Waarom feminisme goed is voor mannen

‘Ik ben feminist en geloof dat feminisme goed is voor mannen’, aldus Jens van Tricht. In zijn boek stelt hij dat ook mannen in hun vrijheid worden beperkt door genderongelijkheid.

In 1967 schreef Joke Smit het beroemde essay Het onbehagen bij de vrouw. Hiermee gaf ze het startschot voor de tweede feministische golf in Nederland. En ze was meteen ook heel duidelijk over de rol en de positie van mannen:

Ook in haar lied ‘Er is een land waar vrouwen willen wonen’ was Joke Smit expliciet over het belang van emancipatie voor mannen:

In dit boek heb ik dit derde couplet uitgewerkt: waarom feminisme goed is voor mannen.

Een wereld te winnen

Waarom feminisme goed is voor mannen, is zichtbaar op de omslagfoto van dit boek. Het jongetje zit opgesloten in een beeld van mannelijkheid, kan nergens anders heen, zal zich moeten vormen naar de mal die voor hem klaarstaat. We hebben gezien hoe dat kan leiden tot allerlei problemen in de wereld, en in de levens van mannen zelf.

Wanneer we vasthouden aan vaststaande, traditionele beelden van mannelijkheid, doen we geen recht aan wie we werkelijk zijn, aan onze veelzijdigheid, aan onze diversiteit, aan onze complexiteit, aan onze veranderlijkheid. Dan draaien we ons steeds verder in de knoop, raken we steeds meer verstrikt in het keurslijf dat – laten we eerlijk zijn – nooit zaligmakend is geweest. Terwijl de wereld zich onvermijdelijk verder ontwikkelt, blijven mannen dan stilstaan, of grijpen zelfs terug naar vroeger.

Dat kan niet goed gaan, dat leidt alleen maar tot grotere problemen, zowel persoonlijk als maatschappelijk. We hebben trouwens ook een wereld te verliezen. En dan bedoel ik echt wij allemaal. Als we doorgaan op het pad van verdeel en heers, van doorgeslagen mannelijkheid en vrouwelijkheid, raken we steeds verder verwijderd van onszelf, van elkaar, van de wereld waarin we leven. Klimaatverandering, uitputting van de aarde, toenemende armoede en ongelijkheid, uitsluiting en uitbuiting, dreiging van oorlog en andere vormen van gewelddadig conflict – het zijn allemaal thema’s die we niet kunnen aanpakken zonder onszelf aan te pakken.

En onszelf aanpakken betekent onszelf de kans geven ons als mens te ontwikkelen en in te zetten voor een betere wereld. Zoals Vrouwenstudies een noodzakelijke aanvulling was op de reguliere wetenschap, zo was feminisme voor mij een noodzakelijke en zeer welkome aanvulling op mijn algemene ontwikkeling als mens. Het heeft mijn leven verrijkt en verdiept.

Feminisme helpt me mijn menselijkheid te vergroten. Ik heb meer begrip voor mezelf en anderen, inzicht in alles wat er onder de oppervlakte in mijn leven gebeurt. De wereld heeft meer dimensies gekregen, meer intensiteit. Mijn relaties met mezelf, met andere mensen en met de wereld als geheel zijn veel betekenisvoller geworden. Ik kan me niet meer voorstellen hoe het is om zonder feminisme te leven.

Ik beweer in dit boek dat er een beter leven voor mannen in het verschiet ligt: meer kwaliteit van leven, meer intensiteit van zijn, meer diepgang in relaties, allereerst met jezelf. Dat leven speelt zich af in een wereld met minder (misschien wel helemaal zonder) geweld, een wereld waarin zorg centraal staat, een wereld waarin je mag zijn wie je bent. Dat is de wereld die ik voor me zie als iedereen feminisme serieus neemt.

Laten we de slogan Feminism is the radical notion that women are people ook vertalen naar mannen: mannen zijn ook mensen. Want maar al te vaak vinden we het eigenlijk belangrijker dat mannen mánnen zijn dan gewoon mensen. Als we mannelijkheid problematiseren en transformeren, kunnen we jongens en mannen tot deel van de oplossing

maken en hun hun menselijkheid teruggeven, en dus hun eigen leven. De beste strategie om de wereld een betere plek te maken, is volgens mij om aan de slag te gaan en steeds weer kijken wat je verder nog kunt doen – als individu, als mens, als man, als vader, als partner, als werkgever of werknemer, als collega, als consument, als vriend, als familielid, als bewoner van deze aarde.

Ga niet te snel op je lauweren rusten, maar tel je zegeningen. Blijf kritisch kijken en zoeken naar mogelijkheden om nog meer bij te dragen. Proberen een goed mens te zijn is niet klaar met korter douchen, biologische boodschappen doen of af en toe op een politieke partij stemmen. Als man meer mens worden gaat ook niet vanzelf, maar met horten en stoten. Je moet eraan beginnen en niet meer ophouden.

