Mondain. Dat is het eerste woord dat bij mensen opkomt, wanneer ze aan Knokke-Heist denken. Of shoppen. Voeg daar gerust ‘kunstenaarsdorp’ aan toe, want de kustgemeente heeft een hele waaier aan kunsttroeven in huis. ‘Het is hier een soort gratis museum.’
Sneaky. Dat is het woord dat bij me opkomt, wanneer ik over de dijk in Knokke loop. Bijna elk jaar kom ik naar deze hoek van het land voor een reportage, en bijna elk jaar neem ik foto’s van de kleurrijke windzakken die per drie op de dijk staan. Omdat ze altijd zo mooi in de wind dansen, zelfs als er bijna geen wind is. En de kans is groot dat je ook foto’s van de gele veiligheidspost en het roze Lichttorenplein in mijn fotoarchief vindt.
Allemaal zijn ze erg Instagramwaardig, maar stiekem zijn ze kunstwerken van respectievelijk Griet Dobbels, Compagnie O en John Körmeling en Gert Verhoeven. Sneaky op een goede manier, dus. Knokke-Heist heeft een stevig aanbod openbare kunstwerken, en zo luid als de wuivende krabben van Panamarenko en de Hospitality-haas van Barry Flanagan bij het Zwin Kunst schreeuwen, zo geruisloos charmeren de windzakken en de veiligheidspost zelfs de ergste Filistijn.
Goede plekken
Knokke-Heist heeft een rijke kunstgeschiedenis, vertelde Marian Mathot, coördinator beeldende kunst in CC Scharpoord, toen ik er ’s morgens aan mijn kunstwandeling begon. ‘Het was altijd al een aantrekkingspool voor kunstenaars, denk aan mensen als Anna Boch, Théo Van Rijsselberghe en Luc Peire, aan wie een klein maar uitstekend museum gewijd is. De familie Nellens, die drie generaties lang het Casino uitbaatte en het oorspronkelijke La Réserve bouwde, nodigde kunstenaars en artiesten uit. De Magritte-muurschildering Het Betoverde Rijk is wereldklasse, in de jaren 50 en 60 kwamen grote namen als Frank Sinatra, Maurice Chevalier en Deep Purple optreden en werden er prestigieuze zomertentoonstellingen georganiseerd, en in de jaren 80 kwam Keith Haring naar Knokke. De familie nodigde beeldend kunstenaars en artiesten uit in hun villa, en liet een speelhuis ontwerpen door Niki de Saint Phalle.’
‘Ook de gemeente heeft al decennia een duidelijke visie op kunst en dat leverde een indrukwekkend beeldend patrimonium op, en namen als Barry Flanagan, Antony Gormley, Thomas Lerooy en Ossip Zadkine. En dan is er Scharpoord, waar nu de expo Panamarenko’s Zoo aan Zee loopt.’
Dit cultuurcentrum gebruikt zijn grote tentoonstellingsruimtes al jaren voor excellente tentoonstellingen en de Panamarenko’s Zoo aan Zee-expo is nu al een groot succes. Een Panamarenko Art Tour-busje brengt bezoekers van hier naar galeries waar ook werken van de man te zien (en kopen) zijn en zelfs naar La Réserve voor een culinaire stop. Met S.E.A.S – kort voor Scharpoord Experimental Art Space – bieden ze zes keer per jaar twee maanden een plaats aan jonge beginnende kunstenaars. De expo van Kato Bouckaert is absoluut de moeite en loopt nog tot begin september.
Je kunt Knokke zien als een soort immense kunst-beurs, maar dan in een mooi dorp.
‘Om interessante dingen te laten gebeuren, heb je goede plekken nodig’, stelt Mathot. ‘De renovatie van het Casino, en de kunsthal die daarin voorzien is, zal pas in 2032 klaar zijn, maar dat wordt nog een plek waar kunst gevierd zal worden. Belangrijk, want we zijn ons ervan bewust dat we toch een beetje de uithoek van het land zijn. daarom zetten we de komende jaren nog meer in op een actief beleid om kunstliefhebbers aan te trekken. In combinatie met onze andere troeven, de zee, het Zwin, de gastronomie en shopping loont het de moeite om ook voor kunst naar Knokke-Heist af te zakken.’
Gratis museum
Het zijn die galeries die ik tegen begin te komen als ik na een omweggetje langs de heerlijke Wuivende Krabben van Panamarenko in het Zegemeer over de Lippenslaan richting zee wandel. Meer dan tachtig zijn het er, en dat is nog zonder de pop-ups gerekend.
