VUB-rector Caroline Pauwels: ‘Vrouwen nemen nog altijd de meer precaire posities in op de arbeidsmarkt’

‘De pandemie maakt duidelijk dat vrouwen een cruciale rol spelen op de arbeidsmarkt, maar ook dat ze onevenredig zwaar worden belast’, schrijft VUB-rector Caroline Pauwels naar aanleiding van de 110ste editie van Internationale Vrouwendag.

Op 20 januari 2021 stond een jonge zwarte vrouw op een podium en gaf de wereld hoop. Amanda Gorman benoemde tijdens de inauguratie van de nieuwe Amerikaanse president Joe Biden scherp de maatschappelijke uitdagingen waarmee de Verenigde Staten worden geconfronteerd, maar bracht ook een boodschap van eenheid en optimisme: ‘Somehow we’ve weathered and witnessed a nation that isn’t broken, but simply unfinished.‘

Er waren nog vrouwen die in dit bijzondere jaar op de barricades stonden: in Polen en Wit Rusland bijvoorbeeld, strijdend voor het behoud van rechten en voor het veroveren van nieuwe rechten. Vrouwen staan ook ??in de frontlijn van de covid-19-crisis, als gezondheidswerkers en zorgverleners. Deze pandemie maakte duidelijk dat hun bijdrage cruciaal is, maar ook dat ze onevenredig zwaar worden belast.

Vrouwen nemen nog altijd de meer precaire posities in op de arbeidsmarkt

Studies tonen een beeld waar je niet vrolijk van wordt. Wereldwijd treft de economische crisis vrouwen harder dan mannen. De crisis zal deels de vooruitgang teniet doen die het voorbije decennium op vlak van gelijkheid op de arbeidsmarkt werd geboekt. Er valt te vrezen dat extreme armoede zal toenemen en dat die zich nog scherper zal doen voelen onder vrouwen, omdat vrouwen nog altijd meer precaire posities innemen op de arbeidsmarkt.

Vrouwen werken vaker in sectoren zoals detailhandel, vrijetijdsbesteding, toerisme, horeca en evenementen, die vandaag het hardst worden getroffen. En omdat meer vrouwen noodgedwongen thuisblijven, verliezen ook huishoudhulpen hun job. Vrouwen zullen meer onbetaalde zorgarbeid opnemen en meer meisjes zullen vroegtijdig de school verlaten.

Wat zal de impact zijn in België? Ook in ons land zijn vrouwen het meest kwetsbaar, stelde Bea Cantillon, professor Sociaal Beleid aan de Universiteit Antwerpen, in een interview gepubliceerd op de website van vrt nws. Ons systeem van sociale zekerheid blijft gebonden aan arbeid. Dat maakt dat wie deeltijds werkt, ook maar deeltijds is beschermd. En we weten dat veel meer vrouwen dan mannen deeltijds werken: 42,6% van de vrouwen, tegenover 9,9% van de mannen.

Wie terugvalt op tijdelijke werkloosheid, ontvangt 70% van het normale loon. En dat maakt, stelt Bea Cantillon, een heel groot verschil. ‘Voor een alleenstaande moeder met kinderen kan die uitkering van 70% van het deeltijdse loon, nét dat tekort betekenen waardoor het allemaal niet meer lukt. De meest kwetsbaren zijn degenen die al kwetsbaar waren voor de coronacrisis. De combinatie van werk met de zorg voor kleine kinderen is altijd erg zwaar. In deze crisis maken die mensen heel moeilijke tijden door.’

Wat me bijzonder bezighoudt, is wat de impact zal zijn op het onderwijs. Meisjes doen het daar relatief beter dan jongens. Zowel aan de hogescholen als aan de universiteiten zijn vrouwen in Vlaanderen in de meerderheid. In het academiejaar 2018-2019 waren 57% van de hogeschoolstudenten vrouwen; aan de universiteiten ging het om 54% van de studenten. Er zijn signalen dat we vandaag een groep leerlingen en studenten verliezen. Wat zal daarvan de genderimpact zijn?

De vrees is reëel dat deze crisis de positie van de vrouw niet ten goede zal komen

Bijzonder verontrustend zijn de berichten dat tijdens de covid-crisis opvallend meer meldingen zijn van huiselijk geweld. Ook bij ons. Begin januari liet hulplijn 1712 weten dat ze in het voorafgaande half jaar tot 60 procent meer oproepen kregen in vergelijking met het jaar daarvoor.

Slachtoffers van huiselijk geweld stappen sowieso niet gemakkelijk naar de hulpverlening, als je de hele tijd gedwongen thuis zit met de dader, wordt dat nog moeilijker. In Spanje bedachten ze daarom het initiatief “Mascarilla-19”. Vrouwen die thuis mishandeld worden, kunnen de apotheker om ‘een masker 19’ vragen. De apotheker zegt vervolgens ‘dat het besteld moet worden’, noteert het adres van de vrouw en verwittigt de politie. Het systeem kreeg ook in Frankrijk navolging.

De vrees is dus reëel dat de crisis de positie van vrouwen niet ten goede zal komen. Maar er zijn absoluut ook ontwikkelingen die hoop bieden. Als ik kijk naar beelden van acties, overal ter wereld, voor het klimaat, voor burgerrechten, voor democratie, dan zie ik vandaag opmerkelijk veel sterke jonge vrouwen die het voortouw nemen. Vrouwen die het gezicht vormen van bewegingen en die dat ook heel vanzelfsprekend vinden. En ik zie mannen aan hun zijde staan die dat evenzeer vanzelfsprekend vinden. En dat geeft hoop. Want als we uit deze crisis willen geraken, als we de maatschappelijke positie van vrouwen willen verbeteren, dan zullen mannen en vrouwen dat samen moeten doen.

Studenten van nu zien geen gebroken wereld, maar één die onaf is, ook op het vlak van gendergelijkheid

En dat gevoel leeft blijkbaar ook breed bij de bevolking. De resultaten van een survey, uitgevoerd in opdracht de Vlaamse overheid, over sociaal-culturele verschuivingen in Vlaanderen, geven aan dat in 2018 de overgrote meerderheid van zowel mannen als vrouwen in Vlaanderen een standpunt innam pro gendergelijkheid. Zo begreep 74% van de mannen en 81% van de vrouwen dat vrouwenorganisaties zich inspannen om het aandeel van vrouwen in maatschappelijke topfuncties te vergroten. En die verandering is ook merkbaar op het terrein: cijfers over politieke participatie geven aan dat die in 2018 voor het eerst ongeveer even hoog lag bij mannen als bij vrouwen.

Ik zie vandaag veel Amanda Gormans. Bij onze studenten bijvoorbeeld. Dit is een bijzonder mondige en verantwoordelijke generatie, die doordrongen is van het besef dat we op een kantelpunt staan. Een generatie die de enorme uitdagingen, die het klimaat en de ongelijkheden in de maatschappij ons vandaag presenteren, ziet, of beter, in de ogen ziet. Ze zien geen gebroken wereld, maar één die onaf is, ook op vlak van gendergelijkheid.

Amanda Gorman bracht de boodschap dat we de blik niet moeten richten op wat ons scheidt, maar wel op wat voor ons ligt: een toekomst waarin we elkaar kunnen omarmen.

Laten we die boodschap op deze Internationale Vrouwendag koesteren.