‘Wanneer meisjes praten over klimaatverandering moeten we luisteren’

‘Meisjes lopen een groter risico om met de gevaren van klimaatverandering geconfronteerd te worden. Tegelijkertijd spelen ze een belangrijke rol bij het inperken van klimaatverandering,’ schrijft Bruno Guemes, specialist klimaatverandering bij Plan International België op Wereldmilieudag.

Kinderen en jongeren protesteren al jaren voor meer maatregelen om klimaatverandering tegen te gaan. Wat echter onopgemerkt blijft, zijn de meisjes die vaak miljoenen jongerenactivisten leiden. Iedereen kent Greta Thunberg, maar ecofeminist Oladosu Adenike en Marinel Ubaldo zijn slechts enkele van de andere vrouwelijke activisten die wereldwijd het voortouw nemen. Het toont een van de vele gevolgen van de opwarming van de aarde: meisjes worden het zwaarst getroffen én kunnen een belangrijke rol spelen om het tij te keren.

Klimaatverandering beïnvloedt niet alleen de weerpatronen, ook voor een aantal specifieke groepen in onze samenleving zijn er gevolgen. Niet iedereen wordt overal even hard getroffen – de impact is ongelijk en ronduit oneerlijk. Meisjes vormen een van de groepen die, door hun geslacht en leeftijd, een groter risico lopen om met de gevaren van klimaatverandering geconfronteerd te worden.

De strijd voor meisjesrechten en tegen klimaatverandering zijn een en dezelfde

Vrouwen en meisjes die in armoede leven, krijgen te maken met verschillende soorten discriminatie. Volgens UN Women zijn ze daarom kwetsbaarder voor natuurrampen. Meisjes in armoede hebben al 2,5 keer meer kans om als kind uitgehuwelijkt te worden, een cijfer dat stijgt in tijden van crisis. Dit terwijl klimaatverandering de frequentie en intensiteit van natuurrampen alleen maar zal doen toenemen – wat we nu al in de praktijk zien.

Wanneer meisjes praten over klimaatverandering moeten we luisteren

Wanneer een klimaatcrisis toeslaat, is er vaak een verband met bestaande economische problemen en werkt het conflicten in de hand. Dat is het geval in regio’s zoals rond het Tsjaadmeer of in de Sahel. Het risico op droogte en woestijnvorming neemt in die laatste alleen maar toe. Dit gebied is door een tekort aan grondstoffen reeds vatbaar voor conflicten, waardoor spanningen alleen maar toenemen.

Plan International toonde in eerdere studies aan dat de Covid-19 pandemie aanzienlijke gevolgen heeft voor meisjes over de hele wereld. Het is exemplarisch voor wat een ramp op wereldschaal met hen kan doen. In Kameroen zei een meisje: “De meesten van ons maakten vroeger de school af. Nu staan we voor grote uitdagingen. Veel meisjes gaan nu niet meer naar school door een ongewenste zwangerschap, armoede van hun ouders, seksueel misbruik of het uitbreken van geweld tussen gewapende groepen.”

Uit cijfers van de VN blijkt verder dat 80% van de mensen die door klimaatverandering ontheemd raken, vrouwen zijn. Daarom zijn er in de Overeenkomst van Parijs uit 2015 specifieke bepalingen opgenomen voor de ondersteuning van vrouwen. Toch worden meisjes nauwelijks genoemd in de mondiale of nationale plannen om klimaatverandering aan te pakken, terwijl ze ook een belangrijk onderdeel van de oplossing zijn.

Versterk de positie van meisjes, red de planeet

Onderwijs is een belangrijk voorbeeld van hoe meisjes kunnen helpen om de klimaatcrisis op te lossen. Volgens de Drawdown Review is het zelfs een van de zes belangrijkste manieren om klimaatverandering tegen te gaan. Door kwalitatief onderwijs kunnen meisjes hun kennis, vaardigheden en aanpassingsvermogen versterken. Niet alleen verbetert zo hun eigen economische positie, waardoor ze beschermd zijn tegen verschillende gevaren, maar ze kunnen door innovatie eveneens de strijd aanbinden tegen klimaatverandering. Als zij vervolgens hun eigen ervaringen delen, kunnen ze toekomstige generaties beter beïnvloeden dan wie ook.

Door kwalitatief onderwijs kunnen meisjes hun kennis, vaardigheden en aanpassingsvermogen versterken

Dit is slechts een van de vele gebieden waarin we meisjes kunnen ondersteunen om de planeet te redden. Bij Plan International bewijzen we dat de slagkracht van meisjes nog groter wordt wanneer we oplossingen zoeken voor alle problemen waar zij mee kampen. We focussen ons op de bescherming en versterking van meisjes in landen als Senegal, Mali en Burkina Faso. Naast het aanbieden van inclusief onderwijs, stimuleren we ondernemerschap en nemen we het voortouw in de strijd tegen kindhuwelijken, genitale verminking en andere vormen van geweld.

