Ook mentaal kan de menopauze zware gevolgen hebben: ‘Ik werd een fragiel vogeltje’

Vapeurs, slechte nachten en een uitdijende taille: dat is wat we verwachten van de menopauze. Dat de mentale impact ook best stevig is, is minder bekend. Van plotse daadkracht tot depressieve gevoelens, vrouwen doorbreken het taboe. “Ik werd een fragiel vogeltje.”

“Dikke tranen heb ik vorig jaar gehuild op een trouwfeest”, vertelt Nathalie (53). “De hele ceremonie en receptie lang. Van geluk, dat wel. Het was een wondermooi moment op een schitterende locatie, de liefde spatte ervan af en niet alleen bij het koppel. En ik miste mijn moeder, die zo gelukkig geweest zou zijn voor deze twee mensen. Maar het was gênant, en ik begreep niet wat er gebeurde. Later zei een kennis: ‘Dat is de menopauze, alles komt veel steviger binnen.’ Plots werd een aantal dingen duidelijk. Waarom ik aspecten van de lockdown onverwacht moeilijk vond, waarom sommige relaties gingen rammelen, waarom ik op het werk minder tegen stress kon… Ik was zo opgelucht toen ik geen van de klassieke menopauzeklachten bleek te hebben, maar besefte niet dat die menopauze ervoor zorgde dat ik soms huilend naar huis reed na een niet eens zo lastige dag op kantoor.”

Het is helemaal niet vreemd dat vrouwen bepaalde klachten niet herkennen, vertelt Leen Steyaert, menopauzeconsulente en auteur van meerdere boeken over de menopauze, o.a. Menokilo’s. “We hebben nog een beperkt beeld van wat de menopauze is: vapeurs, geen zin in seks en een paar kilo’s erbij. Maar ook een kort lontje, huilbuien, angstproblemen, stemmingswisselingen, paniekaanvallen, depressieve gevoelens, het gevoel dat je watten in je hoofd hebt, vergeetachtigheid en concentratiestoornissen kunnen ermee te maken hebben.”

Pre, peri en post

Voor we verdergaan, even een kleine theoretische uitstap. De menopauze duurt eigenlijk maar één dag, legt Steyaert uit. “De menopauze is de eerste dag van je allerlaatste menstruatie, maar dat weet je pas een jaar later. Je kunt pas zeggen dat je in de menopauze bent wanneer je een jaar niet gemenstrueerd hebt. De tijd voor die laatste menstruatie, soms al vanaf je veertigste, noemt men de premenopauze. Van het moment dat je klachten krijgt tot een jaar na je laatste menstruatie, ben je in de perimenopauze of in de overgang. Na je laatste menstruatie ben je postmenopauzaal.”

Het stilvallen van je cyclus heeft een hele reeks gevolgen, die sterk verschillen van vrouw tot vrouw. 23 procent van de vrouwen merkt amper iets van de overgang, en ook bij wie er wel last van heeft, lopen de klachten en aandoeningen sterk uiteen. Professor dr. Herman Depypere maakt in zijn boek Menopauze, menostart een duidelijk onderscheid. Klachten zijn bijvoorbeeld vapeurs, geheugenstoornissen, dunner haar en drogere huid, pijn tijdens seks, een lager libido of gewichtstoename. Ze kunnen je levenskwaliteit stevig omlaag halen. Aandoeningen zijn vaak niet meteen voelbaar, maar wel ingrijpend. Denk aan osteoporose en hart- en bloedvatproblemen zoals hogere cholesterol of bloeddruk. Er zijn zelfs onderzoeken die erop wijzen dat dalend oestrogeen een effect kan hebben op je kans op dementie. Ook mentaal heeft de menopauze gevolgen. Het schommelen van het oestrogeengehalte zorgt soms voor vermoeidheid, prikkelbaarheid, neerslachtige en zelfs depressieve gevoelens. En er is ook een wisselwerking tussen alle klachten, schrijft Depypere. Opvliegers die je slaap verstoren zorgen voor vermoeidheid en een kort lontje, je taille en vruchtbaarheid die verdwijnen doen je nadenken over je vrouwelijkheid.

Klachten komen niet zomaar uit het niets, weet Leen Steyaert. “Wie worstelt met zaken als migraine, depressieve gevoelens, gewrichtsproblemen, of wie emotionele kwetsuren heeft, zoals een scheiding, kan die problemen en emoties groter zien worden in de menopauze. Daarom ook dat de verschillen tussen vrouwen zo groot zijn.”

