‘Iedereen in een relatie houdt onbewust een boekhouding bij’: psycholoog Tim Verleyzen over hoe je beter kan praten met je partner
Vaak wachten koppels tot het huis in brand staat voordat ze écht met elkaar spreken. Tim Verleyzen, klinisch psycholoog, wil ons helpen het beter te doen. ‘Communicatie is de levensader van onze relaties, maar de weg ligt vol obstakels.’
Laten we beginnen met een geruststellende gedachte: ook Tim Verleyzen was niet altijd zo goed in communiceren. Als klinisch psycholoog en relatie- en gezinstherapeut met twintig jaar ervaring is hij daarin zelf ook moeten groeien. ‘Ik ben goed in anderen aanleren hoe ze zich anders kunnen gedragen, maar ik moet eerlijk zijn: ik heb in mijn eigen communicatie ook veel moeten verbeteren. Dit is meteen de boodschap die ik wil brengen: beter praten kun je leren. Het vraagt oefening om bepaalde patronen te doorbreken.’
Goede gesprekken zijn cruciaal in een relatie, maar voor veel koppels voelt praten soms als een onmogelijke taak: ze lopen vast in verwijten, oplaaiende emoties en lijken elkaar niet te begrijpen. Andere stellen dénken dat ze goed communiceren, maar praten vooral over feitelijke zaken – wie brengt de kinderen naar school en wat schaft de pot vanavond? Ze hebben elkaar al jaren niet meer gevraagd hoe ze samen oud willen worden, waar ze soms van wakker liggen of wat de ander écht nodig heeft op moeilijke momenten.
Hoe zorg je ervoor dat communicatie een kracht is in je relatie in plaats van een obstakel? Dat is de vraag die Verleyzen beantwoordt in zijn boek Schat, kunnen we eens praten?
Verleyzen: ‘Mijn doel was dat je de vraag “kunnen we eens praten?” kunt voorkomen. Meestal komt zo’n vraag op een moment dat er in een relatie al veel kansen verloren zijn gegaan om normaal in gesprek te gaan. De vraag alleen al roept vaak paniek op en de emoties zitten meestal al hoog. Dat zijn nooit ideale omstandigheden voor een goed gesprek.’
Hoe weet je of je slecht communiceert in je relatie?
‘Slechte communicatie heeft iedereen al weleens ervaren: het is zo’n situatie waarin je denkt dat de ander je begrijpt, maar na afloop blijf je achter met een gevoel van frustratie en onbegrip. Communicatie is de levensader van onze relaties. Het maakt verbinding mogelijk en zorgt dat we ons gesteund voelen, maar de weg ligt vaak vol obstakels zoals misverstanden, verkeerde aannames en onuitgesproken verwachtingen. Wanneer het misloopt, kan het vertrouwen verloren gaan en kunnen conflicten escaleren. In ons dagelijks leven onderschatten we vaak het belang van goede communicatie. Heel vaak loopt het niet van een leien dakje.’
We hebben veel belangrijke gesprekken op slechte momenten, schrijf je. Hoe ziet zo’n slecht moment eruit?
‘Veel koppels voeren belangrijke gesprekken op een moment dat ze zich niet helemaal veilig voelen bij elkaar. Ze hebben hun gevoelens opgespaard en lastige gesprekken te lang vermeden, waardoor de bom op een bepaald moment barst. Dat is een slecht moment om te praten. Wanneer emoties hoog oplopen, voelen we ons psychologisch onveilig. Dit heeft alles te maken met ons brein, dat uit drie delen bestaat. Twee daarvan – het reptielenbrein, dat reageert op gevaar, en het limbisch systeem, dat ons geheugen en onze emoties bevat – worden op zo’n moment geactiveerd. Onze vecht-vlucht-of-bevriesmodus gaat aan: mensen klappen dicht in discussies, lopen weg of gaan in de tegenaanval. Onze prefrontale cortex, het derde belangrijke deel in ons brein, wordt hierdoor uitgeschakeld. Maar hier zit net ons rationele denken, dat we nodig hebben voor rustige, beheerste communicatie.’
Het draait niet alleen om de vragen, maar om leren luisteren en de ander niet onderbreken. Als je elkaar écht hoort, ontstaat een gevoel van veiligheid.
