Sport als therapie: bewegen is een zegen voor je mentale welzijn

Met zo’n bewogen jaar als het vorige is wat extra aandacht voor de gezondheid van je brein geen overbodige luxe. Een flinke dosis beweging zou ons daarbij kunnen helpen. Wiepke Cahn is één van de vele artsen die pleit voor sport als therapie bij psychische klachten.

Naast de coronacrisis die ons het afgelopen jaar trof, is er ook een andere pandemie die al jarenlang over de wereld raast, die van de ‘lichamelijke inactiviteit’. Beiden brengen (mentale) klachten met zich waarvoor sport een deel van de oplossing zou kunnen zijn. Bewegen houdt, naast je lijf, namelijk ook je brein fit en zou psychiatrische klachten kunnen genezen en voorkomen

‘Meer bewegen is het beste voornemen dat je kan hebben’, meent psychiater en hoogleraar lichamelijke gezondheid bij psychiatrische aandoeningen, Wiepke Cahn (59). Zij deed de afgelopen jaren meerdere onderzoeken naar de positieve effecten van beweging op de mentale gezondheid. ‘Vroeger zagen we vooral de fysieke voordelen van sport, maar steeds meer wetenschappelijke onderzoeken bewijzen dat voldoende bewegen minstens even belangrijk is voor je mentale welzijn.’ De twee kan je, volgens Cahn, niet los van elkaar zien. ‘Er is een duidelijk verband: voel je je fysiek goed dan heeft dit ook mentaal een positief effect en andersom.’

Hersenactiviteit

Naast het figuurlijke ‘hoofd leegmaken’ brengt sport daadwerkelijk iets in je hersenen teweeg. ‘Simpel gezegd vindt er tijdens fysieke activiteit een toename plaats van diverse neurotransmitters waardoor we ons beter voelen’, aldus Cahn. Zo is endorfine een anti-stress hormoon, dopamine verhoogt gevoelens van welbehagen en verscherpt je aandacht. Serotonine is dan weer goed voor je humeur, impulscontrole en zelfvertrouwen. Door de neutralisatie van cortisol tijdens het sporten voorkomt het stress.

‘Onderzoek toont ook aan dat bepaalde hersendelen kunnen toenemen in volume doordat er meer cellen aangemaakt worden. Bovendien neemt de bloedtoevoer toe wat de doorbloeding verbetert.’ Dit alles zorgt voor een sterkere doorvoering van signalen en een beter functioneren van ons brein. ‘Zo zie je dat wanneer alzheimerpatiënten meer gaan bewegen, er nieuwe celverbindingen worden aangemaakt en dat mensen met psychoseklachten beduidend minder terugvallen ervaren wanneer zij fitnessen’, legt Cahn uit.

Balans

Uiteindelijk gaat het allemaal om één ding: gelukkig zijn. Structuur en sociaal contact dragen bij aan dit geluk en ook hier kan sport zijn steentje bijdragen. ‘Zo zie je dat mensen die kamp(t)en met bijvoorbeeld een verslaving, sport als een waardevolle invulling van hun dag zien dat hen tegelijkertijd uit hun isolement trekt.’ Of er dan geen risico’s verbonden zijn aan sport als therapie? ‘Natuurlijk wel. Met sporten kan je blessures oplopen of uitgeput raken. Dus zorg ervoor dat je, desnoods onder begeleiding, rustig aan begint en het langzaam opbouwt. Luister naar je lijf om de goede balans te vinden. Dat geldt eigenlijk voor alles in het leven.’

‘Hoewel ik als kind in geen enkele sport uitblonk, deed ik het graag. Zodra ik in mijn puberteit kwam en vrouwelijke vormen kreeg, werd sport voor mij een manier om af te vallen. Ik nam een abonnement op de fitness en vanaf het vijfde middelbaar begon ik zelfs een eetdagboek. Nu schaam ik me om dit te zeggen, maar in die periode kreeg ik ook last van vreetbuien en braakte ik mijn eten uit. Sport had maar één functie: calorieën verbranden. Plezier had ik er niet aan, waardoor volhouden moeilijk was. Het gevolg? Nog meer onzekerheid, net omdat ik voortdurend opgaf.’

‘Toen ik acht jaar geleden het YouTube-kanaal van Cassey Ho met POP Pilates-lessen ontdekte vond ik het plezier in sporten terug. Hoewel ik er initieel mee begon om af te vallen, werkte haar positieve energie tijdens de workouts aanstekelijk. Ik zag bovendien dat zij niet dat ‘ideale’ maatje nul had en toch enorm sterk was. Ik genoot van sport en ondertussen werd ik ook nog eens fitter dan ooit.’

‘Dit voelde zo goed dat ik besloot om een pilatesopleiding te volgen waar ik zowel de sport als mijn lijf leerde kennen. In 2015 haalde ik mijn pilates-certificaat. Een mooie dag in mijn leven, al was de weg ernaartoe niet altijd makkelijk. Ook in de sportwereld is er namelijk concurrentie. Ik kon mezelf niet zo gemakkelijk dubbelvouwen als de rest. Dat maakte me onzeker. Maar dankzij dezelfde sport vond ik mijn eigen fysieke en mentale kracht ook weer terug.’

