Who made my clothes? Deze Indiase vrouwen maken kimono’s en interieuritems van vintage sari’s

Tijdens Fashion Revolution Week vragen we ons af wie onze kleding maakt. In veel gevallen leidt deze vraag tot schrijnende verhalen van uitbuiting, maar de Belgische sociale onderneming Solid toont dat mode en textiel ook empowering kunnen zijn. Leer de vrouwelijke handwerkers van Solid in India beter kennen.

De reis die kleding heeft afgelegd voor ze in onze kledingkast belandt is vaak lang en niet altijd even rooskleurig. Kledingproductie in Europa is niet gangbaar meer sinds de globalisering en wat er achter de schermen gebeurt in de textielateliers in het Zuiden is voor veel burgers een raadsel. Het is letterlijk een ver-van-m’n-bedshow geworden. Elk jaar, tijdens Fashion Revolution Week, staan we stil bij de herkomst van kledij en vragen we ons af of het ook beter, eerlijker en duurzamer kan.

Dat was precies het vraagstuk dat ze wilden oplossen bij de opstart van hun Indische handwerkatelier vijf jaar geleden, vertelt Indra Cox van Solid tijdens een Zoom call vanuit Ranchi. ‘Wij willen in eerste instantie vrouwen empoweren en zijn dus op zoek gegaan naar een manier om hen eerlijk en waardevol werk te geven.’

Empowerment

Het begon allemaal met een inspirerend gesprek tussen Solid-oprichter Lyn Verelst en zuster Jeanne Devos, die zich heel haar leven heeft ingezet voor vrouwenrechten in India en de National Domestic Workers Movement opstartte. Huishoudhulpen zijn in India immers vaak vrouwen met heel weinig arbeidsrechten. Er is sprake van veel misbruik en uitbuiting. ‘Wij wilden deze kwetsbare groep helpen door een alternatief aan te bieden’, licht Indra toe.

Ranchi ligt in het noordoosten van India, in de deelstaat Jharkhand, de tweede armste staat van India. Jhakrhand betekent ‘het land van de bossen’ in de lokale taal. ‘Het is een tribale regio, waar veel oorspronkelijke inwoners van India wonen. Intussen zijn ze een onderdrukte groep. De kansarme, tribale vrouwen zijn vaak eigenaar van een stuk grond dat ze bewerken. Het bezit van land is de sterkte van de tribale gemeenschap, maar die komt dikwijls in het gedrang aangezien landrechten vaak geschonden worden. Gelukkig zijn er heel wat organisaties die zich inzetten om deze rechten te verdedigen.’

Als vrouwen uit de rurale gebieden in Ranchi migreren naar grotere steden om als huishoudhulp te werken, verliezen ze hun land en sociaal vangnet, duidt Indra. ‘Als huishoudhulp komen ze vaak in onmenselijke situaties terecht, waarbij ze moeten werken als moderne slaven. Vandaar onze keuze voor lokale tewerkstelling, dicht bij hun grond en familie. We zijn niet in het rurale gebied in de buurt van Ranchi gesitueerd omwille van de economische opportuniteiten, maar om kansen te creëren.’

Sociale druk

Als vrouw geboren worden in deze gemeenschap heeft heel wat nadelen. ‘Niemand zal het letterlijk zeggen, maar in deze streek is het baren van een zoon een zegen en het baren van een dochter een last’, aldus Indra. ‘Meisjes worden uitgehuwelijkt en hun taak is zorg dragen voor hun schoonfamilie. Van zodra ze getrouwd zijn, verhuizen ze naar het ouderlijke huis van hun man en worden ze geacht zo snel mogelijk kinderen te krijgen, die op hun beurt weer voor hun ouders of schoonouders zullen zorgen. Alles wat ze bezitten, nemen de meisjes mee. Ze krijgen informeel ook nog een bruidsschat. In het geval van arme gezinnen is het dus logisch dat ouders meer investeren in zonen, want zij blijven bij hen en zullen voor hen zorgen. Dat ze hun dochters minder lang naar school sturen is simpelweg een overlevingsstrategie.’