Venijn in de staart

“Ik, depressief? Nee. Venijnig, dat wel.” Katherine (49) kijkt wat beteuterd. “Ik heb het gevoel dat ik niet alleen minder tolerant ben voor de mensen om me heen, maar dat ook scherper manifesteer. Ik ben altijd brutaal geweest, maar mijn zoon zei onlangs dat hij een periode niet graag langskwam, omdat ik altijd zo vilein was over iedereen. Ik choqueerde mijn collega’s vaak, maar het was mijn man die ingreep. Hij zei: ‘Je gaat naar de dokter, want dit houd ik niet vol.’ Toen die uitlegde dat mijn hatelijkheid misschien te maken had met mijn hormonen, voelde ik me ontzettend dom. Waarom wist ik dit niet? Ik lees en hoor vandaag gelukkig steeds meer over de menopauze en zag onlangs op sociale media dat Drew Barrymore in haar talkshow live op tv haar eerste opvlieger had. Het eerste wat ik dacht was: wow, ik word oud. (lacht) Maar het is vooral mooi dat ze dat gewoon kan zeggen. Je kunt nu zelfs speciale huidverzorging kopen. Belangrijk, want mijn huid is de laatste jaren drastisch uitgedroogd.”

Menopauzale huidcrème, artikels over hoe om te gaan met stemmingswisselingen op je werk en beroemdheden die het over hun menopauze hebben, het is niet vreemd dat we er – eindelijk – meer aandacht voor hebben, stelt Steyaert. “We zijn namelijk met veel. Door de vergrijzing is op dit moment zo’n 50% van de vrouwen peri-, post- of gewoon menopauzaal.” Omdat we vandaag gemiddeld 80 jaar of ouder worden, zijn we ook veel langer postmenopauzaal dan onze grootmoeders, vertelt Leen Steyaert. “Als je op je 45ste klachten krijgt en je wordt 85, dan ben je 40 jaar postmenopauzaal. Het is dan ook hoog tijd dat er meer aandacht, begrip en hulp komt. Ook omdat een vrouw van 45 of 50 vandaag niet oud is. Ze werkt nog, heeft misschien nog tienerkinderen, is actief, dynamisch, fit en voelt zich nog jong.” Daarom wil Steyaert dat we anders gaan kijken naar de menopauze. “Zie het niet als een einde, maar als een nieuw begin. Een moment waarop je meer voor jezelf kiest.”

“Moet dat echt?” zucht Katherine. “Het is zeer goed dat er meer aandacht is, maar we zullen ongetwijfeld ook weer te ver gaan. Goed ‘menopauzeren’ wordt waarschijnlijk nog iets extra’s op mijn to-dolijst: niet chagrijnig, niet verdikt, niet grijsharig, maar jong, sexy en vitaal. Tot in de kist. Ik word al moe als ik eraan denk.”

Nu is het aan mij

Kordater, zo omschrijft Anna (55) zichzelf. “Ik ben niet meer zo snel overweldigd, minder sentimenteel en veel minder een people pleaser dan vroeger. Ik laat me minder afleiden van mijn doel. Mijn man is ook een twijfelaar en vroeger deden we soms uren over beslissen wat we die dag zouden doen. Nu zeg ik: ‘Ik wil naar daar.’ Ik zag onlangs in de BBC-documentaire Sex, Myths and the Menopause dat veel vrouwen in de menopauze ontslagen worden, of zelf opstappen. Ik vind dat niet vreemd, want ik sta veel meer op mijn strepen en denk vaak: ik ben te oud om dit te laten gebeuren. Mijn kinderen voelen dat. Vroeger liet ik al mijn plannen varen als ze naar huis kwamen, nu moeten ze hun plan trekken. Soms ben ik te eerlijk, vrees ik. Toen ik onlangs een knobbeltje in mijn borst voelde, en tijdens het wachten op de uitslag aan mijn zoon vertelde dat ik geen heel traject door wilde omdat ik vond dat mijn leven goed geweest was, was hij gechoqueerd. Ik ben ook avontuurlijker dan vroeger en meer op de buitenwereld gericht. Mijn man lachte onlangs dat hij niet moet vreemdgaan, want dat hij verschillende vrouwen in huis heeft.” (lacht)

Geen of minder zin meer hebben om te zorgen, ook dat is inderdaad een duidelijk gevolg van de menopauze, weet Steyaert. “De hoeveelheid oestrogeen en oxytocine neemt af: door deze zorghormonen zorgt de natuur ervoor dat je je ondertussen grotere kinderen kunt loslaten. Maar als je je hele leven gezorgd hebt, en als de maatschappij vindt dat zorgen deel is van jouw essentie, is dat vaak confronterend. Ik zie vrouwen die een grotere daadkracht krijgen, die dingen gaan doen waar ze al lang van droomden of die plots nee durven te zeggen terwijl ze dat vroeger moeilijk vonden. Maar er zijn ook vrouwen die zich terugtrekken, die minder buitenkomen en die net genieten van rust en stilte. Hoe je de overgang doormaakt, ligt aan je persoonlijke aard.”

