Waar je moet zoeken als je weer eens je focus kwijt bent

Je zit te lezen in een goed boek, en toch raak je afgedwaald. Of je wil eindelijk een taak afronden die al lang op je to-dolijst staat, en toch ga je plots de was insteken. Hoe houd je je focus bij een opdracht? Auteur en ondernemer Elke Geraerts leert ons opnieuw efficiënter te leven in een wereld vol afleiding.

Hoe vaak ben jij vandaag al afgedwaald van wat je echt wilde doen? In een wereld van continue connectiviteit, waar afleiding om iedere hoek schuilt, zijn onze eindeloze to-dolijst en overvolle agenda een spiegel van hoe het er in ons hoofd aan toegaat. We zitten voortdurend in overdrive en onze focus is compleet zoek.

Landgenoot Elke Geraerts bouwde haar carrière rond de noden van een generatie zonder aandacht. Als doctor in de psychologie deed ze internationaal onderzoek naar focus en stress. Als oprichter van consultancybedrijf Better Minds at Work helpt ze organisaties die de mentale veerkracht van hun medewerkers willen vergroten. En als auteur van boeken als Mentaal kapitaal en sinds kort Focus is het nieuwe goud wil ze haar kennis tot in onze huiskamers brengen.

Laat me raden: jouw eerste advies om minder afgeleid te zijn, is de smartphone vaker wegleggen?

Geraerts: ‘Klopt, maar bij uitbreiding elimineer je best alles wat je kan afleiden van je dagtaken. Voor veel mensen zijn dat meldingen van e-mails of sociale media, voor sommigen is dat de vaatwasmachine die schreeuwt om leeggemaakt te worden. Stap één is vooral: onderzoek wat jou doet afdwalen. Mensen denken soms dat ik een kruistocht onderneem tegen smartphones. Dat is niet zo. Het grootste deel van de afleiding creëren we zelf. Door uitstelgedrag, door onzekerheid, door verveling, door niet in de diepte te willen gaan. We zoeken allerlei manieren om ongemakkelijke gevoelens weg te duwen.’

Dé sleutel tot een meer gefocust leven is een beter inzicht krijgen in hoe ons brein werkt, schrijf je in Focus is het nieuwe goud. Hoe beginnen we daaraan?

‘Door te observeren wanneer je aandachtspieken hebt en wanneer je aandacht afdwaalt en waarom. Noteer hoe lang die momenten duren, zo breng je je aandachtslandschap in kaart. Na een zware lunch moet je mij niet vragen om me te concentreren op een rapport. Maar na een fietstochtje in de ochtend wel. Als je weet op welke momenten je het meest helder bent, kun je daarrond je belangrijkste opdrachten van de dag inplannen. Ik noem ze de “olifanten”: grote taken die je echt wilt afronden.’

‘Tachtig procent van de mensen grijpt na het ontwaken naar zijn telefoon. Veel mensen beginnen hun dag met kleine to do’s, zoals een vergadering. Nochtans is de ochtend voor de meesten hét moment om in een heerlijke staat van concentratie te raken. Waarom geen omgekeerde ochtendroutine inplannen? Eerst die olifant aanpakken, dan een pauze als je concentratie afneemt.’

Het klinkt allemaal heel logisch, waarom is het dan zo lastig om in de praktijk toe te passen?

‘Omdat het wilskracht vraagt om gewoontes te veranderen. Covid heeft daar niet bij geholpen, omdat we thuiswerk toen massaal combineerden met huishoudtaken. Sommige van die gewoontes zijn blijven hangen, waardoor we nu denken dat we de was moeten insteken op een thuiswerkdag. De sérieux van diep werken is er door de pandemie wat uitgegaan. Daarnaast doen veel mensen elke dag hetzelfde zonder zich daar vragen bij te stellen. Ze leven op automatische piloot, een middelmatig leven, en staan niet stil bij wat hen écht blij maakt, hoe ze hun brein willen voeden of hoe ze een context creëren waarin ze proactief kunnen zijn. En dan zijn er nog de negatieve gevolgen van allerlei apps die zo in elkaar steken dat ze ons brein hongerig maken naar steeds nieuwe info. Ze doen de dopamine in onze hersenen stijgen, maar we scrollen ons ziek en nemen massaal deel aan het meest ongecontroleerde experiment ooit.’

‘Als je weet hoe je brein werkt, kun je je bewuster tegen afleiding verzetten. Dat loont. Mensen die gefocust zijn, zijn alerter, ervaren minder stress en piekeren minder. In lezingen roep ik het publiek vaak op om op zoek te gaan naar hun authentieke in plaats van automatische piloot. Hoe wil je je tijd écht besteden? Meer dan ooit merk ik dat mensen zich zorgen maken over hun schermverslaving en die van hun kinderen.’

Het Time to Read project van Knack wil ons meer tijd doen vrijmaken om verhalen te lezen, weg van de stories op onze smartphone. Wat als ik moeite heb om mijn aandacht bij een boek te houden?

‘Probeer een context te creëren die je helpt om gefocust te zijn. Als de ontbijtkommetjes nog op het aanrecht staan, moet je geen boek beginnen lezen aan de keukentafel. Voor je het weet, beland je op een wat saaiere pagina en begin je de vaat in de machine te laden. Zoek een ruimte op waar weinig afleiding is, liefst zonder andere toestellen zoals een laptop of smartphone. Enkel jij en je boek, een comfortabele zetel, misschien met een lekkere kop koffie of thee erbij. Rituelen helpen om in een bepaalde flow te komen.’