‘Je niet bewust zijn van het belang van psychologische veiligheid en hoe ons brein werkt, is een heel belangrijke valkuil in relaties. Ik vergelijk communicatie weleens met bowlen. Wanneer we de bowlingbal lossen, weten we niet hoe de bal zal aankomen. Zullen we een of meer kegels omverwerpen? Ook wanneer we iets zeggen tegen onze partner kunnen we niet altijd inschatten wat het effect zal zijn van onze woorden, zeker als we een lastige boodschap brengen. Daarom is die veiligheid creëren in een relatie heel belangrijk.’
Koppels kunnen die psychologische veiligheid verhogen door ‘metacommunicatie’: door te praten over de manier waarop ze met elkaar communiceren. Hoe begin je daaraan?
‘Praten over hóé je met elkaar spreekt, is een veilige opwarming voor het echte gesprek. Begin op een rustig moment met vragen als: hoe vond je dat onze discussie vanmorgen ging? Wat vind je van mijn communicatiestijl? Hoe reageren onze stijlen op elkaar? Het draait hier niet alleen om de vragen, maar om leren luisteren en de ander niet onderbreken. Als je elkaar echt hoort, ontstaat een gevoel van veiligheid. Dit stimuleert de ander om ook meer te delen – je hoeft het daarom niet eens te zijn met wat er gezegd wordt – en zo creëer je een positieve vicieuze cirkel.’
In het begin van je boek geef je toe dat je vorige huwelijk deels door gebrekkige communicatie is gestrand. Heb je getwijfeld om dat op papier te zetten?
‘Toch wel, ik heb lang nagedacht of ik het zou delen, maar ik heb het gedaan omdat mijn boodschap is: praten lijkt eenvoudig, we zeggen wat woorden, maar het is veel complexer dan dat. Communicatie draait niet alleen om wat we zeggen, maar ook om de context en non-verbale signalen. Zelfs als zogezegde expert kan het lastig en ongemakkelijk zijn om sommige dingen toe te passen. Het is niet iets wat je meteen verandert door simpelweg een boek te lezen. In mijn vorige relatie was communicatie natuurlijk niet het enige probleem, maar het speelde wel een grote rol in de breuk. Inzicht krijgen in wat er misging en daarmee aan de slag gaan is de eerste stap om beter te leren communiceren.’
Lezers verwachten misschien een boek vol praktische tips om beter te discussiëren met hun partner, maar in de eerste hoofdstukken heb je het vooral over het belang van zelfreflectie. Waarom?
‘Mensen vragen mij vaak om tips en tricks voor betere communicatie. Maar die snelle oplossingen bestaan helaas niet. Communicatie is alles wat tussen jou en mij gebeurt. De eerste stap in het verbeteren van die dynamiek is jezelf afvragen: wie ben ik? Dat vraagt om zelfonderzoek. Mijn belangrijkste tip is deze: pak een leeg vel papier en teken een ijsberg. Dit ijsbergmodel, bedacht door de Amerikaanse psycholoog David McClelland, is de rode draad in mijn boek. In de psychologie staat het voor hoe wij als mens in elkaar zitten: het topje van de ijsberg is wat we doen en zeggen, zichtbaar voor anderen. Maar het grootste en belangrijkste deel zit onder water, verborgen voor het oog.’
‘De onderkant van onze ijsberg gaat over wat we denken, wat we willen, onze waarden, persoonlijkheid en wat ons heeft gevormd in het leven. Of je milieubewust bent, of je bezig bent met je gezondheid, hoe je denkt over trouw of autonomie: het erkennen van deze onderkant van de ijsberg, die ons gedrag en onze communicatiestijl stuurt, is de eerste stap in het verbeteren van je relationele en communicatiestijl.’
Kun je ons vertellen hoe jouw ijsberg eruitziet? Wat heeft jouw communicatiestijl gevormd?
‘Ik ben opgegroeid in een typisch Vlaams gezin, in de rand van het Pajottenland. Er was veel warmte en liefde, maar het praten over emoties als verdriet, boosheid of onzekerheid gebeurde nauwelijks. Dat doet geen afbreuk aan de liefde van mijn ouders, het was gewoon niet de cultuur waarin ik opgroeide. Daardoor ontwikkelde ik een communicatiestijl waarin ik mijn emoties liever binnenhield dan ze te uiten. Gevoelens delen was voor mij lange tijd beangstigend. Het heeft tijd en oefening gekost om dat te leren.’
Stel vragen om jezelf beter te leren kennen: wat voor partner wens je je kind toe? En wat wil je dat je beste vriend over je vertelt op je begrafenis?
