‘Landen misbruiken coronacrisis om abortus te beperken’

Covid-19 heeft er in sommige landen toe geleid dat abortus werd geherformuleerd tot een niet-essentiële zorg. Sabine Saliba van het Child Rights International Network (CRIN) interviewt Paola Salwan Daher van het Amerikaanse Centrum voor Reproductieve Rechten, over het terugschroeven van vrouwenrechten in tijden van crisis in onder meer Polen, Brazilië en de VS.

Over de hele wereld geven gezondheidssystemen voorrang aan diensten en gezondheidsapparatuur om mensen met de diagnose covid-19 te behandelen. Dat betekent dat andere ingrepen en procedures, die als niet-essentieel worden beschouwd, worden opgeschort of simpelweg niet aangeboden. Abortus is op die manier in sommige staten een niet-essentiële gezondheidsdienst geworden.

Sommige landen, waaronder de VS en Polen, proberen beperkingen op te leggen voor de toegang tot abortus. Kunt u ons meer vertellen over deze maatregelen en de reactie hierop van het Centrum voor Reproductieve Rechten en andere partners?

Paola Salwan Daher: ‘De reactie op covid-19 heeft tot veel schendingen van seksuele en reproductieve gezondheidsrechten geleid. Ook in de VS, waar we verschillende wetsvoorstellen zien opduiken om abortus te beperken. Staten zoals Texas, Oklahoma, Ohio, Idaho en andere hebben besloten dat abortus een niet-essentiële gezondheidsdienst is. Dat is iets dat wij naar de rechtszaal brengen.

In de meeste gevallen hebben rechtbanken onze kant gekozen, maar er zijn ook voorbeelden waar dat niet het geval is. We blijven deze beperkingen aanvechten omdat we het vaak hebben over staten die sowieso al een weinig vlotte toegang tot abortus hadden en voorzien in zeer beperkte opties voor vrouwen. Ook zijn er op verschillende plaatsen minder klinieken die hun deuren hebben open gehouden.

Binnen Europa gebruikt Polen de pandemie om een zeer conservatieve agenda door te duwen. Het land gebruikt de crisis om de rechten van vrouwen meer te beperken. Onze partners in Polen hebben alarm geslagen omdat het parlement twee wetsvoorstellen wilde bespreken: het eerste gaat over het inperken van de mogelijkheden voor een abortus, het andere voorstel gaat over het criminaliseren van wie diensten aanbiedt die te maken hebben met seksuele reproductieve rechten.

Eerder was het door een massale mobilisatie van vrouwenprotest op straat dat de wetsvoorstellen konden worden afgeblokt. Er is dus een reden waarom de regering deze voorstellen opnieuw activeert: voor vrouwen is het momenteel niet mogelijk om massaal op straat te komen.’

Zijn er nog andere voorbeelden?

‘We hebben weet van ziekenhuizen in Sao Paolo in Brazilië waar ze abortussen nu categoriseren als een niet-essentiële medische dienst. Dat gebeurt in nog andere landen, maar dat is minder gedocumenteerd dan de gevallen in de VS en Polen.

Er zijn ook voorbeelden van enkele ongelukkige uitspraken van leiders, zoals de president van El Salvador die heeft herhaald dat hij tegen abortus is, tijdens een commentaar over de crisis. Een ander voorbeeld is de paus die heeft gezegd dat hij de wereld wil beschermen tegen oorlog en abortus. Volgens mij zijn er toch andere prioriteiten waarop ze zich zouden moeten concentreren in plaats van zich te bemoeien met vrouwenlichamen.

Gelukkig zijn er ook goede voorbeelden van staten die expliciet hebben gezegd dat abortus een essentiële gezondheidsdienst is. In Frankrijk hebben activisten de regering zelfs zover gekregen om de tijdslimiet voor medische abortus te verlengen van zeven naar negen weken als een reactie op de vertraging die vrouwen kunnen oplopen omdat het gezondheidssysteem wordt overspoeld door covid-19-patiënten. Ook in het VK zijn er versoepelingen geweest inzake de toegang tot medische abortus, onder meer via online consultaties.’

Waar kreeg abortus volgens jou de meeste kans om teruggeschroefd te worden tot een niet-essentiële ingreep?

‘Dat was voornamelijk op plaatsen waar de toegang tot abortus al beperkt was. De covid-19-crisis bleek dan een uitstekende politieke gelegenheid om de toegang verder te beperken. Medicatie die voor medische abortus wordt gebruikt, is volgens de Wereldgezondheidsorganisatie een essentieel geneesmiddel. Op hun website staat ook de boodschap van de Internationale Conferentie over Bevolking en Ontwikkeling (ICPD) van 1994, waar werd vastgelegd dat elke vrouw het mensenrecht heeft om vrij te beslissen, zonder dwang en geweld, over het aantal kinderen dat ze wil krijgen en de timing wanneer ze dat wil.

Toegang tot legale en veilige abortus is essentieel voor de verwezenlijking van deze rechten. Het niet erkennen van het essentiële karakter van abortus is dus in strijd met de internationale mensenrechtenwetgeving en de WHO-richtlijnen.’

Wereldwijd zien we nog dat regeringen proberen om de toegang van vrouwen en meisjes tot reproductieve rechten te beperken. Waarom is dat zo?

‘Er is de wens om het lichaam van vrouwen te controleren. Reproductieve rechtvaardigheid en het recht van vrouwen op lichamelijke autonomie zijn de grondslagen van gelijkheid. Wanneer een vrouw zelf kan beslissen hoeveel kinderen ze wil krijgen, wanneer en met wie, brengt haar dat op hetzelfde niveau als de man.

Ze wil dan dezelfde rechten hebben, wat voor sommige samenlevingen een probleem is. Sociale controle over vrouwen leidt ertoe dat ze zullen blijven doorgaan met het verstrekken van gratis werk als moeder. Vrouwen blijven zo de primaire zorg aan kinderen geven waardoor haar vermogen meteen ook wordt ingeperkt om een meer productieve rol te hebben of meer maatschappelijke en politieke taken op te nemen. De opkomst van fundamentalisme en populisme, en het conservatieve idee dat vrouwen en hun lichaam moeten worden gecontroleerd, zijn samen met genderstereotypen de hoofdoorzaak waarom reproductieve rechten nog steeds gelimiteerd zijn.’

Denkt u dat bepaalde regeringen de regressieve maatregelen nog zullen opvoeren?

‘In tijden van crisis zijn vrouwen en gemarginaliseerde groepen het zwaarst getroffen en het belangrijkste doelwit van restrictief beleid. Het is heel goed mogelijk dat we een terugval zien voor vrouwenrechten als gevolg van deze crisis.

Maar de crisis is ook een kans voor vrouwen omdat de zorgverleners in de frontlinie heel vaak vrouw zijn. We hebben geen bankiers nodig, we hebben op dit moment geen mensen nodig die advertenties maken. We hebben mensen nodig die zorg- en gezondheidswerk leveren. Deze mensen zijn onevenredig vaak vrouw en ik zie een kans voor hen om zich te organiseren en te mobiliseren omdat ze het zwaarst worden getroffen. Ik zie een kans om noodzakelijke veranderingen op te eisen.’