De Botox Bijbel: de antwoorden op uw veelgestelde vragen

Botox is helemaal terug van (nooit helemaal) weggeweest, al ligt de drempel volgens recente cijfers lager dan ooit. Hoe zit het nu juist met de waarheden en onwaarheden rond het goedje: wat is feit en wat is fictie? Wij zochten het uit en goten de antwoorden in een omvattende gids.

Iedereen kent wel iemand die het doet en online wordt de term rondgegooid als confetti. Botox wordt sinds jaar en dag opgehemeld als rimpelremmer, maar tegenwoordig moet je er blijkbaar nóg vroeger bij zijn: onder het mom ‘voorkomen is beter dan genezen’ lijkt het idee van preventieve botox steeds meer in opmars. Een idee dat vele wenkbrauwen – ironisch genoeg – doet fronsen.

Toch blijft het aantal jonge botox-gebruikers gestaag stijgen. In 2008 was 3.1% van de botox- en fillergebruikers jonger dan 25 jaar, nog geen tien jaar later was dat cijfer al gestegen naar 8%.

Jong geleerd, oud vermeden?

Het is één ding om er wat jonger te willen uitzien, maar het is iets anders om het altijd te moeten blijven. Is botox effectief een rimpelremmer én -voorkomer, of gewoon een wonderlijk gemarketeerd spuitje? Waar eindigt de meerwaarde en begint de anti-aging propaganda?

To botox or not to botox, that is the question.

Laten we beginnen met de rechtzetting dat botox in feite een merknaam is, slechts een van de vele soorten van het goedje. De correcte term is botulinetoxine. Een team van experts beantwoordt hieronder de meest prangende vragen over het gebruik ervan.

Vanaf welke leeftijd is het ‘aangeraden’ om met botulinetoxine te starten?

Momenteel ligt de wettelijke leeftijdgrens voor botulinetoxine en fillers in België op 18 jaar. Dat is te jong, meent dokter Jan Vermeylen, plastisch chirurg in AZ Turnhout. Hij pleit voor een verhoging van die grens. ‘Ik kan me niet inbeelden wie er op die leeftijd al injecties nodig heeft, tenzij het gaat om een aangeboren afwijking. Vanaf 25 of zelfs 30 jaar vind ik het al veel verantwoorder. Je moet weten: iemand die te lang en te veel botulinetoxine laat injecteren, loopt risico op vroegtijdige huidveroudering en overstretching (het uitrekken van de huid, n.v.d.r.). Dat is net het tegenovergestelde van wat je wilt.’

‘Ik vind dat er een zichtbaar begin moet zijn, en dan bedoel ik niet met een vergrotingsbril van vijf keren’, vertelt dr. Vermeylen. ‘Onze huid is zoals een blad papier dat je vouwt. Je kunt het terug ontvouwen, maar je zal die lijn altijd lichtjes blijven zien. In dat opzicht is preventieve botox zeker te verdedigen. Zorg gewoon dat je het niet te frequent doet, dat je de onderliggende spier niet platlegt en je mimiek wel behoudt. Maar als je iets ziet en het stoort je, dan kan je er zeker iets aan doen.’

Dokter Samira Baharlou, kliniekhoofd dermatologie aan het UZ Brussel, moedigt jonge mensen aan om ook voldoende stil te staan bij andere preventietechnieken. ‘Het begint met zonnebescherming, je huid reinigen, goed hydrateren, naar een specialist gaan als je problemen hebt… Dat zijn allemaal zaken waar we aandacht aan moeten geven, want botulinetoxine werkt alleen op de spieren.’

Wat is het verschil tussen filler en botulinetoxine?

Dr. Vermeylen: ‘Filler is, zoals het woord zegt, een vulproduct. De belangrijkste filler op dit moment bestaat hoofdzakelijk uit hyaluronzuur en het enige dat dat doet, is opvullen. Fillers worden hoofdzakelijk gebruikt ten hoogte van het onderste tweederde van het gezicht. Dat wil zeggen: ter hoogte van de wangen, neus- en lipplooien, de lippen zelf, …’

‘Botulinetoxine werkt daarentegen als spierontspanner. Een spier wordt aangestuurd door een zenuw. Die geeft een impuls aan de spier om samen te trekken en dan doet die spier dat. Botulinetoxine blokkeert dat signaal. In de esthetische wereld wordt het hoofdzakelijk gebruikt ter hoogte van het bovenste derde van het aangezicht: de frons, voorhoofd, ogen.’ Dr. Baharlou voegt toe: ‘Dermatologen gebruiken botulinetoxine ook voor inflammatoire huidaandoeningen zoals couperose en flushing, of tegen tractie aan littekens. Of bij afhangende mondhoeken, om er niet zoals Angela Merkel uit te zien.’

