Pieter Deknudt van Reveil: ‘1 november is een verplicht nummertje, terwijl het zo’n sterk moment van bonding kan zijn’

Deze week is het Allerheiligen, sinds jaar en dag het moment waarop we onze doden herdenken, vaak door een verplicht (familie)bezoek aan het graf, met obligate pot chrysanten. In het beste geval worden er achteraf bij een koffie nog eens herinneringen aan de overledenen opgehaald. Dat moet anders, vinden ze bij vzw Reveil.  

Sinds 2014 werkt Reveil – je misschien bekend van de Troostconcerten op de begraafplaats – aan een warmere rouwcultuur in Vlaanderen. Wij spraken met bezieler en initiatiefnemer Pieter Deknudt over het ontstaan van die concerten en over het belang van samen rouwen en herdenken.

Je besefte zelf na de dood van een goede vriend dat er iets mankeerde aan de manier waarop we onze overledenen herdenken.

‘In 2012 zijn er in Deerlijk waar ik opgroeide op korte tijd vier jonge mensen gestorven, waaronder Robbie, een goede vriend. Toen ik ontdekte dat er op 1 november niet echt iets zou gebeuren om hem te herdenken, zette dat mij aan het denken. Ik had gemerkt dat het zelfs onder goede vrienden moeilijk was om over Robbie te praten en dat we het onderwerp dus maar zo’n beetje meden. Daarom begon ik na te denken over nieuwe rituelen.’

‘Robbie was een muzikant, ik ben muzikant, waarom dan geen muziek maken op de begraafplaats om zo de doodse sfeer letterlijk ‘weg te spelen’? De eerste reacties waren wat argwanend, zelfs van vrienden. Een concert op de begraafplaats, is dat wel respectvol? Maar nadat ik met leden van de heemkundige kring had gesproken, die me vertelden dat de fanfare vroeger bij élke begrafenis uitrukte, voelde ik me gesterkt in mijn idee. Het gemeentebestuur gaf verbazend genoeg meteen toestemming.’

‘Om geen mensen tegen de borst te stuiten, begon het concert – een ingetogen concert met aangepaste liederen van muzikanten, poëzie en verhalen – pas om vijf uur, na sluitingstijd. Dat kwam goed uit: het is zo’n mooi moment, de zon gaat net onder waardoor je met licht en kaarsen een gezellige sfeer kunt creëren. Daarna nam het aantal Troostconcerten jaar na jaar toe. Het eerste jaar waren er twintig concerten, dit jaar hebben er over het hele land maar liefst 140 concerten plaats.’

Een warmere rouwcultuur: wat moeten we ons daarbij voorstellen?

‘Ons project is ontstaan uit een gevoel van frustratie en het besef dat er een groot braakliggend terrein is in onze rouwcultuur. 1 november zit bij ons nog heel erg ingebakken in ons erfgoed en in onze cultuur, maar jammer genoeg is het vaak een verplicht nummertje. Dan sta je daar aan dat graf van ‘wat nu?’, terwijl het ook een sterk moment van bonding met vrienden en familie kan zijn.’

‘De vooravond van 1 november is dan ook nog eens Halloween, wat ik een afschuwelijk, commercieel gebeuren vind. In plaats van Amerikaanse tradities te importeren, kunnen we beter onze eigen tradities rond rouwen en herdenken uitbouwen. De troostconcerten zijn meteen een dikke fuck you naar Halloween, dat van de begraafplaats een spookkot maakt. Dat is zo arm, zo schraal. Dat moeten we toch beter kunnen? Kunnen we niet een mooiere, warmere manier vinden om te herdenken, samen met onze kunstenaars?’

‘Wij willen van 1 november een gezellig moment maken, met muziek en verhalen. De begraafplaats wordt dan zo weer een warme, verbindende plek, waar we elkaar vinden in een gedeeld verdriet. Want iedereen verliest vroeg of laat iemand dierbaar.’

‘Het hoeft trouwens niet eens 1 november te zijn: wat houdt je tegen om op de verjaardag van je maat die gestorven is samen te komen rond het graf en daar samen te klinken? Verhalen te vertellen, muziek te maken? Hoe erg is het dat dat aanvoelt alsof je iets doet dat verboden is? We moeten dat normaler maken, zodat mensen het ook normaal vinden om over afscheid en over verdriet te praten. Ik geloof dat je op die manier veel mensen uit de eenzaamheid trekt die iemand verloren hebben en er niet bovenop geraken.”’

Het blijft niet bij de Troostconcerten, jullie organiseren ook onder andere Soul Repair Cafés. Wat houdt dat in?

‘Gemeenten die een ‘rouwevent’ willen organiseren, kunnen ons inschakelen voor ondersteuning. Tijdens het Soul Repair Café zetten kunstenaars, van dichters tot illustrators, bij een kop koffie verhalen om in een tekening, een gedicht, een lied, een brief, kortom in een blijvende herinnering. Voor veel mensen is dat een gelegenheid om soms na jaren nog eens te mogen vertellen over hun kind, broer of zus, ouder.

We hebben ook een project ‘Boodschap aan de overkant’ waarbij we een oproep doen: wat zou je graag eens willen sms’en naar iemand die er niet meer is? De ingestuurde boodschappen gaan we dan projecteren op schermen in de stad. Iets wat we vorig jaar organiseerden in Leuven –en dit jaar in Troosthoofdstad Brugge is De Grote Oversteek, waarbij we kaarsen waarop mensen herinneringen aan overledenen hebben geschreven neerlaten op het water, in dit geval de Reien. Dat is een prachtig zicht: al die drijvende kaarsen.’

‘Al onze initiatieven hebben één doel: mensen laten praten. Hen die drempel helpen oversteken om bij anderen hun verhaal te doen én te informeren naar andermans rouwervaring. Want daar is veel nood aan. We zijn 2022, we kunnen over alles praten, denken we. Maar mensen die rouwen en met verdriet worstelen, voelen élke dag dat er wel degelijk taboes zijn. Veel mensen in de rouw hebben het gevoel dat ze alleen staan met hun verdriet. Dat gebeurt niet eens uit slechte wil. We vinden het zo moeilijk om over dood en verlies te praten, weten niet hoe we dat moeten aanpakken en zwijgen dan maar. Wij willen mensen handvatten geven om er wél over te praten. We moeten beter leren omgaan met de dood.’