Trendvoorspellers Li Edelkoort en Philip Fimmano kijken voor- en achteruit: ‘De kans bestaat dat we in de toekomst zullen kijken naar smartphones zoals naar tabak’
We zijn net begonnen aan het tweede kwart van deze eeuw. Een mooi moment om terug en vooruit te kijken met twee mensen die dat als job doen: trendvoorspellers Li Edelkoort en Philip Fimmano. ‘Het zijn de burgers die het verschil zullen maken.’
‘Ik ben geboren in 1950’, vertelt Lidewij Edelkoort. ‘Ik kende dus vijftig jaar een hemel. Eerst was het een tijd van opbouwen, dan een kwarteeuw feest, creativiteit en consumeren. De laatste 25 jaar waren helemaal niet zo makkelijk, we leefden in het defensief en moesten harder werken om geluk te vinden.’
Li Edelkoort was in ons land als jurylid van de Belgian Fashion Awards, samen met Philip Fimmano. Sinds halverwege de jaren 80 kijken ze als trend forecasters met hun organisaties Trend Union en Studio Edelkoort naar de toekomst. Thuiswerken, de focus op het kerngezin, een shift in mannelijkheid – ze voorspelden twintig jaar geleden wat er vandaag speelt. Het ideale duo dus om terug te kijken op de eerste 25 jaar van deze eeuw, en vooruit te blikken naar de volgende 25 jaar.
Edelkoort: ‘De eerste 25 jaar van een eeuw zijn vaak heel moeilijk, en dat was nu niet anders. 9/11 was op zich al een ontwrichtende gebeurtenis, gevolgd door oorlogen en een eerste vluchtelingengolf. Tot vandaag zien we gebeurtenissen met hetzelfde effect. Er was de economische schok van de bankencrisis in 2008, die volledig de schuld was van slecht beheer en foute beslissingen van banken. Iets waarvoor ze niet gestraft werden, en wat ze vandaag opnieuw aan het doen zijn. Dat speelde in de kaart van extreemrechts, dat gebruikmaakte van het gevoel dat we als maatschappij niet leren van onze fouten.’
‘De pandemie, de oorlog in Oekraïne, de verwoesting van Gaza, de energie- en levensduurtecrisis, het maakt mensen steeds kwader en kwader. We verliezen ook een deel van onze vrijheden en dat geeft een algemeen gevoel van verstikking. Zo voel ik het tenminste aan.’
Fimmano: ‘Er waren uiteraard ook lichtpunten. De verkiezing van Barack Obama tot president van de VS, bijvoorbeeld, en de goedkeuring van het homohuwelijk in veel landen. Om goed om te gaan met al die crisissen, moesten we ons concentreren. We moeten bijleren en wat we leren met elkaar delen. Maar de jongvolwassenen van vandaag zijn wel in die hevige 25 jaar opgegroeid.’
Jullie vinden dat we op heel wat vlakken een beetje in het verleden leven. Wat retail en mode betreft, bijvoorbeeld.
Edelkoort: ‘Er is zo veel gebeurd dat sommige zaken gestagneerd zijn. Uiteraard zijn onlinewinkels geëxplodeerd, maar mode blijft een traditionele sector. Ze lijkt te evolueren omdat er om de zes maanden nieuwe collecties komen, maar hoe we mode tonen, fotograferen en in de winkel presenteren, is niet echt veranderd.’
‘We zagen wel een plotselinge omslag van streetwear naar meer formele kleren. Minder sneakers maar mocassins, minder T-shirts, meer shirts, minder hoody’s, meer jasjes. En dat vindt de mode-industrie verwarrend, want zoals veel sectoren en mensen, is ze vandaag datagedreven. Je verzamelt data en gebruikt die om te voorspellen wat mensen zullen kopen. Maar data loopt altijd achter, en als er dan een plotse verschuiving is, blijkt die een stuk minder nuttig.’
We luisteren vandaag te weinig naar onze intuïtie, vinden jullie.
Edelkoort: ‘We zijn dat afgeleerd. We zien dat duidelijk in designopleidingen. Studenten moeten data gebruiken, zoeken voorbeelden op internet, gebruiken AI en leren zo niet om hun individuele intuïtie te ontwikkelen. Dat is dramatisch, niet alleen voor studenten. Wie leert vertrouwen op zijn instinct, kan zijn leven vorm geven en problemen oplossen, en is daarom een stuk minder angstig. Data geeft mensen de illusie van zekerheid, maar intuïtie is veel nuttiger.’
