Journalist en auteur Marc Helsen: ‘Reizen doet je de wereld met andere ogen bekijken’

Marc Helsen (70) maakte zijn eerste lange ­wereldreis in ’83. Sindsdien vertaalde hij zijn avonturen op de zes continenten in talloze krantenartikels en boeken. Vorige maand verscheen Met de motor langs de zijderoute, waarvoor Helsen in vier maanden tijd 20.000 kilometer aflegde, van Herentals naar Mongolië.

Mijn vrouw vergeleek me op ons huwelijk met een hoopje zand op het strand: hoe harder je knijpt om het in je hand te houden, hoe sneller het wegglipt. Ze wist op voorhand dat ze een halve ­nomade in huis haalde en wilde me de ruimte geven om mijn passie en werk uit te bouwen, maar eigenlijk heb ik een veel te groot stuk van de koek gekregen. Anderen wachten één keer wanneer hun partner twaalf maanden weg is, zij deed het continu.

Ik heb veel te danken aan de scouts. Ze brachten me op mijn negende in contact met het buiten­leven, wat toch een beetje mijn leven heeft bepaald. Bergbeklimmen, in de wildernis verdwijnen in Alaska, Patagonië, Siberië of Congo: ik heb altijd de natuur opgezocht. Daarnaast hebben de scouts me mijn beste vrienden opgeleverd, maten met wie ik al zestig jaar optrek en alle hoogtes en laagtes van het leven deel. Dat ongepubliceerde boek van mijn leven is belangrijker dan eender welk verhaal dat ik ooit kan schrijven, want het gaat niet om wat je bereikt, maar om wat je betekent voor anderen.

Reizen doet je de wereld met andere ogen bekijken. Alleen merk ik dat mensen daar niet altijd voor openstaan. Ik reis al veertig jaar om erover te schrijven en spreek wellicht vanuit mijn journalistieke reflex, maar het verbaast me dat veel toeristen zich amper verdiepen in het land dat ze verkennen. In plaats van met de locals en hun levenswijze bezig te zijn, zijn ze eerder gericht op elkaar en via de sociale media op het thuisfront of andere reizigers. Dan ben je wel ter plekke, maar verrijk je jezelf niet.

Onderweg is mijn pen mijn drijfveer en mijn uitlaatklep. Op mijn langste en verste reizen zorgden de deadlines voor stress omdat er elke dag een stuk moest liggen en de omstandigheden regel­matig de boel compliceerden, maar ondertussen leidde mijn opdracht me wel naar de meest buitengewone plekken, mensen en verhalen. Tegelijk was ik heel vaak blij dat ik de miserie die ik zag van me af kon schrijven. Ik zag oorlogssituaties, de gevolgen van natuurrampen, sloppenwijken, kinderprostitutie. Dat kwam telkens hard binnen, maar eens het op papier stond, was het grotendeels verwerkt.

Terugkeren is voor mij net zo belangrijk als vertrekken. Als ik vroeger maandenlang door Azië, Zuid-Amerika of Afrika trok, had ik op een bepaald moment zoveel indrukken opgedaan dat ik te verzadigd was om me nog echt te verwonderen. Dan wist ik dat het tijd was om mijn hoofd leeg te maken, en daarbij was Herentals lange tijd mijn basiskamp. Nu zie ik het meer en meer als mijn ankerplaats, de plek waar ik de mensen, de taal en de gewoontes ken en waar ik me thuis voel. Dat hebben we allemaal nodig om tot rust te kunnen komen.

In het Westen is er beschamend weinig respect voor ouderen. Mijn grootmoeder was ernstig ziek in mijn kindertijd, maar ze werd thuis verzorgd en is daar ook ingeslapen. Dat was voor mij een enorm waardevolle ervaring. Ik leerde niet alleen om de dood een plaats te geven, maar ook hoe belangrijk het is dat we voor de oudere generaties zorgen. Dat zijn we hier verleerd: we zijn zo hebzuchtig dat we mensen liever wegstoppen in woonzorgcentra dan onze levensstijl op te geven. Als ik dat aan een Afrikaan, een Chinees of een Tibetaan vertel, begrijpt die dat niet.

Als je denkt dat het avontuur gevaarlijk is, zei Paulo Coelho, denk dan eens aan thuisblijven, dat is dodelijk. Na mijn pensioen in 2018 ben ik dan ook niet in de zetel gaan hangen. Ik heb mee de Belgische tak van Newsweek opgestart, ik steek lezingen en fototentoonstellingen in elkaar rond mijn reizen, en vandaag schrijf ik nog altijd voor Gazet van Antwerpen en Het Nieuwsblad. Niet meer in het helse tempo van vroeger en enkel over onderwerpen die me echt interesseren, maar dat zijn er véél. Zo bezig blijven doet me goed: ik heb een passie, ik kom buiten, en ondertussen ontmoet ik mensen van wie ik altijd iets opsteek.

Ouder worden is leren om je dromen bij te stellen. Op reizen staat geen leeftijd, maar ik moet wel realistisch zijn: ik zal in de toekomst eerder zes weken dan zes maanden weg zijn, en ik moet geen wilde rivieren en bergen meer oversteken met 35 kilo materiaal op mijn rug. Daar kan ik me na vijftig jaar reizen wel bij neerleggen. Zoals Mae West ooit zei: ‘You only live once, but if you do it right, once is enough.’