Door deze conservatieve familieverwachtingen voelen meisjes en vrouwen zich vaak waardeloos en ongewenst. Ze ervaren weinig vrijheid en ze gaan gebukt onder sociale druk. ‘Female empowerment gaat niet enkel over een inkomen, maar ook over het opkrikken van zelfvertrouwen,’ verduidelijkt Indra. ‘We willen hen tonen dat ze dat ze waardevol zijn en dat ze een nuttige bijdrage leveren aan de samenleving.’

Dromen najagen

Hoewel het traditionele patroon moeilijk te doorbreken is, ziet Indra hoe ze op vijf jaar tijd toch vooruitgang geboekt hebben. ‘Ik word er enorm gelukkig van dat de vrouwen die bij ons werken na een tijd inzien dat ze wél mogen dromen en hun eigen pad kunnen kiezen. Ze vertellen me ook dat ze hun dochters anders zullen opvoeden, nu ze ervaren hebben dat er mogelijkheden zijn. Door werkgelegenheid te creëren voor vrouwen, impacteer je heel de gemeenschap.’

De meeste vrouwen die bij Solid in Ranchi beginnen, hebben nog geen ervaring in de textielsector. De meesterwevers zijn traditioneel gezien mannen. In de weefdorpen doen vrouwen meestal het onzichtbare, ondergewaardeerde en onderbetaalde of zelfs onbetaalde werk. Er wordt dus vanuit gegaan dat vrouwen minder goed kunnen weven, maar het is vooral een kwestie van een gebrek aan scholing. ‘Wanneer we nieuwe vrouwen aannemen, krijgen ze eerst trainingen in de verschillende technieken’, vertelt Indra. ‘Een weefgetouw is een gigantische, logge houten machine, waar je veel technische kennis voor nodig hebt. Veel van onze vrouwen kunnen intussen technische handleidingen lezen en een weefgetouw van A tot Z opstellen. Dat is uniek in deze streek en daar zijn ze, terecht, heel trots op.’

Vrouwen kunnen hun job bij Solid combineren met hun eigen huishouden en het bewerken van hun land. Indra legt uit dat deze flexibiliteit een noodzaak is: ‘Ze hebben vaak geen stromend water en moeten dus tijd hebben om naar de waterput te wandelen. De meeste huishoudens hebben ook geen koelkast, waardoor er elke dag vers eten gemaakt moet worden. We willen onze manier van werken, zoals we dat in België doen, niet opdringen aan hen. We hebben ook een crèche op het werk, zodat de kleintjes mee kunnen komen.’

Positieve impact voor heel de familie

‘We willen natuurlijk veel productiviteit, maar we praten met onze werknemers over wat haalbaar is. Vrouwen hebben een belangrijke sociale rol in India, die willen we hen niet afnemen. We overleggen dus samen waar de grenzen liggen en zoeken naar een manier die respectvol is naar hun cultuur toe, maar ook empowering.’

Verandering gebeurt nooit vanzelf, ook niet in Ranchi. ‘Mannen staan er niet altijd voor te springen dat hun vrouwen dit soort werk doen’, stelt Indra. ‘Maar het is mooi om te zien hoe heel wat vrouwen toch doorzetten en voor hun eigen geluk en zelfstandigheid kiezen. Uiteindelijk blijkt hun job positief voor heel het gezin. Ze zijn gelukkiger, hebben een stabiel inkomen, de kinderen hebben te eten en kunnen naar school en de vrouwen kunnen nog steeds mee aan landbouw doen.’

Diversiteit en inclusie

Wat Solid zeker niet wil doen, is een westers keurslijf opdringen. ‘Dit werk is een goede spiegel en leerschool geweest voor mij’, vertelt Indra. ‘De bril waarmee wij als westerlingen naar mode en het bedrijfsleven kijken is erg gelinkt aan individualisme. Het is zo extreem geworden dat we denken dat ons welzijn kan losgekoppeld worden van het welzijn van de planeet en van de gemeenschap. Hier zien ze dat anders en beseffen ze heel goed dat we deel uitmaken van de natuur. Alles is verbonden met elkaar. Het is daarom enorm belangrijk om diversiteit en inclusie hoog in het vaandel te dragen, ook in het bedrijfsleven. Door meer vrouwelijke en niet-westerse perspectieven te integreren, kunnen we de manier waarop we handel drijven beter en eerlijker maken.’