‘In mijn huidige relatie verloopt communicatie veel makkelijker, omdat mijn vrouw en ik er allebei actief aan werken. Veel mensen in therapie zeggen: “Ik ben wie ik ben, ik kan niet veranderen.” Maar ik wil mensen ook helemaal niet veranderen. Dat is een denkfout die bij veel koppels leeft: dat je de ander kunt veranderen. Maar je bent wie je bent. Iedereen heeft een eigen geschiedenis en stijl die ingebakken zit. Mijn doel is echter wel om een extra laagje in jezelf te ontdekken. Een nieuwe competentie te leren, die zowel jezelf als je relatie ten goede kan komen. Daarvoor moet je alleen bereid zijn om te reflecteren op je verleden en wat je gevormd heeft en dat is voor veel mensen heel moeilijk. Als ik mensen vraag om vijf waarden en normen te noemen die voor hen belangrijk zijn, kan 95 procent daar niet vanzelf op antwoorden.’
Je boek biedt verschillende handvatten om dat zelfonderzoek te vergemakkelijken. Kun je een voorbeeld geven van zo’n oefening?
‘Een manier om te achterhalen wie of wat je relationele stijl heeft bepaald, is het maken van een tijdlijn. Zet erop wie je positief heeft beïnvloed in het leven en wat je van die personen hebt geleerd, en wie een negatieve invloed heeft en waarom. Kijk naar de relationele ervaringen die je gevormd hebben. Hoe hebben ze je beïnvloed? Ook op het niveau van waarden, normen en verlangens, het onderste van je ijsberg, kun je ontdekken waarvoor jij staat. Waarvoor zet jij je hakken in het zand? Dit zijn enkele vragen die je jezelf hierbij kunt stellen: als je geen financiële zorgen had, wat zou je dan met je leven doen? Zou je nog werken, waar zou je wonen, welke mensen wil je om je heen hebben? Wat voor partner wens je je eigen kind toe? En een beetje morbide, maar toch nuttig om over na te denken: wat wil je dat je beste vriend over je vertelt op je begrafenis?’
‘Eens je beter zicht hebt op je eigen ijsberg, bestaat de uitdaging erin om die van je partner te gaan verkennen. Zo leer je elkaars achtergrond en stijl beter begrijpen, wat de communicatie tussen jullie alleen maar ten goede komt.’
We verwachten vandaag veel van onze partner, maar ook vrienden en collega’s kunnen heel helpend zijn om onszelf beter te leren kennen, schrijf je. Hoe doe je dat?
‘Het is belangrijk om je omgeving te bevragen over hoe zij jou zien. Ik geef leidinggevenden vaak de opdracht om feedback over hun functioneren te vragen aan vrienden, familie en collega’s, ook aan mensen met wie ze al eens een conflict hebben gehad. Dit helpt je om je blinde vlekken over jezelf te verkleinen.’
‘Nog belangrijker dan feedback vragen, is dat je je omringt met mensen die het goed met je voorhebben. Wat anderen over jou denken, ga je geloven. Dat werkt in negatieve en positieve zin. Als je omringd bent door mensen die je negatief toespreken, heeft dat een rechtstreeks gevolg op je eigenwaarde. Als mensen je leuk vinden en positief met je omgaan, krijg je het gevoel dat je de moeite waard bent om voor te zorgen.’
Vaak geven we wat we dénken dat de ander nodig heeft, maar is dat niet wat de ander verlangt. Foute veronderstellingen zijn een gif voor relaties.
‘De uitdrukking “je moet jezelf eerst graag zien om anderen te kunnen liefhebben” klopt niet voor mij. Ik denk dat het omgekeerde waar is: doordat anderen je graag zien, kun je jezelf ook meer waarderen. Dit alles bepaalt mee wie je wordt en dus je relationele en communicatiestijl. Je wordt gevormd door de mensen om je heen, dus het is belangrijk om bewust na te denken over de mensen die je in je leven toelaat, zoals een partner.’
Beter communiceren betekent ook beter leren luisteren. Schieten we daar vaak tekort?
‘Als mensen zeggen dat ze goed kunnen luisteren, moet ik altijd een beetje lachen. Ze zeggen dan dat ze niet oordelen en neutraal zijn, maar dat is onmogelijk. Alles wat iemand tegen je zegt, krijgt betekenis door jouw eigen referentiekader, door alles wat jij al hebt meegemaakt. Onbewust luister je naar sommige dingen meer dan andere, en vaak luister je niet echt om de ander te begrijpen, maar om je eigen reactie voor te bereiden.’