Wat hebben mannen te winnen bij emancipatie?

Ik begon mijn zoektocht inzake mannen en feminisme ooit met de vragen: ‘Waarom zijn mannen zoals ze zijn?’ en: ‘Wat kunnen we daaraan doen?’ Waarom mannen zijn zoals ze zijn, is tegelijk heel simpel en ontzettend complex. Ten eerste: mannen zijn niet allemaal hetzelfde, ze zijn enorm divers, heel veranderlijk, en best mysterieus.

Hoewel we geleerd hebben mannelijkheid met rationaliteit te associëren, is er een heleboel onbegrijpelijk en irrationeel aan mannelijkheid. Misschien spelen biologische factoren een rol, maar voor mij is de belangrijkste conclusie dat nurture, opvoeding, socialisatie, maatschappelijke normen en waarden, beeldvorming en maatschappelijke machtsstructuren enorm veel invloed hebben op hoe mannen zijn – op hoe en wat ze kunnen en mogen zijn, en vooral op wát niet. Mannen zijn zoals ze zijn omdat we hen niet zichzelf laten zijn.

Wat we daaraan kunnen doen, wat mannen kunnen bijdragen aan verandering en wat ze daarbij te winnen hebben, heb ik in dit boek uitgewerkt. Mannen kunnen op allerlei manieren bijdragen aan emancipatie: door aan zichzelf en aan de samenleving te werken, door zowel persoonlijk als maatschappelijk aan verandering te werken, door heersende opvattingen over mannelijkheid en vrouwelijkheid te bevragen en te transformeren, door zichzelf te bevrijden van stereotypen over mannelijkheid en door vrouwen te helpen zichzelf te bevrijden van stereotypen over vrouwelijkheid, door ongelijkheid en geweld aan te kaarten en door te doen wat in hun vermogen ligt om maatschappelijke structuren te veranderen, door zorg voor de kinderen op zich te nemen en vrouwen te steunen in hun ontwikkeling. Enzovoorts.

En wat hebben mannen hier dan bij te winnen? In de afgelopen decennia heb ik deze vraag eindeloos vaak en uitgebreid besproken met alle mogelijke groepen. Het interessante is dat de antwoorden die uit deze gesprekken naar voren komen vrij simpel samen zijn te vatten: het gaat om persoonlijke groei, persoonlijke ontwikkeling. Of in mijn woorden: om meer mens worden.

We leven in een patriarchale samenleving die alles wat we met mannen en mannelijkheid associëren hoger waardeert dan alles wat we met vrouwen en vrouwelijkheid associëren.

Voor vrouwen was dit al meer dan honderd jaar geleden de aanleiding om gelijkwaardigheid in kansen en behandeling te eisen. De vrouwenbeweging heeft met succes toegang tot (hoger) onderwijs bevochten, tot politieke besluitvorming en tot de arbeidsmarkt.

Vrouwen hebben hiervoor een beroep gedaan op hun menselijke potentieel; niet alleen de vrouwelijke maar juist ook de mannelijke eigenschappen in vrouwen waren nodig om in traditioneel mannelijke domeinen vooruit te komen. Vrouwen hebben laten zien dat ze net zo rationeel kunnen zijn als mannen, net zo onafhankelijk, net zo competitief, net zo doortastend, net zo machtsbelust. Vrouwen zijn de eigen menselijkheid gaan ontplooien buiten de traditionele kaders van vrouwelijkheid.

De meeste mannen hebben erbij gestaan en ernaar gekeken. Je moet stilzitten als je geschoren wordt: zoiets zal de gedachte zijn geweest. Mannen zijn nauwelijks méér in het huishouden gaan doen, maar hebben vrouwelijke collega’s naast zich moeten accepteren en soms een vrouwelijke baas boven zich. De meeste mannen hebben niet het idee gehad dat er voor hen een belangrijke rol was weggelegd in het bevorderen van vrouwenemancipatie. Wellicht voelde het nog eerder alsof het traditioneel mannelijke domein werd ingenomen.

Een deel van de mannen is in een crisis beland door deze ontwikkelingen. Zij weten niet meer wat er van hen verwacht wordt nu vrouwen niet meer afhankelijk en hulpbehoevend zijn. Zij vinden het bedreigend dat vrouwen ook betaalde banen hebben en dus hun eigen drankjes kunnen betalen. Zij vinden dat het traditionele gezinsleven eronder lijdt. Wereldwijd heeft dat geleid tot een groeiende beweging van mannen die in verzet komen, die een hernieuwd beroep doen op vermeend natuurlijke verschillen tussen mannen en vrouwen, die niet meer weten hoe ze vrouwen moeten versieren en daarvoor op cursus gaan bij mannen die hun leren dat je desnoods met geweld je zin kunt krijgen, die geweld gebruiken tegen vrouwen, die behoefte hebben aan een sterke leider om de chaos in de wereld aan te pakken en de orde te herstellen, die geïdealiseerde beelden schetsen van de oertijd of de jaren vijftig van de vorige eeuw, toen jongens en mannen ‘gewoon nog zichzelf’ mochten zijn.

