Psychiater Marc Van Steenkiste: ‘Je kunt vinden van het huwelijk wat je wilt, maar het draagt je wel’

Psychiater Marc Van Steenkiste (66) helpt als therapeut mensen met traumatische ervaringen, vaak als gevolg van seksueel misbruik. In zijn nieuwe boek Liefdespijn sprokkelt hij academische kennis over de pijn na een relatiebreuk en belicht hij de troost die kunst kan bieden.

Louterende verhalen

“Het is geen wonder dat wat er in mensen omgaat me is gaan fascineren. Mijn moeder is op twaalfjarige leeftijd geconfronteerd met ernstig traumatiserende feiten en was amper twintig toen ze mij kreeg. Als klein kind voelde ik dat er iets mis was, al werd er niets gezegd over wat haar getekend had. Mijn moeder leek altijd wat afwezig. Dat willen begrijpen heeft mijn beroepskeuze bepaald en ervoor gezorgd dat ik me in literatuur, kunst en filosofie ging verdiepen. Ik geloof heel sterk in de louterende kracht van verhalen.”

Iedereen lafaard

“Mensen zijn zelden moedig als het er echt op aankomt. Je schrikt er bijvoorbeeld van hoe weinig collega’s openlijk hun steun verlenen aan iemand die zijn nek uitsteekt om op het werk iets aan te klagen, terwijl ze wel akkoord gaan. Ik zal nooit vergeten wat mijn grootmoeder over de nasleep van de Tweede Wereldoorlog vertelde. Hoewel ze niet Duitsgezind was, sprak ze schande over de wreedheid waarmee de collaborateurs werden aangepakt. Ze merkte dat de mensen die zich het meest lieten gaan in die wraakoefeningen – het kaalscheren van vrouwen bijvoorbeeld – de grootste lafaards waren geweest tijdens de oorlog.”

Afstandelijkheid

“Ik heb een grote verschuiving richting dehumanisering gezien na 2010. Opgegroeid met de hippiebeweging ben ik met een grote bevlogenheid in de psychiatrie gestapt. Sinds een vijftiental jaar zie ik een verschuiving naar eerder procedureel denken. Zelfs in de hulpverlening is de attitude killer geworden. De focus ligt op het dossier dat in orde moet zijn, en te weinig op de patiënten. Die afstandelijkheid manifesteert zich in de hele samenleving. Als je aan je bank een specifieke vraag wilt stellen, moet je dat via een chatbox doen.”

Identiteitsdenken

“Sluit geen mensen op in een groepsidentiteit. Het identiteitsdenken is met de beste bedoelingen geïntroduceerd, maar de slinger dreigt nu door te slaan. Uiteraard hebben je verleden, gender, huidskleur en geboorteplaats een invloed op je persoonlijkheid, maar ik wil niet gereduceerd worden tot een witte hetero cisgender man. Ik ben geboren in de Brugse Poort, de meest volkse wijk van Gent, maar had een vader die uit een rijke familie kwam. Ik heb die rauwe arbeidersmentaliteit en tegelijk iets van de hogere klasse in mij. In onze buurt woonden ook Turkse gastarbeiders. Toch voelde alles als een eenheid. Het lijkt alsof we wat ons bindt zijn kwijtgeraakt.”

Een vacuüm

“Grote verhalen hebben een dragende kracht. Met de uitwassen van het fascisme en het communisme en de verwerping van de religie zijn de grote verhalen in de westerse samenleving in diskrediet geraakt. Daardoor is een vacuüm ontstaan. Ook in relaties voel je dat. Je kunt vinden van het huwelijk wat je wilt – ik ben zelf twee keer gescheiden en dus misschien slecht geplaatst om de verdediging daarvan op mij te nemen – maar het draagt je wel. Nu moet iedereen als het ware zijn eigen relatievorm uitvinden. Volgens mij vraag je zo te veel van mensen. Sommigen zijn niet in staat hun eigen waarheid te zoeken en laten zich makkelijk meeslepen door sektarische reflexen.”

Bewustwording

“Het zijn niet zij die het meeste lawaai maken die onder het zwaarste gewicht gebukt gaan. Toen ik in Antwerpen als psychiater startte, werkte ik geregeld met Joodse mensen die uit de holocaust kwamen. Die liepen daar niet mee te koop en probeerden toch nog iets van hun leven te maken. Daartegenover staan mensen die op een exhibitionistische manier hun problemen uitsmeren en er een zekere status aan willen ontlenen. Er wordt heel veel in stilte geleden, ook bij misbruik in gezinsverband. Dat er de laatste vijf jaar openlijker over gesproken wordt, heeft wel als voordeel dat er een grotere bewustwording is gekomen.”

Kies liefde

“Als je in je leven voor keuzes komt te staan, kies dan voor de liefdevolle benadering. Soms moet je daarvoor vechten, maar je mag nooit uit het oog verliezen wat het einddoel is. We moeten onze kracht ten dienste stellen van wat weerloos en kwetsbaar is – in onszelf en de ander. Het alternatief is liefdeloosheid, eenzaamheid en lijden. Kies je voor een oplossing vanuit liefde of vanuit destructiviteit? Daar zouden we regelmatig bij moeten stilstaan. Als je die denkoefening maakt, weet je meteen wat je niet hoort te doen, ook al zou je daar in een opwelling toe geneigd zijn.”