Knus in de comfortzone: wat als je geen zin hebt om je grenzen op te zoeken?

Allemaal goed en wel, die persoonlijke groei nastreven, maar misschien is het ook helemaal oké in de comfortzone. “Als je voelt dat het knelt, is het tijd voor verandering.”

Het was Meg Ryan die me tijdens het zappen deed nadenken. Of beter, Kathleen Kelly, haar personage in You’ve Got Mail, de populaire nineties romcom over de eigenaars van twee boekenwinkels die elkaar in het echte leven niet kunnen uitstaan, maar online verliefd worden. “Ik denk weleens na over mijn leven”, mijmert Kathleen. “Mijn leven is eenvoudig – waardevol, maar eenvoudig. Soms vraag ik me af of ik zo leef omdat ik het leuk vind, of omdat ik nooit moedig ben geweest.”

Ik was al enkele weken aan het uitzoeken wat ‘comfortzone’ nu eigenlijk betekent, voor mij, voor anderen, in zelfhulpboeken en op websites over werk en carrière. Kathleens reflectie deed me terugdenken aan een gesprek met een vriendin die verpleegkundige is en op de spoedafdeling zou starten. De omschakeling bezorgde haar stress en slapeloze nachten, maar ze wilde het doen omdat ze uit haar comfortzone wilde stappen, en er al langer van droomde om op de spoeddienst te werken. Ik betrapte mezelf erop dat ik dacht: waarom toch? Ze had het antwoord al gegeven, en toch leek ik het maar moeilijk te begrijpen. Ik heb zelf weinig nood aan nieuwe professionele uitdagingen die extra spanning met zich meebrengen. Ik weet waar ik goed in ben en waar ik plezier uit haal, dus die dingen doe ik. Opdrachten waarvan ik vermoed dat ze me stress gaan bezorgen, durf ik links te laten liggen. Laat mij maar lekker in mijn comfortzone zitten. Tegelijkertijd deden zowel Kathleen Kelly als de vriendin me twijfelen. Ben ik dan niet moedig? Of niet ambitieus genoeg? En waarom mag ik eigenlijk niet in mijn comfortzone blijven als ik dat zelf wil?

Automatische piloot

De mentale ruimte waarbinnen iemand zich comfortabel en niet bedreigd voelt, dat is de definitie van comfortzone volgens Van Dale. “Je comfortzone is de ruimte waarin je je veilig voelt”, zegt Kris Colpaert, hr-consultant, trainer en coach. Samen met Karlien Eeman schreef ze het boek Durf. Acht bouwstenen om uit je comfortzone te stappen. “Het is een vertrouwde, voorspelbare plek waar je geen angst hebt om iets verkeerd te doen. In je comfortzone doe je wat je altijd gedaan hebt. Het is zoals vliegen op automatische piloot: je hebt bepaalde opvattingen en overtuigingen ontwikkeld waardoor je je laat leiden.”

Het is normaal dat we vertrouwdheid en routine in ons leven willen, maar in je zetel onder een dekentje blijven zitten, is niet altijd de beste keuze. “Het is helemaal oké en soms ook nodig om je af en toe terug te trekken in je comfortzone. Dat geeft ademruimte en rust. Als mensen echter beslissen om altijd in hun comfortzone te blijven, dan is dat hun recht, maar ik raad het niet aan”, zegt Kris Colpaert. “Je mist veel door nooit iets te doen wat je nog nooit hebt gedaan. Je comfortzone verlaten is je automatische piloot uitzetten en de controle in eigen handen nemen. Dat zal altijd gepaard gaan met stress – verandering maakt ons nu eenmaal bang en onzeker – maar zodra je die overwonnen hebt, begint het groeiproces. Je leert bij, krijgt meer zelfvertrouwen en zal de volgende keer dat je uit je comfortzone stapt, minder bang zijn om te falen.”

Niet meetellen

Een comfortzone is niet altijd een fijne plek onder een warm dekentje. Het kan ook een job zijn die je ongelukkig maakt, maar waar je in blijft hangen omdat je goed verdient, of een relatie die niet helemaal juist aanvoelt. “Als je voelt dat het knelt, is het tijd voor verandering”, zegt Kris Colpaert. “Wat je niet kunt aanvaarden, moet je veranderen. En wat je niet kunt veranderen, moet je aanvaarden en trachten een plaats te geven. Je hebt altijd een keuze.”