‘Op bepaalde momenten maken de exposities van Knokke-Heist een soort gratis museum’, vindt Pieter Pareit, van de gelijknamige galerie. ‘Niet dat alles wat hier te zien is van museumkwaliteit is, uiteraard, het aanbod is zeer divers.’
Pareit noemt de andere galeristen collega’s en geen concurrenten. ‘We versterken elkaar, en iemand met een heel andere smaak dan de onze komt misschien toch ook bij ons eens binnenlopen.’
Hij begon als online galerist, maar opende acht jaar geleden zijn zaak op de Zeedijk. ‘Omdat je in Knokke-Heist een specifiek publiek hebt. Welgestelde mensen, uiteraard, en veel bedrijfsleiders ook, die een patrimonium willen opbouwen. Vooral Belgen, maar ook Luxemburgers en Nederlanders. Wij zijn zowel een promotiegalerie, die hedendaagse kunstenaars zoals Jan De Vliegher en Catherine Vanhullebusch vertegenwoordigt, als een second market galerie die werken aan- en weer verkoopt. Denk: Panamarenko, Banksy, Haring.’
Mijn eerste pop-up was zo’n succes dat ik het nu elk jaar doe. Mensen weten graag van welke kunstenaar ze iets kopen. Ze willen een babbeltje doen en dat kan hier.
‘Het specifieke voordeel van Knokke-Heist is een wisselend cliënteel. Elke weekend komen er nieuwe bezoekers naar de kust, en bijna iedereen die hier rondloopt is een potentiële klant. Dat heb je doodgewoon niet in andere steden.’
‘Vorig jaar openden we een tweede galerie, waar nu een Keith Haring/Banksy-tentoonstelling loopt. Vaste waarden, inderdaad, maar Belgen houden daarvan. Ze zijn ook op zoek naar opkomende kunstenaars, maar er zit vaak wel een investeringskantje aan. Fransen zijn daar anders in, die vallen vaak voor dingen die mooi blinken. Maar voor de duurdere stukken op de second market is Knokke-Heist echt dé plek.’
Hoge dichtheid
Als ik even later langs de dijk loop, kan ik niet om die galeriedichtheid heen. Om de paar panden hangt er kunst in de etalage. Van intrigerende abstracte werken die ik mentaal meteen een plaats in mijn woonkamer geef tot luide popart, en van immense luchtfoto’s van zeilschepen tot klassieke zeezichten. Veel beelden van smalle, langgerekte mensen ook en bizar genoeg veel Disneyfiguren. Sommige panden zijn – om beleefd te blijven – maximalistisch ingericht, andere zijn strak en bijna museaal.
‘Je kunt Knokke zien als een soort immense kunstbeurs, maar dan in een mooi dorp’, lacht Ellen Christiaen van The Boutique Gallery. ‘Wij brengen in onze zaak vrolijke kunst. Veel beeldhouwwerken ook. Elke zomer doen we een pop-up in Het Zoute van onze galerie in Sint-Martens-Latem en vanaf 14 augustus hebben we een expo van Isabelle Scheltjens. Knokke is belangrijk, net omdat er zo veel collega’s bij elkaar zitten, en bezoekers dus weten dat ze binnen een straal van pakweg een kilometer zeker iets zullen vinden dat ze mooi vinden en dat binnen hun budget valt. Dat trekt kopers.’
In de Boutique Gallery vind je ook werk van Veerle De Vos, bekend van haar beelden van ronde figuren. Zij heeft op de Lippenslaan een eigen pop-up. ‘Ik probeerde dat een paar jaar geleden voor een maand en het was zo’n succes dat ik het nu elk jaar doe’, vertelt ze. ‘Waarom het werkt? Het valt me op dat mensen graag weten van wie ze iets kopen. Ze willen een gesprekje voeren en dat kan hier.’
Klanten met tijd
Terug op de dijk, prutst een man op een ladder het plastic van een spiksplinternieuw uithangbord. De tweede Pareitgalerie is nog kakelvers en zou niet misstaan in Berlijn of New York. Je wordt er hartelijk ontvangen, en op ledschermen vind je info over alle kunstenaars en werken.