In de toekomst zullen we naar onze telefoons kijken zoals nu naar tabak. De gevolgen van technologie op onze levens zijn zo groot dat we er als een moreel vraagstuk over moeten nadenken.
Fimmano: ‘Intuïtie gaat over aanvoelen wat er al is, over informatie oppikken en verbanden leggen. Het verlies van vertrouwen in intuïtie is een westers probleem. In dit deel van de wereld denkt men dat alles in een formule te gieten is. Dat is ook een heel mannelijke manier van kijken. Vrouwen en oorspronkelijke, niet-westerse culturen hebben vaak een groter respect voor de cycli van het leven en de natuur, ze putten kennis uit hoe het vroeger was, uit culturele tradities en folklore. Wat eeuwenlang gewerkt heeft, heeft zijn nut bewezen, niet?’
‘Een mooi voorbeeld is architectuur. Grote raampartijen zorgen voor veel licht maar ook voor veel warmte, dat vraagt veel elektriciteit om koel en leefbaar te blijven. Omdat iedereen zijn uiterste best doet om duurzame gebouwen te ontwerpen die warmte en lucht zelf reguleren, komen we weer uit bij een vorm van de lemen hut.’
Edelkoort: ‘Ik heb Proud South gecureerd, een boek dat de creativiteit van het globale zuiden viert. Ik ben ervan overtuigd dat we moeten leren van de oorspronkelijke culturen om onze maatschappij te herdenken.’
Lees ook: Schrijver Ernst-Jan Pfauth distilleerde kennis uit 70 zelfhulpboeken: ‘Er is een rode draad’
Dat brengt ons bij de volgende 25 jaar.
Edelkoort: ‘Het zijn de burgers die het verschil moeten maken. Met hulp van de overheid, maar ook autonoom. In Europa en Azië zijn zonnepanelen en elektrische auto’s vandaag al vanzelfsprekend, bijvoorbeeld. Ik denk dat we veel eerlijker moeten zijn over de consequenties van ons gedrag. Toon die vuilnisbelt, toon de gevolgen van fast fashion en fast design, niet één keer maar vaak, zodat we ons er echt bewust van worden. Want het gaat over hoe we naar dingen kijken.’
‘Ik heb als gastcurator van cultuurmagazine See All This een aflevering gemaakt rond het idee dat je naar je kleerkast moet kijken als was het een kunstcollectie. Je zoekt naar mooie kleren die passen bij wat je al bezit, die je absoluut wilt hebben en die je collectie beter gaan maken. Iets waar je niet van kunt wegwandelen. Pas als je dat gevoel hebt, koop je het. Zo’n houding kan overconsumptie tegengaan.’
Fimmano: ‘Ik denk aan scholen, waar nu steeds meer stemmen opgaan om smartphones te verbieden. Volgens mij bestaat de kans dat we in de toekomst naar die telefoons zullen kijken zoals nu naar tabak. Zoals ook ons idee over alcohol aan het veranderen is. De gevolgen van die technologie op onze levens zijn zo groot, dat we er voorzichtiger mee moeten omgaan en erover moeten nadenken als een moreel vraagstuk. Daar heb je beleid voor nodig, dat soort dingen gebeurt niet spontaan.’
Edelkoort: ‘We moeten radicaal durven denken, en ik hoop dat studenten, designers en andere denkers die moed zullen hebben. ’
Fimmano: ‘Scholen zullen een belangrijke rol spelen, denk ik. Vandaag zijn het te veel plekken waar kinderen vanaf 4 à 5 jaar leren hun intuïtie te wantrouwen. Als ze op hun 18de in een creatieve opleiding, designschool of architectuurstudie belanden, moeten ze dat opnieuw leren. Scholen blijven belangrijke pijlers.’
Edelkoort: ‘Net als bibliotheken. Dat worden culturele leerplekken waar mensen elkaar en nieuwe ideeën gaan vinden. Dat instituut gaat een geweldige en diverse toekomst tegemoet.’