‘Actief luisteren is moeilijk, vooral het niet onderbreken van de ander. Dat is een vaardigheid die therapeuten vier jaar trainen in hun opleiding. Ik gebruik de ducttape-methode bij koppels: je laat de ander niet alleen uitspreken zonder onderbreking, maar ook uitdenken. Vaak komt er na een stilte nog belangrijke informatie. Om echt goed te luisteren, moet je daarna bij de ander aftoetsen of je het allemaal goed begrepen hebt: “Klopt dat zo?” Zo krijgt de ander de kans om iets nog beter uit te leggen, als dat nodig is.’
Actief luisteren, empathisch reageren, zelfreflectie: je kunt vol goede moed een nieuwe communicatiestijl proberen, maar hoe krijg je je partner mee als die snel in de verdediging schiet, of zich afsluit?
‘Als je één ding meeneemt uit mijn boek, laat het dan dit zijn: wacht niet om te praten tot het huis in brand staat. Veel koppels maken ruzie wanneer ze moe of gefrustreerd zijn en dan gaan ze zaken bespreken die diep vanbinnen zitten, op een heel emotionele manier. Soms worden oude koeien uit de gracht gehaald, veel mensen worden boos. Het is essentieel om belangrijke gesprekken te voeren wanneer je emotioneel níét op je tippen loopt. Net dan moet je oefenen. Want het gaat niet in één keer goed. Je moet regelmatig fouten maken en ervan leren.’
Communicatie is als bowlen. Wanneer je de bowlingbal lost, weet je niet of je een of meer kegels zult omverwerpen. Zoals je ook het effect van je woorden niet kunt inschatten.
‘Elk koppel heeft zijn unieke manier van communiceren. Het is belangrijk om die dynamiek te ontdekken. Als je weet wat jullie communicatiepatroon is, kun je jezelf als het ware vanuit een helikopter bekijken en het gesprek pauzeren wanneer je in oude patronen vervalt. Wanneer is een goed moment voor een rustig gesprek? Altijd. Mensen verzinnen vaak excuses: ze zijn moe, hebben veel werk, de kinderen hebben aandacht nodig. Begrijpelijk, maar als je niet om de twee weken iets leuks doet met je partner en eens goed doorpraat, zul je na een paar jaar merken dat jullie “ijsbergen” steeds verder uit elkaar zijn gedreven.’
Je gebruikt veel metaforen om dingen uit te leggen. Zo zie je relaties als een soort boekhouding. Kun je dat uitleggen?
‘Iedereen in een relatie houdt onbewust een boekhouding bij. Het gaat niet over geld, maar over hoe we voor elkaar zorgen. Meestal is de balans in evenwicht, maar als iemand het gevoel krijgt meer te geven dan terug te krijgen, ontstaat er spanning. Het is belangrijk om regelmatig bij elkaar te checken: wat geven we en wat heeft de ander nodig?’
‘Vaak geven we wat we dénken dat de ander nodig heeft, maar is dat niet wat de ander verlangt. Foute veronderstellingen zijn een gif voor relaties. Een goede manier om dit te bespreken is door het beeld van een weegschaal of boekhouding te gebruiken. “Ik denk dat ik jou een plezier doe door het vuilnis buiten te zetten en op zondag naar de bakker te gaan, maar klopt dat? Hoe zie jij mijn bijdrage aan onze liefdesboekhouding?” Met metaforen krijg je een gesprek over een lastig onderwerp makkelijker op gang.’
Welke communicatievaardigheden kunnen ouders in de opvoeding van hun kinderen al trainen?
‘Als ouder moet je je gedrag goed in de gaten houden, want door iets te doen geef je kinderen toestemming om datzelfde gedrag te vertonen, zowel positief als negatief. Mijn vrouw en ik proberen onze kinderen te tonen hoe je ruziemaakt en het weer bijlegt, en hoe je praat over moeilijkere onderwerpen zoals verdriet of seks. We willen dat ze weten dat er niets is om je voor te schamen en proberen thuis een open communicatiecultuur te creëren. Het is belangrijk dat kinderen al leren hoe ze moeten praten in relaties. Zelfreflectie, jezelf uitdagen, extra laagjes aan jezelf ontdekken: zulke zaken zullen steeds belangrijker worden om in een snel veranderende wereld sterk te blijven staan.’
Schat, kunnen we eens praten? is uitgegeven bij Lannoo, 22,99 euro.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