‘Ik ben IT-er,’ lacht Pareit, ‘en heb de software voor die schermen zelf geschreven. Weet je, het is niet omdat er veel galeries zijn, dat succes vanzelf komt. Je moet echt je plaats verdienen en credibiliteit opbouwen. En je moet mee met de tijd en de trends volgen, maar tegelijk de eigenheid van je galerie bewaken. Mensen zoeken vandaag een belevenis en kunst is daar perfect voor.’
Een bezoekje aan de galerie van Samuel Vanhoegaerden is sowieso een belevenis, want de namen die je er ziet hangen zijn haast allemaal groot. Je kon er onder andere Picasso, Appel, Calder, Christo, Miró en Panamarenko zien, en tot september loopt er een expo van Pierre Alechinsky en Christian Dotremont.
‘Ik ben een van de weinige klassieke kunsthandelaars in Knokke-Heist’, lacht hij. ‘Ik koop werken, verzamel een collectie, en maak dan tentoonstellingen. Er zitten soms jaren tussen de aan- en verkoop en ik heb een klein, specifiek publiek. Knokke is de juiste plek voor mij omdat er veel kapitaalkrachtige bezoekers komen, maar ook omdat de mensen hier tijd hebben.’
Dat de kunstwereld de laatste decennia stevig veranderd is, is volgens Vanhoegaerden een van de redenen waarom er zo veel galeries in Knokke zitten. ‘In de jaren 80 en 90 waren kunstverzamelaars een zeer select groepje dat elkaar goed kende, en die wisten wat te kopen op de paar grote kunstbeurzen en veilingen die er elk jaar waren. Vandaag is dat anders. De kunstwereld is veel ruimer. Er zijn tientallen beurzen en veilingen bij gekomen, er wordt veel meer werk van jonge kunstenaars verkocht en het aanbod lijkt soms oneindig. Bovendien heb je vandaag kunst in alle segmenten. Vandaar dat galeries met een heel uiteenlopend aanbod hier naast elkaar kunnen blijven bestaan. Niet alles is mijn smaak, maar dat doet er niet toe. Voor mezelf komt het commerciële aspect niet meer op de eerste plaats. Ik koop puur op buikgevoel wat ik mooi vind en waar ik in geloof, zodat ik aan mijn klanten kan tonen wat er nu op de markt is. Daar zit een opvoedkundig tintje aan, ja.’ (lacht)
‘Kunst maakt je leven mooier, en een huis zonder kunst mist iets, vind ik. Dat wil ik uitdragen. Klanten nieuwe dingen leren appreciëren, hen helpen om iets te kopen waar ze van houden, maar dat ook zijn waarde behoudt, dat is ons vak. Mensen merken dat snel. Je kan als cowboy een galerie openen, maar als je kennis en passie er niet is, zal je niet lang overleven.’
Zelf grijpt Vanhoegaerden terug naar de klassiekers. ‘De trend van de hedendaagse kunst boeit me minder. Ik kijk graag terug in de kunstgeschiedenis. Ik dacht vroeger: wie koopt er nu nog oude meesters. Wel, ik verkies dat meestal boven de laatste hype van dit jaar.’
Opstapje
Iemand die wel in constante verandering gelooft, is Niña Van den Bosch van Horus Gallery. ‘Stagnatie is dodelijk’, lacht ze. Ze begon in 2008 een galerie in Sint-Martens-Latem om de werken van haar vriendin Linde Ergo te verkopen.
‘Maar het werd al snel meer dan dat. In 2011 kwam er ook in Knokke-Heist een galerie. Ik ben begonnen met sculpturen en focus vooral op hedendaagse kunst. Omdat er hier kunstliefhebbers uit het hele land en zelfs het buitenland komen, is het belangrijk als platform voor onze kunstenaars. Mensen leren een artiest of een galerie hier kennen en gaan die persoon volgen of komen naar onze galerie in Latem.’
Ook de omgeving speelt een rol, denkt Van den Bosch. ‘Mensen zijn in vakantiestemming, de zee is vlakbij en onze deur staat letterlijk altijd open. Zelfs het weer speelt een rol, bewolkt of licht regenweer is perfect voor ons want dan gaan mensen op pad. Winkelen, iets eten, een galerie binnenstappen, Knokke heeft sexappeal.’
Cultuurstrijders
‘Misschien is er wel te veel kunst’, lacht Jo Coucke, terwijl we koffiedrinken onder de parasol van een strandbar. ‘Misschien voelen te veel mensen zich geroepen. Of misschien moeten we sommige werken gewoon een andere naam geven. Zodra er verf op een doek zit noemen mensen het schilderkunst. Maar niet iedereen die schildert, doet aan schilderkunst, nietwaar.’