Wat zijn de gevaren van botulinetoxine?

Dr. Baharlou: ‘Botulinetoxine bestaat al heel lang. Van alle behandelingen die wij doen, is het de meest bestudeerde en meest veilige toepassing. Bovendien zijn de concentraties voor esthetische ingrepen belachelijk klein in vergelijking met de medische.’

Een slechte of allergische reactie valt natuurlijk nooit 100 % uit te sluiten. Verzeker daarom dat je terecht kan bij een betrouwbare arts waar je je goed bij voelt. Tips daarvoor volgen later in dit artikel.

Kan je een resistentie opbouwen tegen botulinetoxine?

Dr. Vermeylen: ‘Er zou een soort vaccinatie-effect kunnen optreden. Dat heb ik gezien bij mijn eigen kinderen die hersenschade opliepen bij de geboorte. Zij krijgen regelmatig botulinetoxine-injecties om de spieren in hun onderbenen te verlammen en krampen te voorkomen. Oorspronkelijk werkte dat 8 à 9 maanden, tegenwoordig is het effect na 4 à 5 maanden al uitgewerkt. Bij cosmetische doeleinden werk je met veel lagere dosissen, dus daar gebeurt meestal geen gewenning.’

‘Op voorwaarde dat je het niet te frequent doet’, voegt Dr. Baharlou nog toe. ‘Anders kan je inderdaad anti-lichamen provoceren. Wij raden daarom aan om minimum vier maanden tussen injecties te laten.’

Waar gaat botulinetoxine naartoe in je lichaam?

Dr. Vermeylen: ‘Botulinetoxine lost op. Het wordt een van de afvalproducten van het lichaam, zoals we er dagelijks produceren. Dat kan absoluut geen kwaad. Vergelijk het met insuline: dat is ook een lichaamsvreemde stof die continu wordt ingespoten. Het kan zijn dat sommige mensen reageren op bepaalde bewaarproducten die in de potjes zitten, maar dat is verwaarloosbaar.’

Kunnen je spieren verslappen of zelfs ‘wegsmelten’ na langdurig botulinetoxine-gebruik?

Dr. Vermeylen: ‘Ja. Als je jarenlang te veel en te frequent botulinetoxine inspuit, dan gaan de spieren veel dunner worden. Een dunnere spier zorgt ervoor dat de beenderenstructuur veel duidelijker zichtbaar wordt. Denk aan een oud vrouwtje in een rusthuis: je ziet de oogkas, je ziet de schedel, en bij iemand van 90 jaar is dat ook normaal. Maar bij intensief gebruik riskeer je zulke vroegtijdige veroudering al op 45 à 50 jaar.’

‘De bedoeling is dat je je spieren altijd even laat recupereren, dat de botulinetoxine kan uitwerken. Ja, je rimpels komen dan even terug, maar laat het een maand uitwerken en neem dán pas de volgende dosis, dan hebben die spieren terug wat kracht gekregen. Vergelijk het met iemand die een maand op de intensieve zorgen heeft gelegen: die kan niet zomaar wandelen, die is niet sterk genoeg meer, die moet zijn of haar spieren terug aansterken. Als je dat niet doet en je spuit te frequent botulinetoxine in, worden je spieren continu ontzenuwd. En spieren die je niet gebruikt, smelten weg.’

‘Daarom vind ik het belangrijk om te blijven herhalen: overdrijf er niet mee’, waarschuwt dr. Vermeylen. ‘Weggesmolten spieren kunnen we met onze huidige medische kennis niet corrigeren. Wie weet in de toekomst wel, maar ik hou mijn hart al vast als ik denk aan hoe bepaalde jonge mensen er binnen twintig jaar uit zullen zien.’

Waarom zien we dan toch zoveel extreme gevallen?

Wanneer we het hebben over botulinetoxine kunnen we het niet niet hebben over de extremiteit die het woord intussen met zich meedraagt. Iedereen kan zich wel een beeld van een iets te plastic ogende beroemdheid voor de geest halen. ‘Dat is ook de fout van de media’, antwoordt dr. Baharlou. ‘Men toont graag de negatieve voorbeelden want dat trekt aan, zo krijg je clicks. Maar botulinetoxine wordt dagelijks wereldwijd gebruikt. Je hoort gewoon te weinig over de miljoenen gevallen waar het wél goed gaat. We moeten weg van dat stigma: je moet ook de goede dingen delen.’