‘In het begin gingen de vrouwen ervan uit dat ze hun eigen waarden en cultuur overboord moesten gooien om economisch empowered te worden. Die manier van werken ging niet zo vlot, aangezien ze het niet gewoon zijn om als individu benaderd te worden en als vrouw in een hiërarchisch systeem te belanden. Het gemeenschapsgevoel is net hun kracht, niet hun zwakte. We zijn er gelukkig samen in geslaagd om in te zien dat die kwaliteit heel waardevol is. Binnen een bedrijf is het belangrijk om het beste te willen voor iedereen en niet jaloers te zijn op je collega’s. Samen sta je écht sterker’, besluit Indra.

Sisiliya Tuti (41): vakvrouw in haakwerk en kantha sinds april 2017

Sisiliya groeide op in armoede. Toen haar vader stierf, kon ze niet meer naar school gaan, omdat ze mee moest instaan voor de inkomsten van het gezin. Voor ze bij Solid aan de slag ging, werkte ze als huishoudhulp en in de bouwsector: zwaar werk voor een pover loon. Bij Solid werkt Sisiliya als haakster en kantha-borduurster.

‘Toen ik begon had ik geen kennis over haken en naaien. Ik was bang dat ik het niet goed genoeg zou kunnen. Op een bepaald moment was er een order voor een poef en een kussen waar ik niet goed aan durfde beginnen omdat het er zo moeilijk uitzag. Ik vroeg dus aan Sunita om me een andere taak te geven. Ze sprak me moed in: “Je zult het wel kunnen. Probeer het maar.” In het begin was ik trager dan de rest, maar intussen ben ik bijgebeend en kan ik m’n plan trekken. Ik kreeg meer zelfvertrouwen en dacht: “Als de anderen het kunnen, kan ik het ook.” Door te blijven oefenen, lukte het uiteindelijk.’

‘Een mooie herinnering aan m’n werk hier bij Solid is toen Soni en ik onze verjaardagen samen vierden. Het was vlak nadat ik m’n eerste loon kreeg en we kochten samen een hele grote taart en ander lekkers. Het was super leuk om met heel de Solid-familie samen te vieren. Ik voelde me heel gelukkig.’

‘M’n collega’s zijn heel behulpzaam. Ze zijn aardig en leren me allerlei dingen en ik leer hen op mijn beurt ook wat ik ken. Daar ben ik dankbaar voor. En ik ben ook heel dankbaar voor de mensen van Solid die mij en de andere vrouwen de kans geven om hier te werken en ons eigen geld te verdienen. Ik hoop dat het bedrijf nog groeit, zodat er nog meer vrouwen aan de slag kunnen hier.’

Sunita Toppo (29): productie supervisor & kwaliteitscontroleur voor het haakwerk en kantha sinds oktober 2016

Sunita ging naar school tot haar veertiende, wat ze combineerde met werken. Na haar veertiende nam ze privélessen en legde ze haar eindexamens af. Ze hoopte politieagente te worden, maar het was niet gemakkelijk om binnen te geraken en haar broer raadde het af, omdat ze toch snel zou trouwen en niet zou moeten werken.

‘Toen ik trouwde, verhuisde ik naar mijn schoonfamilie. Het is de gewoonte in ons dorp om jong te trouwen. Het duurde wel drie of vier jaar voor we onze dochter Rajmi kregen, waardoor er over me geroddeld werd. Onvruchtbaar zijn is taboe in deze streek. Toen Rajmi geboren werd, maakte ze ons enorm gelukkig. Ik vind dat we niet moeten zwijgen over de moeilijkheden van het krijgen van kinderen en het taboe moeten doorbreken. Ik weet hoeveel pijn het roddelen deed en hoop dat door mijn verhaal te delen, anderen wat aardiger zullen zijn tegen vrouwen die in dezelfde situatie belanden.’

‘Het jaar na de geboorte van m’n dochter, begon ik de training bij Solid. Het werk zelf is heel leuk en het samenwerken met de andere vrouwen maakt me gelukkig. We delen onze beslommeringen met elkaar. Ik ben dankbaar voor het werk, het inkomen en de steun die ik krijg.’

‘Het leven kent vele ups en downs. Onlangs zijn we al ons land kwijt geraakt, omdat we geen papieren hebben die bewijzen dat het ons bezit is. Dit verlies is een enorme klap voor m’n familie, met alle spanningen van dien. Ik ben dus opgelucht dat ik kan werken. Anders zou ik de hele dag thuis zitten en piekeren.’