Misschien is het omdat ik al heel erg leef volgens mijn passie en talenten – als kind hield ik van lezen en schrijven, en dat is wat ik vandaag doe – dat ik geen drang voel om ‘anders’ of ‘beter’ na te streven. Ik bevind me in een luxepositie, want ik ben gewoonweg blij met mijn leven. Er knelt niets. Misschien loop ik over enkele jaren wél tegen de grenzen van mijn comfortzone aan, wanneer mijn kinderen geen peuter of kleuter meer zijn. Of misschien kom ik wel meer uit mijn comfortzone dan ik zelf denk.

“Zowel in ons privéleven als op professioneel gebied krijgen we onophoudelijk te maken met veranderingen”, zegt Kris Colpaert. “Kinderen opvoeden bijvoorbeeld haalt je elke dag uit je comfortzone. Of kijk maar naar de crisissen van de voorbije jaren. Ook onze manier van werken evolueert razendsnel. Als je niet bereid bent om bij te leren en ‘mee’ te zijn, verklein je je kansen. Het klinkt misschien hard, maar je kunt gewoon niet je hele leven in je comfortzone blijven zitten, want dan tel je minder mee.”

De goesting om te willen groeien, is een voorwaarde om succesvol in het onbekende te springen. Die groeimindset is ontzettend belangrijk, zegt Kris Colpaert. “Het geloof dat je jezelf altijd kunt ontwikkelen en verbeteren, en dat je daar inspanningen voor moet doen, is nodig om een nieuwe richting uit te durven gaan. Die manier van denken en kijken naar jezelf kun je leren. Iedereen kan omschakelen naar een groeimindset, op elke leeftijd.”

Maakbare mens

Natuurlijk wil ik graag bijleren en ontdekken – dat doe ik ook – maar waarom erger ik me dan zo aan inspirational quotes van het genre ‘Outside your comfort zone is where the magic happens’ en ‘A comfort zone is a beautiful place, but nothing ever grows there’? Of aan beweringen dat onze comfortzone een zelfgebouwde kooi is ‘waar onze dromen doodgaan, waar ambities teniet worden gedaan, waar hoop wordt verpletterd’. ‘Het is een giftige plaats die ons ervan weerhoudt een overvloedig leven te leiden’, althans volgens businesscoach Sófie, op wiens website ik tijdens mijn zoektocht terechtkom. Ik vind een mooie verklaring voor mijn ongemakkelijk gevoel bij de Nederlandse filosoof Lammert Kamphuis. In zijn boek Filosofie voor een weergaloos leven stelt hij vragen over hoe we naar onszelf kijken als een maakbaar project. ‘Het overheersende idee in de samenleving is dat je alles kunt worden, als je maar een duidelijk idee hebt waarheen je wilt en vervolgens keuzes maakt die horen bij dit doel’, schrijft hij. ‘Een dergelijke projectmatige en maakbare manier van denken over jezelf kan tot onrust leiden. Er is een constante druk om jezelf uit te denken en te ontwikkelen tot iemand die je nu nog niet bent. Deze visie komt in het dagelijks leven voortdurend naar voren in het bijna heilig geworden voorschrift: ga uit je comfortzone! Deze slogan roept het vermoeiende beeld op dat je jezelf steeds opnieuw moet uitvinden.’

De samenleving is gebaat bij meer aanvaarding van jezelf, schrijft Kamphuis. ‘Wens jezelf niet anders dan je bent. Ontdek en accepteer je mogelijkheden én onmogelijkheden. Dit geeft meer rust in je persoonlijke ontwikkeling, want in plaats van gejaagd op weg te zijn, keer je terug naar jezelf. Je bent niet wie je wordt, maar je wordt wie je al bent.’