‘Vorig jaar kwam ik weer in een mentale dip terecht, maar dankzij sport en mindfulness zit ik weer goed in mijn vel. Ik sport nu honderd procent voor mijn eigen mentale welzijn. Ik weet dat ik me na een training nóóit slechter voel, integendeel. De ene dag stretch ik, de andere doe ik krachttraining of pilates. Soms doe ik helemaal niets en dat is ook prima. Sport is voor mij de ideale manier om even úit mijn hoofd en ín mijn lijf te zijn. Ik kan nu oprecht zeggen dat ik me nog nooit zo zelfzeker, dankbaar en fit gevoeld heb. Dat wil ik koesteren.’

Fantina deelt haar sportperikelen via Instagram

‘Voor mij was sport een manier om te ontsnappen uit mijn thuissituatie, waarin mijn vader zich gewelddadig gedroeg tegenover mijn moeder. Thuis was een plek vol drank, drugs en criminaliteit. Onder spirituele begeleiding leerde ik tijdens mijn intensieve sportsessies die moeilijke aspecten van mijn leven overstijgen. Ik ging daar heel ver in. Hoe extremer mijn situatie en de daaraan vasthangende emoties, hoe extremer de sport die ik uitkoos.’

‘Zo begon het met voetbal als dé manier om het huis uit te zijn. Toen mijn moeder ziek werd, baskette ik veel. Triatlon ging fysiek nog verder en leerde me dieper te gaan. Uiteindelijk hielp ‘strongman’ me mijn frustraties te kanaliseren door de zware uitdaging van de verschillende krachtdisciplines. Die extreme sporten leerden mij mijn grenzen, en op die manier ook mijn diepere zelf, kennen. Ik ben een ander persoon tijdens het sporten, maar ook achteraf neem ik de tijd voor reflectie en zoek ik uit waar bepaalde emoties vandaan komen. Het escapisme maakte plaats voor heling.’

‘Ik kreeg tijdens mijn zoektocht ook ondersteuning van de juiste mentors. Dat waren mensen die het beste in mij zagen en mij het vertrouwen gaven dat ik nodig had. Omdat dit alles mij zo enorm hielp, besloot ik zelf ook iets terug te geven. Als personal trainer wil ik nu jongeren helpen door begrip te tonen, maar ook door hen een spiegel voor te houden om het beste uit zichzelf te halen.’

‘Iedereen bewandelt zijn eigen pad. Toch geloof ik dat ik mij zonder sport emotioneel nooit zo sterk ontwikkeld zou hebben. Sport is voor mij een heel belangrijke tool om te leren omgaan met het leven omdat het helpt je psyche te overstijgen. Tegelijker waak ik er ook voor dat het mij niet te erg opslorpt. Het is in de zoektocht naar de balans tussen fanatiek sporten en loslaten van je ego waar je jezelf uiteindelijk vindt.’

‘Als kind voetbalde, tenniste en squashte ik om mijn energie kwijt te kunnen. Rond mijn twaalfde scheidden mijn ouders en werd ik slachtoffer van seksueel misbruik. In het middelbaar volgde ik een sportrichting. Mentaal ging het steeds slechter met me, maar de fysieke activiteit bood houvast. Tot ik rond mijn vijftiende cannabis ontdekte.’

‘Van die houvast veranderde sport in een boetedoening voor mijn steeds problematischer wordende druggebruik. Tijdens de week sportte ik en leefde ik gezond, zodat het leek alsof ik mijn leven op de rails had, om vervolgens in het weekend alle remmen los te gooien. Zo kwam cocaïne in mijn leven. Toen ik op mijn eenentwintigste voor het eerst opgenomen werd, bevestigden specialisten en therapeuten dat sport mij hielp in het kanaliseren van mijn emoties. Toch bleef ik bezwijken voor drugs en alcohol. Al snel belandde ik terug in mijn oude patroon. Drie jaar geleden besefte ik dat dit anders moest. Ik liet me meer dan een jaar opnemen om af te kicken.’

‘Toen ontdekte ik indoor-klimmen dat mij niet alleen hielp om mijn hoofd leeg te maken, maar ook om mijn emoties te controleren. Ik voel me gelukkig als is klim. Bovendien voel ik mij helder van geest en heb ik minder last van angstaanvallen. Het helpt ook om een betere controle uit te oefenen op mijn dagelijks functioneren. Ik leerde dat het leven mij meer te bieden heeft dan enkel drugs. Als je afkickt ontstaan er leegtes in je leven. Sport vult die leegtes op een constructieve manier in. We klimmen met Urban Wolf, een groep van ex-gebruikers, dus is er enorm veel begrip, ondersteuning en aanvaarding wat zorgt voor veilig sociaal contact in een gemoedelijke sfeer.’

‘Naast klimmen, wielren ik ook. Er is geen beter gevoel dan na een intensieve fietsbeurt voldaan op de zetel ploffen met een kop koffie. Ik zie sport niet als een vlucht, wel als een noodzakelijke afleiding die er mag zijn. Het zorgt ervoor dat ik niet naar drugs grijp. Een psycholoog of een therapeut is niet altijd een optie op elk moment van de dag, sport is dat wel. En ja, je zou het een verslaving kunnen noemen maar het is wel de ‘juiste’.’