Natuurlijk is een terugkeer naar ouderwetse idealen van mannelijkheid niet de weg die we moeten gaan. We moeten vooruit in de eenentwintigste eeuw. We moeten zoeken naar een nieuwe rol voor jongens en mannen die recht doet aan hun menselijkheid.

Gelukkig is er ook al tientallen jaren een beweging van mannen die de emancipatie van vrouwen omarmen en de kansen verwelkomen die ze hierdoor krijgen. De homobeweging heeft natuurlijk een grote rol gespeeld in het bieden van alternatieve beelden en invullingen van mannelijkheid.

In de populaire cultuur hebben allerlei al dan niet androgyne popsterren bijgedragen aan de verruiming van mannelijkheid. In de laatste decennia hebben we een groeiende groep vaders gezien die de zorg voor de kinderen omarmt en desnoods bereid is daarvoor (een deel van) hun carrièreperspectieven in te ruilen. Deze beweging van betrokken vaderschap wordt ook zichtbaar in het internationale MenEngage, waarin wereldwijd duizenden mensen en organisaties zich bezighouden met het bevorderen van rechtvaardige genderverhoudingen. Dat doen ze door het activeren en betrekken van jongens en mannen, bij vaderschap, bij het voorkomen van geweld en bij het stimuleren van gezonde en rechtvaardige verhoudingen in gezinnen en gemeenschappen in de hele wereld.

Ik ging me ooit bezighouden met jongens, mannen en mannelijkheid, omdat ik leerde dat het mannen zijn die de meeste en de grootste ellende in de wereld veroorzaken. Dat is nogal wat. Ik vond de pijn en het leed van de wereld ondraaglijk, verzette me daar hevig tegen, en ontdekte dat mijn eigen soort – mannen – daarvoor verantwoordelijk was. En ik bleek zelf ook nog eens in de categorie zeer bevoorrechte mannen te vallen – wit, heteroseksueel, hogeropgeleid, middenklasse. Mannen ervaren hun voorrechten en privileges als zo vanzelfsprekend dat ze de neiging hebben gelijkheid als achterstelling en onderdrukking te ervaren. Te veel mannen doen er besmuikt het zwijgen toe als mannelijke privileges en dominantie ter sprake komen, of kiezen juist onbezonnen voor een tegenaanval. Hoewel ik persoonlijk nog wel begrip kan opbrengen voor de angst en onzekerheid bij deze mannen, ervaar ik ook veel onbegrip bij mezelf. Hoe is het mogelijk dat weldenkende mannen die zich actief inzetten tegen alle soorten onrecht in de wereld, het zo moeilijk vinden ook deze vorm van onrecht de nodige aandacht te geven? Hoe kunnen we strijden voor een betere wereld als we niet beginnen met deze strijd, die zo dichtbij is?

Als we erkennen dat mannen en vrouwen in potentie over dezelfde eigenschappen beschikken, die ze in zichzelf kunnen erkennen, ontplooien en inzetten wanneer handig of nodig, dan nog is het niet zo dat we altijd hetzelfde zijn. Hoe onze specifieke mix van zogenaamd mannelijke en vrouwelijke eigenschappen er op dat moment uitziet, heeft te maken met de vraag of we ’s ochtends de kinderen uit bed halen, ontbijt voor onze partner maken, een vergadering op het werk voorzitten, een wedstrijd voetballen, een lekker een potje vrijen, mantelzorg aan onze ouders verlenen of met onze vrienden in de kroeg zitten. Eigenlijk kunnen we concluderen dat die mix constant verandert, op één dag, van dag tot dag, en in ons leven. Het is nodig dat we mannelijkheid gaan zien als inherent divers, complex, tegenstrijdig, mysterieus en veranderlijk. We zijn voorlopig nog niet af van het denken in mannelijkheid en vrouwelijkheid, maar we zijn al wel begonnen met het herdefiniëren van deze begrippen.

Mannen staan aan het begin van een nieuwe tijd, waarin ze mogen ontdekken wie ze werkelijk zijn, waarin ze zich opnieuw met zichzelf, met elkaar en met vrouwen en kinderen en de wereld mogen verbinden.

Jens van Tricht (1969), voortrekker van de mannenemancipatie in Nederland, studeerde vrouwenstudies aan de Universiteit van Amsterdam. Hij specialiseerde zich in ‘mannen en manlijkheid’ academisch, persoonlijk, activistisch en professioneel.

De auteur is er zeker van dat iedereen te winnen heeft bij een verruiming van de heersende opvattingen over mannelijkheid.

‘Waarom feminisme goed is voor mannen’ – Paperback | 128 blz. | isbn 978 90 450 3449 2 | 17,99 euro | verschijnt ook als e-book | Atlas Contact