Terwijl veel mensen zich zorgen maken over de gevolgen van AI, kondigen jullie het tijdperk van ambacht aan.
Edelkoort: ‘Wat betreft craft en handwerk, zie ik in mode en design de volgende 25 jaar een grote groei. Het tijdperk van de amateur, in de zin van een niet-professional, komt eraan. Juist omwille van AI. Die technologie zal zo veel banen doen verdwijnen dat we volgens mij anders gaan kijken naar het concept carrière. Nu gaan kinderen naar school om een vak te leren of een diploma te halen voor een toekomstige job. Wat als dat geen vanzelfsprekendheid meer is? Wat als we niet langer gaan leven om te werken? Waar halen we dan voldoening uit?’
De Britse ondernemer Patrick Grant schreef in zijn boek Less dat ons in een kapitalistisch systeem geleerd wordt dat we gelukkig zijn om wat we hebben. Hij stelt dat we gelukkig worden van wat we doen, en dat moet niet per se een baan zijn.
Edelkoort: ‘We kunnen zingen, knutselen, theater maken, koken voor de buurt, een lokale bibliotheek runnen, iemand die ziek is verzorgen, voor kinderen zorgen of de rekken van de supermarkt vullen… We zullen alles doen wat we nu doen, maar dan als amateur, niet omdat het ons betaalde werk is.’
‘Ik zie een maatschappij op twee sporen. Aan de ene kant de economie van miljardairs, die met robots goedkope, niet-duurzame spullen produceren om zo onwaarschijnlijke rijkdom te verzamelen. Daarnaast krijgen we een parallelle maatschappij van amateurs. Daar zal de creativiteit huishouden. De AI die in de eerste groep domineert, creëert op basis van wat er al is en zal nooit echt originele ideeën bedenken. Dat kan nuttig zijn voor heel wat domeinen, maar nooit wezenlijk innovatief. Echte originaliteit zal van de mens blijven komen.’
Toon die vuilnisbelt, toon de gevolgen van fast fashion, niet één keer maar vaak, zodat we ons er echt bewust van worden.
‘Tijdens de industriële revolutie ontstond de arts-and-craftsbeweging die bezig was met schoonheid, bevlogen ideeën, goede werkomstandigheden voor wie iets maakt, en productie die de natuur en de omgeving niet schaadt. Er werden objecten gemaakt die we vandaag nog waarderen. Er is nu sprake van een herleving van die principes. We gaan technologie niet helemaal afwijzen, maar ik vermoed dat een deel van de maatschappij zal teruggaan naar trage vormen van schoonheid en dat we interessante hybride vormen zullen zien die ingaan tegen de overdigitalisering. Uiteindelijk zullen craft en hightech fuseren.’
Fimmano: ‘Dat voel je nu al. Ik zat onlangs in een taxi en de chauffeur, een student, vertelde dat hij ChatGTP had gebruikt voor zijn proefschrift, maar daar een slecht gevoel bij had. Het was makkelijk, het zorgde voor goede punten, maar hij haalde er geen voldoening uit en leerde niet genoeg bij, vond hij. Het voelde betekenisloos. Alsof hij zijn punten niet echt verdiend had. Dat gesprek blies me van mijn sokken. AI kan fantastische dingen doen, we zijn er volop mee aan het experimenteren, maar het is niet het antwoord op alles.’
‘En mentaal welzijn wordt een belangrijk punt de volgende 25 jaar. Geen voldoening halen uit ons leven en het gevoel hebben geen richting te hebben, is nefast voor ons zelfbeeld en onze tevredenheid. Dus moeten we dingen doen die ons zelfvertrouwen geven, en ambacht en dingen maken past daar mooi in. Ik denk dat we op een keerpunt staan.’
Edelkoort: ‘Jonge mensen zijn zich daar meer van bewust. De Greta’s van deze wereld zijn niet meer zo zeldzaam. Maar in bedrijven zijn de creatieve teams vaak ten einde raad, omdat ze bestuurd worden door de marketingafdeling die alleen naar data kijkt, die AI invoert en niet aan een andere toekomst werkt. Wij zijn er om de creatieve processen opnieuw te waarderen en voorop te stellen. We moeten creatievelingen licht en water geven, zodat ze weer kunnen gaan bloeien.’
