Toparchitect Eduardo Souto de Moura komt naar Brussel: ‘Van een architect die kunst wil maken, krijg je nooit een goed ontwerp ‘

Pritzker Prize-laureaat Eduardo Souto de Moura (71) is op 10 oktober te gast bij Lunch with an Architect in Flagey in Brussel. Hij woont en werkt in Porto en verzorgde onder meer het voetbalstadion in Braga en, samen met Álvaro Siza, het paviljoen van de Serpentine Gallery in Londen. Ook het crematorium in Kortrijk en het Brugse congrescentrum zijn van zijn hand.

Dienstverlening

“Architectuur is geen kunst. Een beeldhouwwerk of een schilderij kan op zichzelf staan, terwijl architectuur een dienst verleent en een antwoord moet bieden op een praktische behoefte. Dat antwoord kan zodanig goed zijn dat de gemeenschap het later als cultureel patrimonium gaat beschouwen, wat bijvoorbeeld met Villa La Roche van Le Corbusier in Parijs is gebeurd. Maar dat kon enkel omdat Le Corbusier in de eerste plaats aan een woning werkte. Van een architect die kunst wil maken, krijg je nooit een goed ontwerp.”

Kiem

“Als kind was ik beperkt in mijn mogelijkheden. Ik had een gelukkige jeugd met veel intellectuele en culturele prikkels en zat op een Italiaanse school die veel vooruitstrevender was dan het toenmalige regime in Portugal. Maar wat me ook gevormd heeft, is dat ik zwakke longen had, waardoor intensieve fysieke activiteiten onmogelijk waren. Psychologisch had dat een enorme impact en maakte het me behoorlijk onzeker. Tegelijk zorgde het ervoor dat ik veel las en tekende. Het legde de kiem voor mijn latere parcours.”

Werkethiek

“Ik heb veel te danken aan Álvaro Siza. Ik werkte vijf jaar met hem, tot ik op zijn advies in 1980 mijn eigen bureau opstartte. ‘Als je je hele leven voor een ander werkt, word je nooit een echte architect’, zei hij destijds. Ook vandaag is hij nog altijd een voorbeeld voor me, maar dan meer om de man die hij is – zijn waarden, werkethiek en methodologie – dan om zijn architectuur. Hij werkt dag en nacht, is nooit tevreden en streeft er altijd naar om de realiteit beter te maken dan ze is. Een houding waar ik me erg in herken.”

Versnelling

“Architectuur vergt tijd: tijd om na te denken, oplossingen te formuleren, te testen en bij te sturen. Jammer genoeg is dat architecten vandaag amper nog gegund: alles moet steeds sneller gebeuren. Nieuwe materialen, digitale technologie en bouwtechnieken hebben hun waarde, maar het idee dat ze alles versnellen en vereenvoudigen, is onzin. Goede architectuur gaat niet over de tools die je gebruikt, maar over de grondigheid waarmee je te werk gaat.”

Levenslust

“De eindigheid van het leven stimuleert me om nog harder te werken. Ik heb als een gek gerookt, waardoor ik de helft van mijn longen verloor en de dokter me op een bepaald moment nog slechts vijf maanden gaf. Toch heb ik nooit het hoofd laten hangen. Ik dacht aan mijn familie en de dingen die ik nog wilde doen en sta sindsdien des te enthousiaster in het leven. De realiteit is wat ze is en mijn afhankelijkheid van een beademingstoestel maakt lange vliegreizen onmogelijk, maar dat is geen reden om er niet het beste van te maken.”

De wereld opzuigen

“Het is niet zijn kennis van de grammatica die een schrijver maakt. Soms zijn het de afwijkingen daarvan en regelrechte fouten die een meesterwerk maken. Voor een architect geldt hetzelfde. Alles begint met de studie van het vak, maar het is net zo belangrijk dat je je met andere dingen voedt. Dat je reist, proeft van kunst, literatuur, poëzie, film en fotografie en tussen de mensen staat. Alles wat je opzuigt, manifesteert zich niet meteen, maar zal je werk op termijn wel verrijken.”

Verandering

“De toekomst vraagt om een nieuwe aanpak, met nieuwe regels. De wereld is complex en instabiel geworden en de realiteit verandert snel. De traditionele waarden, middelen en oplossingen van architecten volstaan steeds minder. Maar het is ook uit zulke momenten van vertwijfeling en crisis dat verandering ontstaat en we ons bewust worden van de nood daaraan. Kijk maar naar de ontwikkelingen rond ecologie. Tot voor kort vonden we oude technologieën per definitie slecht en negeerden we nadelen van nieuwe technologieën, nu beginnen we daar al veel genuanceerder over te praten.”

Oké zijn met jezelf

“Een van de belangrijkste zaken in het leven is dat je in harmonie bent met je omgeving. Om daar te raken moet je wel een beetje egoïstisch zijn. Ik ben maar een architect en geen filosoof zoals Spinoza, maar ik ben het wel eens met zijn idee dat alles bij jezelf begint. Je moet eerst oké zijn met jezelf en weten wat je gelukkig maakt. Pas daarna kun je empathie opbrengen, anderen helpen en de wereld veranderen.”