Sexy verlanglijstje

Zou het kunnen dat het ook aan de cultuur ligt, vraagt Conny (58) zich af. “Mijn moeder is Brits en haar favoriete gedicht was Warning van Jenny Joseph, over een vrouw die, als ze oud is, paars wil dragen, met een rode hoed die er niet bij past. Ze wil de bloemen van de buren plukken, aan de noodrem trekken, geld uitgeven aan chique schoenen, leren spuwen en alle worstjes eten waar ze zin in heeft. Het is een van de favoriete gedichten van de Britten en mijn Britse familie verwacht dat oudere vrouwen een beetje excentriek worden. Mama leefde daar volop naar en werd nog zotter met het ouder worden. Ik volg gewoon haar voorbeeld. Een van mijn favoriete dingen is grapjes maken over de menopauze tegen mensen, vooral mannen, die dat niet verwachten. Het enige waar ik me echt zorgen over maakte, was ons seksleven. Mijn man en ik hebben altijd vaak en zeer fijn gevrijd, en het idee dat dit niet meer zou lukken vonden we niet fijn. Maar mijn libido is niet gezakt, en toen penetratie af en toe moeilijker werd, kochten we glijmiddel. En Viagra. Ons seksleven is vandaag leuker dan ooit. Omdat we er openlijk over gepraat hebben toen ik in de menopauze ging, zijn we dat blijven doen. We hebben bijvoorbeeld een verlanglijstje met dingen die we zeker nog willen uitproberen. Wat daarop staat? Spanking. En vrijen in de buitenlucht, in de regen.”

Dat we seksuele wezens blijven, ook na de menopauze, is ook de markt niet ontgaan. Zo is er Tides, een designerseksspeeltje voor vrouwen in de menopauze. Het is elegant en het vibreert, en is bedoeld om niet alleen de clitoris maar ook de rest van je lichaam te masseren, blijkbaar op vraag van vrouwen zelf, die uitgebreid ondervraagd werden bij de productontwikkeling. De vibrator is opvallend sterk, omdat de menopauze tot lagere gevoeligheid kan leiden.

Op de rand

“Alsof ik aan de rand van de wereld stond, klaar om eraf te vallen, zo voelde ik me”, vertelt Fran (49). “Mijn beschermende schil was weg, en ik werd een fragiel vogeltje. Een zwakkere versie van mezelf. Het hielp niet dat ik zo slecht sliep. Ik ben nooit een goede slaper geweest, maar nu werd ik vaak wakker van night sweats. Ik ging op professioneel vlak twijfelen aan mezelf en was zelfs gestopt met sporten, want dat voelde plots als iets voor ‘jongere mensen’ en mijn lichaam leek niet meer mee te willen. Ook mijn haar werd dunner. Het hele gebeuren had iets gemeen met een zwangerschap: iets waar je in meegesleurd wordt. Het verraste me, want ik was er vooraf nooit mee bezig geweest. Ik vond mezelf er het type niet voor. Van een arts kreeg ik een hormoonbehandeling en plots voelde ik me on top of the world. Ik voelde me weer jonger worden. De pijn die ik daarvoor bij het vrijen had verdween, en ik leek wel een geil konijntje. Maar uit een bloedtest bleek dat ik zwaar overgedoseerd was, en te veel oestrogeen is gevaarlijk. Vandaag neem ik een lichte anticonceptiepil, slaap ik normaal, ben ik mentaal stabieler en sport ik opnieuw. Hier ben ik weer, zo voelt het nu. Ik wil een leuk oud mens worden, zo iemand die zich niet verliest in de strijd tegen rimpels, maar die anderen inspireert. Die anderen al eens meer het licht gunt in plaats van zelf altijd op de voorgrond te willen treden. Ook op relatievlak bracht het rust. Ik koester meer wat we hebben, en besef dat ik de kern van een andere persoon graag kan zien. Wat een wonder is het om samen oud te worden.”