De overvloed aan negatieve voorbeelden spoorden dr. Vermeylen zelfs aan om een boek te wijden aan het onderwerp: Fillers zijn killers. Al moet je die titel niet letterlijk nemen, verzekert hij. ‘Ik verwijs daarmee naar het psychologische aspect, naar de killed personality. Wat we zien is dat een aantal mensen er te ver in gaan. Dat gebeurt vaak geleidelijk aan, maar op termijn is het individu niet meer herkenbaar als zijnde het originele individu.’

‘Vergelijk het met het effect van de runners high’, legt hij uit. ‘De aandacht die ze krijgen na zo’n injectie laat serotonine vrijkomen, waardoor ze een geluksgevoel ervaren. Die aandacht kan verslavend werken. Kijk maar naar de Rolling Stones, die gaan al twintig jaar voor de laatste keer op tournée. Ze kunnen het niet laten. Goede artsen zullen dan halt zeggen. Maar het jammere is dat als er geld mee te verdienen valt, je altijd veel malafide producten en figuren zult hebben, waardoor het vaak eindigt met gedrochten.’

Hoe bekom je dan wel het best mogelijke, meest naturelle resultaat?

Dr. Baharlou: ‘Eén behandeling voor iedereen, dat bestaat niet. Dat idee is een beetje in de mode nu, dat is deel van de zeitgeist: rap, direct, nu. Zoals Uber Eats. Maar het is hier geen restaurant, er is geen menu en je kan hier niet zomaar bestellen. Botulinetoxine moet à la carte zijn. Een goede arts of dermatoloog bekijkt het individueel: wij gaan je gezicht analyseren, je spieren en wenkbrauwpositie bekijken, rekening houden met je wensen. Zo gaan we de behandeling personaliseren.’

De dermatoloog slaakt een zucht bij het woord ‘naturel’. ‘Patiënten zijn afgeschrikt door die extreme gevallen en zeggen tegen ons: ‘Ik wil een natuurlijk resultaat, ik wil dat niemand het ziet’. Dat kan ik niet letterlijk nemen. Als het niet zichtbaar is, dan heb ik ook niets gedaan. Het is zoals naar de kapper gaan: tuurlijk moet men het wel zien, gewoon niet negatief. Als je er net minder boos, minder moe of jonger uit wil zien, dan moet dat toch zichtbaar zijn? Anders kan ik even goed water injecteren.’

Werkt botulinetoxine echt tegen overmatig zweten?

Dr. Baharlou: ‘Bij zulke klachten is het belangrijk om altijd eerst een oppuntstelling te doen bij een dermatoloog of een endocrinoloog. We moeten kijken naar de oorzaak: heeft de patiënt aanleg voor gegeneraliseerd zweten over het hele lichaam? Dan zit er misschien een hormonaal probleem achter en in dat geval is botulinetoxine geen oplossing, dan gaan we verder op zoek naar andere behandelingen. Heeft de patiënt een gelokaliseerd zweten, bijvoorbeeld enkel in de handen, oksels of voeten? Dan kan het een optie zijn.’

‘In principe moet er altijd eerst een verbetering gevonden worden, bijvoorbeeld met aangepaste deodorants, omdat botulinetoxine niet terugbetaald wordt en ook niet pijnloos is op die plaatsen. Je moet het twee keer per jaar herhalen en het kost zo’n 400 euro per sessie. Dus ja, het kan helpen bij gelokaliseerd zweten, maar we gaan altijd eerst een oppuntstelling doen en verbetering zoeken via andere methoden.’

Helpt botulinetoxine effectief tegen migraine?

Dr. Baharlou: ‘Daarvoor ga je best naar een neuroloog, net zoals mensen met spierstoornissen. Wij zijn eerstelijnsartsen en verantwoordelijk voor de gezondheid van onze patiënten. Als een patiënt tegen mij zegt: ‘Ik heb migraine, doe maar botox’, dan zeg ik ‘Neen, u gaat eerst naar een neuroloog.’ Hetzelfde bij iemand met kaakpijn, die verwijs ik door naar een orthodontist. Iemand met chronische pijn moet altijd eerst naar de betreffende specialist gaan. Het is belangrijk om andere oorzaken eerst uit te sluiten, pas dán kunnen we behandelingen doen.’

Dr. Vermeylen beaamt: ‘Ik kom verminderde migraine in mijn praktijk soms tegen als een toevalligheid, een bijeffect na een cosmetische behandeling in het voorhoofd. Maar bij zware migraine gelden er andere prikplaatsen, bijvoorbeeld in het achterhoofd, waar de esthetische component geen rol speelt. Op die plaats is het niet erg als je spier wat minder krachtig wordt. Daar mag het dus ook op frequentere basis ingespoten worden. Maar dat is niet mijn terrein, dat is inderdaad neurologie.’

Hoe vaak is het aangeraden om botulinetoxine bij te spuiten?

