synthetisch?

Aanhangers van groene, cleane beauty stellen vaak dat natuurlijke ingrediënten beter voor je huid zijn dan bestanddelen die synthetisch worden samengesteld. Nonsens, aldus Begoun. ‘Ik heb nog geen wetenschappelijke research gezien die aantoont dat een bepaald natuurlijk ingrediënt effectief beter werkt dan een synthetisch.’

Natuurlijk betekent niet automatisch veiliger. We smeren al lang geen lood meer om onze huid bleker te maken. Essentiële oliën zorgen vaak voor allergische reacties en de meeste zijn volgens Begoun hormoonverstoorders. Sodium coco-sulfaat, goedgekeurd door Ecocert, is zo goed als hetzelfde als SLS.

‘Veel natuurlijke cosmetica is zelfs slechter dan traditionele huidverzorging’, vertelt Muijs. ‘Iets natuurlijks is niet per se veilig of goed voor je. Zo kan iets wat op zichzelf volkomen veilig is in combinatie met een ander bestanddeel een zuur vormen dat de huid schaadt. Veel cleane merkjes zijn opgericht door goedbedoelende mensen die denken dat je op je fornuis doeltreffende verzorging bij elkaar kunt kokkerellen. Dat klopt niet. Een chemicus die ons producten hielp samen te stellen hield ons altijd voor dat we resultaten moesten bieden. Je kunt gepassioneerd zijn door kamille, maar wat doet het voor je huid? Goede formules toveren iets wat clean en natuurlijk is om tot een efficiënt product.’

Wat kunnen we zelf doen?

Legale cosmetica die in Europa wordt verkocht is toxicologisch gezien helemaal in orde. Wie toch nog twijfelt over de blootstelling aan ‘gevaarlijke’ bestanddelen kan altijd het zekere voor het onzekere nemen, labels dubbelchecken – apps als Yuka houden geen rekening met concentraties van betwiste bestanddelen – en/of minder producten smeren.