Een hormoonbehandeling is een goed idee als het correct gebeurt, vindt Leen Steyaert. “Elke arts én elke vrouw weet dat de menopauze bestaat, en toch lijkt het of de link met bepaalde klachten niet gelegd wordt. Vrouwen krijgen dan medicatie voor menopauzeklachten, ze nemen slaappillen, bloeddrukverlagende pillen of antidepressiva. Nog altijd beseffen veel artsen en vrouwen niet dat een behandeling met lichaamseigen hormonen die problemen misschien efficiënter aanpakt. Een slecht onderzoek dat hormoontherapie en borstkanker verbond en helemaal niet bleek te kloppen, maar nooit in de pers werd rechtgezet, zorgt voor terughoudendheid. Ik zeg niet dat iedereen hormonen moet nemen, maar het is goed om te weten dat ze kunnen helpen bij het voorkomen van de typische menopauzeklachten, maar ook bij osteoporose, hart- en bloedvatproblemen en depressie. Ik heb ook het gevoel dat er twee visies leven in de medische wereld. De ene kant ziet de menopauze als iets natuurlijks dat je moet ondergaan, de andere als een aandoening waar je iets aan kunt doen. En ja, het helpt als je je levensstijl aanpast. Bewegen, stoppen met roken, gezond eten…. Maar we hebben vandaag de keuze om de problemen echt te behandelen, dus is mijn advies: informeer je zo goed mogelijk en maak bewust een keuze.”

Een goede deal

“Ik ben oprecht blij dat ik in de menopauze ben”, vertelt Lies (51). “Ik heb endometriose en heb dus bijna mijn hele leven intense menstruatiepijn gehad. Op mijn 42ste kwam eindelijk de diagnose en kreeg ik de pil als behandeling. Sinds drie jaar ben ik in de menopauze en heb ik geen pijn meer, iets waar ik nog elke maand blij om ben. Over een paar extra kilo’s maak ik me geen zorgen, die kwamen er ook bij toen ik de pil begon te nemen. De pijn inruilen voor wat extra gewicht vind ik een goede deal, en mijn man vindt me nu aantrekkelijker, met wat meer rondingen. Maar ik let wel op dat het niet nog meer wordt, en sport nu meer dan ik ooit gedaan heb.”

Ongerustheid over aankomen wordt vaak weggelachen door artsen, weet Steyaert. “Maar ons metabolisme verandert en we slaan meer vet op, dat is een biologisch gegeven. Ik denk dat het belangrijk is om perfectionisme te laten varen en je lichaam te aanvaarden, maar het is ook belangrijk om gezond te blijven en de kilo’s onder controle te houden.”

Dubbele tang

Vrouwen zitten een beetje in een dubbele tang, volgens Leen Steyaert. “Onze biologie zorgt ervoor dat we na de menopauze iets sneller oud worden. Rimpels, verslappende spieren, wat extra vetrolletjes. En dat in een maatschappij die ontzettend veel belang hecht aan jeugdigheid en slankheid, zeker voor vrouwen. Die voelen zich eenmaal de menopauze voorbij vaak niet meer gezien en gehoord. Het verlies van hun vruchtbaarheid of eventueel hun seksuele aantrekkelijkheid valt sommige vrouwen zwaar. Het beste is eraf, hoor ik dan. Maar dat hoeft niet zo te zijn, en ik zie ook vrouwen die die verandering positief zien. Die mondiger worden en beter dan ooit weten wat ze willen en wat niet, ook op het werk. Die beslissen om toch nog die carrièreswitch te maken, die pianolessen gaan volgen of die reis maken waar ze van dromen. Die hun vriendschappen extra gaan waarderen en echt zusterschap vinden. Als menopauzeconsulente is een van mijn belangrijkste adviezen: laat het streven naar perfectie los. Zorg voor jezelf, sta stil bij je levenskwaliteit en zie de menopauze als een wake-upcall. Het begin van een mooie, actieve en gezonde oude dag.” Of zoals Anna zegt: “Ik heb me jarenlang zorgen gemaakt over de menopauze en wat het zou brengen, en daar heb ik nu spijt van. Het was nergens voor nodig, ik ben er zelfs blij mee. Het leven stopt niet bij de menopauze, dat is een boodschap die ik aan mijn dochter wil meegeven. Dit voelt hetzelfde als toen ik zestien jaar was: alsof de wereld openligt en ik veel kan doen als ik het goed aanpak.”