Dr. Baharlou: ‘Het is belangrijk om transparant te zijn en een aangepast programma op te stellen voor elke patiënt, omdat het heel individueel is. In principe mag je je spieren niet continu remmen. Twee keer per jaar is zeker voldoende, bij speciale gelegenheden eventueel drie.’ Dr. Vermeylen bevestigt: ‘Ik spuit het persoonlijk nooit frequenter in dan drie keer per jaar. Nooit.’

Wat gebeurt als je ineens stopt met botulinetoxine?

Dr. Baharlou: ‘Niets, dan stop je gewoon!’ (lacht) ‘Je rimpels worden sowieso nooit 100% geremd, er worden enkel tussenfasen geactiveerd. Het is dus niet alsof je dan ineens vlugger gaat verouderen, je hebt je huidveroudering of rimpelvorming gewoon vertraagd. Als je tien jaar botulinetoxine hebt gebruikt, dan heb je je huidveroudering tien jaar afgeremd. Je hebt je spieren even niet ingezet, maar zodra je met botulinetoxine stopt gaan ze gewoon terug geactiveerd worden en verder rimpeltjes vormen. Het effect van botulinetoxine is volledig reversibel, het heeft geen blijvende impact. Je kan altijd stoppen. Stel dat je het een keer probeert en je vindt het niet leuk, dan ben je dus gewoon wat geld verloren.’

Wat betekent ‘baby botox’ (een huidige online trend, n.v.d.r.) ?

Dr. Baharlou: ‘Bij baby botox gebruiken we een halve dosis die we op strategische punten in het gezicht inspuiten om de spieren minimaal te remmen. Omdat het een kleinere dosis is, hebben patiënten vaak de indruk dat het natuurlijker en goedkoper is. Dat klopt in se, maar dat komt omdat het minder units zijn… Waardoor het effect ook minder lang blijft. Patiënten die baby botox doen willen dus vaak veel sneller bijwerken en op een jaar tijd bekom je zo toch dezelfde prijs als bij volle dosissen botulinetoxine. Bovendien loop je bij te frequente injecties altijd meer risico om anti-lichamen te provoceren.’

Stel: de knoop is doorgehakt, ik wil botulinetoxine. Hoe kan ik zeker zijn dat ik bij een betrouwbare arts terechtkom?

Dr. Vermeylen: ‘Je hebt drie artsengroepen die het mogen inspuiten in België: dat zijn de plastische chirurgen, de dermatologen en de esthetische artsen. De plastische chirurgen en de dermatologen hebben een erkend RIZIV-nummer. Esthetische artsen daarentegen zijn niet officieel erkend en er zitten ook heel wat dubieuze benamingen tussen. Belangrijk daar is de mond-aan-mondreclame.’

‘Verder moet je letten op de locatie’, waarschuwt dr. Vermeylen. ‘Ga bijvoorbeeld nooit naar een botox party. Die zijn verboden in de Belgische wetgeving: geneeskundige handelingen mogen enkel in een geneeskundig kabinet worden verricht. Dikwijls gaat zoiets dan ook nog gepaard met een glas cava of champagne. Dat is al helemaal tegen de regels want alcohol verdunt je bloed, en zo ga je makkelijker bijwerkingen ontwikkelen zoals blauwe vlekken en asymmetrieën. En dan durf ik nog niet stil te staan bij de steriliteit van een willekeurige living.’

Dr. Baharlou benadrukt ook het belang van de arts-patiëntrelatie. ‘Je moet een arts vinden die dezelfde esthetische visie heeft. Zo kan je je volledig correct laten informeren en een transparant traject opbouwen met de arts. Wij doen in UZ Brussel bijvoorbeeld eerst een esthetische raadpleging. Dan neem ik mijn tijd om alles uit te leggen en naar de verwachtingen van een patiënt te luisteren. Een eerste consultatie is belangrijk om een idee te krijgen van de manier waarop je arts werkt en hoe betrouwbaar hij/zij is.’

‘Het probleem bij specialisten is dat we vaak lange wachttijden hebben’, verklaart de dermatoloog. ‘Dat vergroot de kans dat men naar de arts gaat die het snelst beschikbaar is. Pas daarmee op. Sta stil bij de toegankelijkheid en prijs van een kliniek. Als je kan kiezen uit een goedkoop menu… Dat lijkt me niet betrouwbaar.’

Dr. Vermeylen sluit af: ‘Ga voor kwaliteit over kwantiteit, in plaats van je zomaar in een dubieus milieu te begeven. Net zoals je liever één mooi kledingstuk koopt dan vijf die meteen versleten zijn. Dat is bij alles een beetje zo, ook bij botulinetoxine.’