Zal de herverkiezing van Trump effect hebben?
Edelkoort: ‘Hij zal een belangrijke en negatieve invloed hebben op de komende tien tot vijftien jaar. Alles zal antipolitiekcorrect zijn. Zijn irrationele en uitdagende gedrag is een vrijbrief voor eenieder om ook zo te handelen en instituten en symbolen te laten ontsporen. Hij is een soort volksheld, maar zorgt en vecht slechts voor de rijken der aarde.’
Fimmano: ‘Hij is een symptoom van een diepere malaise van een maatschappij die met lede ogen aanziet hoe het leven duurder, gevaarlijker en saaier wordt, en waar initiatieven uitblijven. Het lijkt of we murw zijn geslagen door een dagelijks leven dat niet meer inspireert.’
Edelkoort: ‘De zwaarste tol zal geëist worden van de vrouw. Eigenlijk waren dit gendergerelateerde verkiezingen en vrouwen zullen opnieuw de strijd moeten aangaan voor hun recht op abortus en educatie. Ik zie mannen en vrouwen uit elkaar groeien, er zal steeds meer tijd worden doorgebracht met enkel mannen of vrouwen onder elkaar.’
Jullie hebben in 2020 het World Hope Forum opgericht, om creativiteit en een andere manier van denken en leven te inspireren.
Fimmano: ‘Als de ideeën van creatieve makers en denkers gaan komen, moeten die het niet alleen hebben over wat er moet veranderen, maar ook over hoe we die verandering in gang zetten en hoe we iedereen mee kunnen krijgen.’
Edelkoort: ‘We leven in een tijd met een gevaarlijke massa aan slecht nieuws. Het World Hope Forum wil goed nieuws verzamelen, door interessante sprekers samen te brengen van over de hele wereld en uit verschillende sectoren en levensstijlen. We ontmoeten mensen die radicaal van baan veranderen, werken met minderheidsgroepen, een ecologische bedrijfsvoering kiezen, nieuwe morele doelen formuleren, de natuur beschermen en ons een spiegel van hoop en blijdschap voorhouden. Dit draait niet om een soort culturele elite, maar om ons allemaal.’
‘We hebben geleerd om witte mannen in pakken die de boekhouding doen te vertrouwen, en de creatieve aanpak kritisch te bekijken. En kijk tot wat dat geleid heeft. Ongelijkheid, klimaatproblemen, oorlogen. Als er niets verandert, zullen de inkomensongelijkheid en klimaatproblematiek ernstige gevolgen hebben. Een herverdeling van de welvaart is onvermijdelijk. De onfatsoenlijke bedragen die een kleine elite vandaag verdient, zijn gevaarlijk. Dat sommige mensen twintig keer meer verdienen dan de mensen die het minste verdienen in de maatschappij, daar kunnen we mee leven. Maar als dat tweehonderd keer of tweeduizend keer wordt, is de discrepantie te groot.’
Fimmano: ‘Vandaag betalen heel wat bedrijven niet eens rechtvaardige belastingen. Ik denk dat de islam de enige godsdienst is die een systeem heeft waarbij iedereen 2,5% van zijn inkomen moet wegschenken. Stel dat techbedrijven dat zouden doen, dan kan de hele wereld gezondheidszorg en onderwijs krijgen. We moeten daarover durven nadenken. Of neem iets als het basisinkomen: dat zal aan populariteit winnen en zelfs onvermijdelijk worden.’
Edelkoort: ‘We moeten opnieuw denken in termen van gemeenschap en mensen helpen die hulp nodig hebben. Er is een grote en groeiende behoefte aan samenzijn. De immense problemen waar we voor staan zijn niet eenvoudig op te lossen, dus het zal veel kleine inspanningen van veel mensen vragen om iets in gang te zetten. Maar ik heb vertrouwen. Want zelfs in heel moeilijke tijden hebben we het menselijke genie. Kijk naar hoe mensen dankzij hun creativiteit soms toch overleven in afschuwelijke omstandigheden. En hoe ze zelfs in tijden van pandemie, oorlog en migratie kunst en schoonheid creëren. Omdat we radicale esthetiek nodig hebben. Het maakt deel uit van de menselijke conditie.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