Kan het helpen om bepaalde doelen voorop te stellen? Zoals: ik wil drie hoofdstukken gelezen hebben tegen het weekend?

‘Dat hangt van persoon tot persoon af en moet je eerst even bij jezelf onderzoeken. Als doelen zetten en deadlines creëren je op een prettige manier uitdagen, kan zoiets helpen. Zelf ben ik ook zo’n type lezer. Ik zeg gemakkelijk: ‘Kom, nog een hoofdstuk erbij’. En voor ik het weet, ben ik drie hoofdstukken verder. Maar als het je stress bezorgt, dan moet je dat vooral niet doen. Dan helpt het misschien eerder om, voor je begint, de juiste verwachtingen te hebben van je leeservaring. In welke sfeer zal dit een boek mij brengen?’

Lees ook: Voel je de drang om elk boek uit te lezen? Nergens voor nodig.

Kan samen lezen met anderen helpen om minder snel afgeleid te zijn?

‘Zeker. Het maakt niet uit of dat in een georganiseerde leesclub is, of door in een bibliotheek te gaan lezen, of met één van je huisgenoten samen in de zetel. Als student vond ik het heel fijn om met twee vrienden te studeren, ook al volgden we andere studies. De sociale controle zorgde ervoor dat ik goed kon focussen én leuke pauzes had. In mijn boek schrijf ik dat focus vandaag het nieuwe IQ is en connectie het nieuwe EQ. Het zijn twee zaken waar we allemaal naar op zoek zijn, dus als je die twee kan combineren in een activiteit, heb je goud in handen. Samen lezen valt alleen maar toe te juichen. Zeker als je weet dat de leeskwaliteit van jongeren in België en Nederland enorm verslechterd is en de woordenschat van kinderen erop achteruit gaat.’

Jij doet al jaren onderzoek naar ons focus en mentale veerkracht. Wat zijn de voordelen van lezen op onze hersenen?

‘Door te lezen, leer je om je focus voor langere tijd bij één taak te houden. Door een boek te lezen, leren we bovendien nadenken, verschillende standpunten bekijken en gaat onze verbeeldingskracht aan het werk, want we gaan fantaseren hoe bepaalde personages of situaties eruit zien. Daarom is lezen zoveel beter voor het brein dan wanneer je alles voorgekauwd krijgt, zoals bij een tv-serie.’

Ouders van nu voeden kinderen op in een wereld vol schermen. Krijg jij je eigen kinderen nog een boek in handen geduwd?

‘Mijn kinderen zijn acht en negen en de oudste is de enige in haar klas zonder telefoon. Ik dacht dat jongeren tegenwoordig vanaf hun twaalfde een telefoon kregen, maar in sommige scholen is het blijkbaar nog vroeger. Toch krijgt zij er geen, en uiteraard protesteert ze daar fel tegen. Maar toen ze deze zomer op vakantie zag hoeveel families tijdens het avondmaal op hun telefoon zaten te scrollen, zonder iets tegen elkaar te zeggen, soms terwijl de jongste kinderen van het gezelschap in een heel ongemakkelijke houding in hun kinderstoel in slaap waren gesukkeld, besefte ze ook wel hoeveel leuker het bij ons aan tafel was. Wij haalden elke avond een gezelschapsspel boven.’

‘Wat lezen betreft: op vaste momenten nemen we allemaal een boek en lezen we samen. Voor mijn ene dochter is lezen een plezier. De andere haat het. Veel ouders denken dan: ik laat het zo, ik ga haar niet forceren. Maar taal is het voertuig van ons denken. Daardoor creëer je inzichten, ontwikkel je een mening. Ons denkvermogen is net wat mensen onderscheidt van robots. Als je dat niet stimuleert bij je kind, ontwikkel je een generatie die enkel nog passief prikkels consumeert. Lezen is voor kinderen belangrijker dan ooit en ouders hebben hierin een grote rol te spelen. Als je wil dat je kind later aan de bak komt en ‘futureproof’ in het leven staat, dan moet je als ouder vandaag karakter tonen en je kind ook leren lezen om zaken als creativiteit en denkvermogen te stimuleren.’

Iemand die al jaren onderzoek doet naar ons brein, heeft vast de ultieme tips om je beter te focussen. Wat helpt jou?

‘Concrete doelen stellen. Ik moet nu een speech van acht pagina’s instuderen en wil vanavond in de helft geraakt zijn. Dat doel breek ik op in behapbare onderdelen. Ik zonder me af in een kamer met een spiegel waarvoor ik kan oefenen. Het helpt ook om ’s morgens stil te staan bij hoe ik me vanavond ga voelen als ik een taak wel of niet heb afgerond. Daarnaast zijn creatieve pauzes belangrijk om het brein te laten herstellen. In plaats van een halfuur te swipen als beloning, ga ik even wandelen, of blader ik in mooie interieurmagazines, want dat vind ik fijn. Toch blijft het ook voor mij hard werken om me tegen afleiding te verzetten, hoor. Het lukt me zeker niet altijd.’

Focus is het nieuwe goud is uitgegeven bij Lannoo, 22,99 euro.

Lees ook: Overprikkeld, onrustig en opgejaagd: waarom je brein de moderne wereld niet kan volgen (en wat je eraan kunt doen)