Eigen schuld

De nadruk op zelfgroei in onze maatschappij – en vooral op internet – is gigantisch. Onze zwakke punten moeten sterke punten worden. Je werk moet je droomjob zijn. Je móét al je capaciteiten benutten. Vooral op de arbeidsmarkt is ‘jezelf overstijgen’ bijna een verwachting geworden. Takenpakketten worden breder, je moet wendbaar en flexibel zijn, want je moet nieuwe uitdagingen aankunnen. Voor filosofe Harriet Bergman, die aan de Universiteit van Antwerpen onderzoek doet naar gevoelens van ongemak en discomfort, past die trend in het grotere verhaal van het neoliberalisme, dat mensen een grote individuele verantwoordelijkheid toedicht. “Zeker op de werkvloer is het heel gemakkelijk om de verantwoordelijkheid op het individu af te schuiven”, zegt Harriet Bergman. “Jíj moet uit je comfortzone komen, jíj moet dingen verwezenlijken. Bedrijven hebben er alle baat bij dat hun werknemers hun potentieel optimaal benutten, dus bieden ze hun cursussen mindfulness of assertiviteit aan zodat ze aan zichzelf kunnen werken. Dat is natuurlijk veel gemakkelijker – en goedkoper – dan iets wezenlijks veranderen aan de bedrijfscultuur zodat je werknemers minder stress ervaren, of vanzelf gestimuleerd worden om iets te doen dat ze nog nooit hebben gedaan. Om uit je comfortzone te stappen, heb je misschien meer aan een hoger salaris of de zekerheid dat je kunt terugkeren naar je oude, vertrouwde functie. Ik vind dat een kwalijke trend. Je moet het niet alleen zelf oplossen, het is ook nog eens je eigen schuld wanneer het misloopt. Jij bent degene die faalt, die lui of laf is.”

Ruimte in je hoofd

Zelfs al wíl je groeien en grenzen verleggen, je moet het ook kúnnen. Heb je altijd een keuze om jezelf te verrijken en ontplooien tot de persoon die je wilt zijn? “Het kan zijn dat het wel degelijk mogelijk is om je doel te bereiken, maar dat je jezelf tegenhoudt met een ‘fixed mindset’”, zegt Harriet Bergman. “Gedachten als ‘ik kan dit niet’ of ‘wat gaan de mensen van me denken’ kunnen je doen vastlopen. Maar het kan ook zijn dat je wél bereid bent om je groeimindset aan te zetten, maar dat je situatie of omgeving je tegenwerkt. Een comfortzone heeft niet alleen te maken met persoonlijke, individuele inschattingen, maar ook met structurele of materiële omstandigheden. Dat maakt het voor sommige mensen moeilijker of net makkelijker om uit hun comfortzone te stappen. Je huidskleur, je gender, de plek waar je opgroeit, je afkomst: het speelt allemaal een rol. Het is veel gemakkelijker om iets te doen dat durf vraagt of waar je bang voor bent als je weet dat de kans groot is dat je acties goed onthaald zullen worden, of dat je zult slagen in je opzet. Jeff Bezos is ooit met Amazon kunnen beginnen omdat zijn ouders honderdduizenden dollars geïnvesteerd hebben. Dan mag hij zichzelf nog zo hard op de borst kloppen, hij is er niet alleen gekomen door hard te werken.”

Uit je comfortzone komen, vraagt ook energie. “Als je een fulltimebaan hebt die uitputtend en weinig intellectueel stimulerend is, ben je op het einde van de dag gewoon moe”, zegt Harriet Bergman. “Dan is het volkomen begrijpelijk dat je geen plannen gaat maken om aan je persoonlijke groei te werken. Je moet er ruimte voor hebben in je hoofd, een soort van veilige basispositie. Als je elke dag stress hebt omdat je de huur of de energierekening niet kunt betalen, ben je daar gewoon niet mee bezig.”

Kansen grijpen en krijgen

Zelf behoor ik tot de categorie van mensen die zonder al te veel belemmeringen kunnen doen wat hun plezier en energie geeft. Dat geluk is niet voor iedereen weggelegd. “Als je nooit de mogelijkheid hebt gehad om te ontdekken wat je graag doet of waar je goed in bent, is het niet vanzelfsprekend om je talent te realiseren”, zegt Harriet Bergman. “Hadden je ouders geen geld om je naar de muziekschool te sturen, dan kun je niet weten of je mogelijk een talentvolle muzikant had kunnen worden. Dan ligt het niet aan jou omdat je niet genoeg kansen hebt gegrepen, maar aan de maatschappij, die jou niet voldoende kansen heeft gegeven.”

Dus, Kathleen Kelly, ik weet nog steeds niet goed wat het juiste antwoord op je vraag is. Het is ingewikkeld. Een comfortzone is voor iedereen anders en we komen er niet altijd even graag, vaak of gemakkelijk uit. De ene keer word je eruit getrapt terwijl je eigenlijk niet weg wilt, de andere keer wil je uitbreken, maar lukt het niet. Het is een plek waar je je thuis voelt, maar waar je soms ook genoeg van hebt. Waar het leven voortkabbelt, maar waar je – meestal – graag naar terugkeert. Een comfortzone kan veel zijn, maar voor mij is het alvast geen giftige plek. Sorry, coach Sófie.