‘Toen ik de functie van supervisor kreeg, was ik bang omdat ik geen ervaring had. In het begin was er jaloezie. Ik heb dit aangekaart en we hebben er een goed gesprek over gehad. Ik heb geleerd niet alles persoonlijk te nemen. Je leert van je fouten. Nu weet ik dat het best is om op een rustige manier te praten met anderen. Het heeft geholpen, want ik word nu geaccepteerd en gerespecteerd door de collega’s. Elke dag leer ik iets nieuws. Niet alleen op vlak van technische skills, maar ook op menselijk vlak. Ik ben enorm gegroeid als mens en ben trots op mijn leidinggevende functie.’

‘Vroeger was ik heel verlegen. Ik ben veel meer zelfverzekerd sinds ik hier werk. Ik heb geleerd om voor mezelf op te komen. Ik denk anders, ik spreek anders, ik kleed me anders, mijn wereldbeeld is veranderd en ik krijg veel meer respect.’

‘Ik voed m’n dochter ook anders op dankzij deze job. Moest ik niet geleerd hebben dat het mogelijk is voor vrouwen om een onafhankelijk leven te leiden, zou ik waarschijnlijk ook op zoek gaan naar een echtgenoot voor haar en haar niet langer naar school laten gaan. Ik heb zelf de kans niet gekregen om te studeren, maar ik wil m’n dochter die opportuniteit wel geven, zodat ze een mooie toekomst heeft. Ik weet nu dat het belangrijk is om te focussen op het fysieke, emotionele en mentale welzijn van Rajmi. Het gaat niet enkel om goede punten halen op school. Ik wil dat ze ook gelukkig is en geniet van spelen. Ik hoop dat ze al haar dromen waar kan maken.’

Anna Lakra (34): vakvrouw in haakwerk en kantha sinds april 2017

Anna groeide op met 2 zussen, 3 broers en haar moeder. Haar vader stierf toen ze tien was, wat zowel financieel als emotioneel enorm zwaar was voor het gezin. Ze huwde toen ze 23 was.

‘Ik hoorde voor het eerst over Solid tijdens een huwelijksfeest. In twijfelde om me aan te melden, want ik was erg onzeker en dacht ik dat ze me nooit zouden selecteren omdat ik geen ervaring had. Uiteindelijk ging het intakegesprek heel goed en mocht ik beginnen aan de training van drie maanden.’

‘Voor ik bij Solid werkte was ik dun en zwak. Intussen ben ik gezond en sterk. Mijn kinderen vragen me ook om te blijven werken bij Solid, want ze zien dat de job me deugd doet. Ik ben veel minder ziek dan vroeger, toen ik in de bouw werkte. Nog een voordeel aan het werk is dat het dichtbij m’n huis is. Ik kan dus naar de oudercontacten gaan en het huishouden doen. Bij m’n vorige jobs was dit onmogelijk om te combineren. Ik ben blij dat ik een goede moeder kan zijn en kan werken. Die balans vind ik belangrijk.’

‘Momenteel heeft mijn echtgenoot geen werk, maar hij maakt wel het avondeten klaar. Onze zonen zijn 19 en 17 en gaan naar school. Ik kan alles zelf betalen, zelfs de schoolkosten van m’n zonen. Dat maakt me heel gelukkig. Vroeger hadden we altijd stress over onze financiële situatie, maar nu ben ik veel relaxter.’

‘Toen ik pas gestart was bij Solid heb ik een eigen waterput gebouwd. Ik kreeg de toestemming om later te beginnen werken, zodat ik het kon combineren. Intussen heb ik ook genoeg gespaard om een eigen huis te bouwen. Normaalgezien zou de bouw in maart 2020 zijn gestart, maar door de coronacrisis is dat uitgesteld. Ik geloof dat we er na de crisis aan kunnen beginnen.’

‘Bij Solid heb ik geleerd dat je niet in het verleden moet leven, maar naar de toekomst moet kijken. Ik sta nu sterker in m’n schoenen. Ik ben heel tevreden dat er ook nieuwe vrouwen kunnen starten bij Solid. Het delen van de kansen en faciliteiten maakt me gelukkig.’