Coucke cureerde de Panamarenko-tentoonstelling in Scharpoord, werkt voor de Panamarenko Foundation en kent de galeriewereld als zijn binnenzak. ‘We onderschatten het belang ervan, vind ik. Galeries zijn niet-gesubsidieerde cultuurverspreiders met een culturele en een economische betekenis die jammer genoeg alleen in de media komen als er spectaculaire bedragen betaald worden voor een werk. Jammer, en jammer ook dat mensen soms geïntimideerd zijn en niet gewoon durven binnenlopen. Je zult nochtans overal welkom zijn.’
Een aantal zaken die de stempel galerie dragen, zou Coucke eerder winkels noemen. ‘Ze verkopen werk. Dat heet allemaal kunst, maar soms is het gewoon decoratie. Niets mis mee, dat is de vrije markt en zo is er voor iedereen iets. Maar als mensen maar één keer in hun leven een kunstwerk kopen, is het wel slim om iets te kopen dat zijn waarde behoudt, vind ik.’
Knokke-Heists rijke kunstgeschiedenis trekt al een eeuw veel volk, stelt Coucke. ‘Mensen kwamen vroeger uit Brussel en Antwerpen naar hier voor de artiesten en tentoonstellingen, en dat doen ze nu nog. Het gemeentebestuur speelt daar een grote rol in en dat is echt super. Het steunt de galeries, helpt bij promotie, stippelt fiets- en wandeltochten langs kunst uit en heeft een adviesraad opgericht om hen bij te staan. Het hanteert ook een één-procent-regel bij bouwprojecten, waarbij een procent van het budget naar de integratie van kunst moet gaan. Bij het mooie nieuwe schoolgebouw De Pluim hebben ze dat procent van het budget besteed aan een lees- en stilteplek van Philip Aguirre.’
Ook Maak, de lokale kunstacademie voor deeltijds kunstonderwijs, kan op Couckes goedkeuring rekenen. ‘Op de tentoonstelling van de afgestudeerden van hun vier afdelingen – muziek, woord, dans en beeld – zie je echt prachtige dingen.’
Binnenskamers
Wat je niet te zien krijgt als bezoeker van de kuststad zijn de privécollecties van Knokke-Heist. En die zijn indrukwekkend, weet Coucke. ‘Ik heb lang voor galeries gewerkt, en vaak kwam na de aankoop de boodschap dat het werk naar Knokke-Heist moest, voor een tweede woonst. Beeld je eens in hoe indrukwekkend de werken zijn die achter vele Knokse deuren hangen of staan. Ook deze tweedeverblijvers maken deel uit van het krachtige Knokse kunstpubliek.’
Als ik na onze koffie verder de dijk richting Zwin afwandel, kijk ik daarom voor een keer niet naar de zee, maar omhoog naar de appartementen. En wegens vaak geen gordijnen kun je op heel wat lagere verdiepingen binnenkijken. Ik spot een paar klassieke zeegezichten, een groot oranje abstract werk en zelfs een met gestileerde schelpen beschilderd plafond. Dat klinkt kitscherig, maar is best mooi.
Beeld je eens in hoe indrukwekkend de werken zijn die achter vele Knokse deuren hangen of staan. Kunstkenner Jo Coucke
Einddoel van mijn kunsttoer vandaag is het beeld van Antony Gormley dat ter hoogte van het Zwin op een golfbreker staat. De Britse beeldhouwer maakte tweehonderd van deze sculpturen. Honderd daarvan staan als Another Time permanent op Crosby Beach, in de monding van de rivier Mersey bij Liverpool, de andere honderd werden als Another Place verspreid over de hele wereld. Hoog op gebouwen, langs bergpaden, in fjorden en – zoals hier – op golfbrekers.
Ik heb er al een paar van gezien en elke keer weer raken de beelden me. Een mens, alleen, starend naar de horizon, terwijl de golven rond zijn voeten breken. Terwijl op het strand en de dijk de bezoekers zonder zorgen genieten van vakantie, lijkt dit beeld te vragen hoe het zit, met ons, en met de wereld. Niet sneaky, wel subtiel. En ook een beetje subliem. Kom tot hier, als je de volgende keer in Knokke-Heist bent. Doe je schoenen uit en ga in de branding staan. Je zult er geen spijt van hebben.
Ontdek alle kunstgaleries op myknokke-heist.be/nl/belevenkunst/kunstgaleries