Dit leidde ertoe dat duizenden meisjes, gesterkt in hun eigen kracht, lokale normen bijsturen, aandringen op verandering in wetgeving en de bewustwording rond klimaatverandering trekken. Op hun beurt hebben lokale beleidsmakers hun betrokkenheid vergroot en zien we dat de stem van meisjes vaker wordt gehoord op de grootste internationale bijeenkomsten. In oktober 2020 werden verschillende meisjes uit de Sahel-regio gehoord op een conferentie met de Europese Unie, Verenigde Naties en een aantal Europese regeringen. De getuigenissen en concrete aanbevelingen van de meisjes zorgden ervoor dat alle afgevaardigden toestemden om hun steun in het gebied te vergroten.

Het is belangrijk om te beseffen dat de verantwoordelijkheid voor de opwarming van de aarde niet gelijk verdeeld is

Meisjesorganisaties en jongerenparticipatie staan centraal in onze aanpak. We luisteren naar meisjes en ondersteunen hen, zodat ze zelf veranderingen in sociale normen, beleid en gedrag kunnen eisen. Of, zoals Marinel Ubaldo het zegt: “We mogen niet accepteren dat we alleen maar slachtoffers zijn. We hebben de macht om er iets aan te doen.” Jongerenactivisten verheffen hun stem om klimaatactie te eisen, dus we moeten allemaal goed luisteren.

Meer klimaatrechtvaardigheid

Het is belangrijk om te beseffen dat de verantwoordelijkheid voor de opwarming van de aarde niet gelijk verdeeld is. Sommige landen hebben historisch gezien het meeste uitgestoten en een handvol grote bedrijven is verantwoordelijk voor bijna alle CO2-uitstoot. Ook hebben verschillende mensen niet dezelfde verantwoordelijkheid: het gros van de wereldleiders en CEO’s waren, en zijn, mannen. In deze ‘piramide van verantwoordelijkheid’ staan meisjes in landen zoals Burkina Faso of Senegal onderaan.

Daar komt nog bij dat de gevolgen van klimaatverandering oneerlijk zijn en mensen over de hele wereld op ongelijke wijze treffen. Daarom hebben we klimaatrechtvaardigheid nodig, ook wel climate justice. Om zo deze dubbele ongelijkheid te erkennen, zodat we de meest kwetsbare groepen kunnen steunen en tegelijk actie eisen van degenen die de grootste verantwoordelijkheid dragen. De ongelijkheid die vrouwen en meisjes treft, verdient daarbij specifieke aandacht. “We kunnen geen klimaatrechtvaardigheid hebben, zonder gerechtigheid voor vrouwenrechten”, volgens Oladosu Adenike.

Ook onze eigen, individuele acties, zijn een essentieel instrument om meisjes te steunen in hun strijd tegen klimaatverandering

De Belgische regering erkent reeds de noodzaak om partnerlanden en mensen te steunen die het zwaarst getroffen worden door klimaatverandering. Ze steunt uitdrukkelijk het principe van klimaatrechtvaardigheid. Sindsdien heeft de regering de samenwerking in verschillende klimaat-gerelateerde sectoren opgevoerd en haar communicatie daarover naar het grote publiek versterkt. Maar de specifieke uitdagingen van meisjes worden zelden expliciet erkend in onze buitenlandse inspanningen om klimaatverandering aan te pakken. Er kan bijvoorbeeld meer gedaan worden om specifieke fondsen voor meisjes in partnerlanden te voorzien, zodat onze acties op de meest doeltreffende manier worden uitgevoerd.

Steun van ngo’s en regeringen alleen is niet genoeg. Gelukkig beginnen steeds meer bedrijven projecten te steunen in gebieden zoals de Sahel, van herbebossing tot het installeren van zonnepanelen op scholen. Uiteraard zijn ook onze eigen, individuele acties een essentieel instrument om meisjes te steunen in hun strijd tegen klimaatverandering. We kunnen een doortastender beleid vragen van onze politieke vertegenwoordigers of onze dochters, zussen en vrienden steunen in hun acties. Zo kunnen we mee het verschil te maken.

Ik ben heel optimistisch over onze jeugd en meisjes in het bijzonder. Ik heb ze over de hele wereld gezien en gehoord, en ik ben getuige geweest van hun vastberadenheid om samen te werken aan een betere toekomst. We moeten begrijpen dat meisjes een belangrijke rol spelen bij het inperken van klimaatverandering. We moeten ons bewust zijn van hun eigen ervaringen, die de basis vormen voor elke klimaatactie. Of het nu gaat om meisjes in Europa of Afrika, ze hebben allemaal veel op het spel staan en veel te zeggen. Hoog tijd dus dat we luisteren.