Hulashi Kujur (51): vakvrouw in haakwerk en kantha sinds april 2017

Voor Hulashi bij Solid aan de slag kon zag haar thuissituatie er niet goed uit. Haar man leed aan depressies, waardoor ook haar mentale toestand achteruit ging.

‘Het ging erg slecht met mijn echtgenoot, omwille van z’n mentale problemen. Ook ik begon eronder de lijden en voelde me depressief, rusteloos en verward. Sinds ik kon starten bij Solid, ben ik kalmer geworden.’

‘In het begin steunde m’n man me niet. Hij vond de verandering te bruusk. Toch bleef ik bij Solid werken, want ik voelde de positieve veranderingen in mezelf. Nu staat m’n echtgenoot wel achter m’n job. Hij heeft me zelfs al gevraagd om zeker niet te stoppen, aangezien hij nu inziet hoe goed deze baan voor me is. Ik kan m’n familie onderhouden en ben mentaal veel gezonder en rustiger.’

Soni Tirkey (25): vakvrouw en weefster sinds april 2017

Soni was als kind vaak ziek. Ze ging naar school tot haar tiende. Verder studeren was niet mogelijk omwille haar ziekte en de hoge schoolkosten.

‘Als kind durfde ik niet dromen van een mooie toekomst, omdat ik altijd ziek was. Ik dacht niet dat het realistisch was dat ik zou trouwen en werk zou vinden. Voor ik bij Solid aan de slag kon, werkte ik in het huishouden en met het vee. Het werk met de dieren was super zwaar, omdat ik altijd buiten moest zijn, zowel in de hitte als in de gure kou.’

‘Toen ik hoorde van Solid, wilde ik me aanmelden. Omdat ik zelf niet kon lezen of schrijven, hielp de dochter van het hoofd van het dorp me met het invullen van de nodige papieren. In het begin vond ik het werk moeilijk. Ik kon de namen van de draden niet onthouden en kende de technieken niet. Toen ik tegen de meesterwever zei dat ik niet goed was in het weefwerk, antwoordde hij: “Voorbij de angst vind je de overwinning. Als je blijft proberen, zal de overwinning nabij zijn.” Die uitspraak inspireerde me enorm. Langzaamaan werd ik beter in de job en werd het makkelijker.’

‘Ik ben trots dat ik nu zelfstandig ben en de hele familie kan helpen. Ik prijs mezelf ook heel gelukkig dat ik zoveel steun krijg bij Solid. Wanneer ik naar het ziekenhuis moet, medicijnen moet nemen en moet rusten, helpen de collega’s me daarmee. Momenteel ben ik gelukkig en leef ik in het moment.’

Shashi Kachhap (29): productie supervisor en kwaliteitscontroleur voor het weven sinds april 2017

Dankzij een systeem dat ze had uitgedacht met haar broer, kon Shashi wel naar de middelbare school gaan. Ze werkte als huishoudster in een hotel om de studies van haar broer te betalen en hij werkte op zijn beurt om die van haar te financieren. Voor haar job bij Solid was Shashi werkloos en ongehuwd

‘Mijn moeder werkte al bij Solid en overtuigde me om ook te solliciteren. Ze voelde namelijk dat het een goede omgeving was om te werken. Ik had geen enkele voorkennis van weven en stelde heel veel vragen om beter te worden. Op een bepaald punt zei een meesterwever dat ik nooit zo goed als hij zou worden, omdat ik een vrouw ben. Ik zag een uitdaging in deze uitspraak en streefde naar perfectie. Ik heb enorm hard gewerkt om mijn techniek bij te schaven en ben heel trots op waar ik vandaag sta.’

‘Voor ik hier startte had ik geen job en kreeg ik geen huwelijksaanzoeken. Het is sinds mijn werk bij Solid dat ik een goede echtgenoot gevonden heb. Hij steunt me heel erg en vindt dat ik moet doen waar ik me het meest gelukkig bij voel. Ik zou kunnen stoppen met werken nu ik getrouwd ben, maar dat wil ik niet. Alles wat ik bereikt heb, is er gekomen dankzij Solid.’

‘Recent werd ik geselecteerd om de finale kwaliteitscontrole te doen. Dat maakte me zo gelukkig en trots. Ik zie het opnieuw als een uitdaging die ik met veel plezier aanga.’