Hoogbegaafd en in de psychiatrie: ‘Ik verveel me enorm tijdens gesprekken met psychologen’

Wat als je slimmer bent dan alle psychologen die je proberen te helpen met je psychische problemen? Hoogbegaafden in de psychiatrie hebben niet altijd baat bij een klassieke behandeling. ‘Ze draaien psychologen zo rond hun vinger.’

‘Ik ben altijd ongelukkig geweest.’ Daphné haalt haar schouders op. De twintiger verblijft momenteel in het psychiatrisch ziekenhuis van Sint-Truiden, waar ze na een zesde zelfdodingspoging behandeld wordt voor depressie.

Ik kreeg al te horen dat mijn IQ niets te maken heeft met de kwaliteit van de therapie, maar dat ik gewoon niet genoeg mijn best deed.

Haar behandeling is echter niet zo’n evidentie. Daphné is hoogbegaafd en dat maakt therapie ingewikkeld. ‘Ik verveel me enorm tijdens gesprekken met psychologen en heb vaak het gevoel dat we een uur uitleg krijgen over iets dat ook in 10 minuten duidelijk gemaakt kon worden.’

‘Als ik daar iets over zeg, wordt het niet altijd enthousiast onthaald. Ik kreeg al te horen dat mijn IQ niets te maken heeft met de kwaliteit van de gesprekken, maar dat ik gewoon niet genoeg mijn best deed.’

Faalangst

Daphné was al 19 jaar oud toen bleek dat ze hoogbegaafd was. Ze behaalde een score van 145. Na vele gesprekken wordt nu geschat dat het IQ van Daphné zelfs rond 165 ligt. De gemiddelde IQ-waarden in ons land liggen tussen 80 en 120.

Toen ze opgroeide, had de twintiger absoluut geen vermoeden dat ze hoogbegaafd was. ‘Ik kon uiteraard aan mijn schoolresultaten wel zien dat ik goed presteerde, maar ik had een extreem laag zelfbeeld en voelde mij meestal gefaald in alles.’

Hoogbegaafden zijn vaak zeer perfectionistisch. Haar cijfers op school waren altijd een houvast voor Daphné. Ze werd steeds meer perfectionistisch.

Mensen met een hoog IQ hebben een hoger bewustzijnsniveau. Zij bekijken de wereld met een vergrootglas. Dat kan leiden tot faalangst.

‘Mijn punten moesten even goed blijven, ook al werd de leerstof elk jaar moeilijker. Toen ik 16 was, studeerde ik elke avond al tot 12 uur ’s avonds, want ik moest perfect zijn.’

Veel mensen waarbij de hoogbegaafdheid niet gedetecteerd wordt, kampen met psychische problemen. Ze voelen zich anders, niet begrepen, hebben vaak niet veel mensen waar ze zich echt goed bij voelen.

Kathleen Venderickx van het Vlaamse expertisecentrum voor hoogbegaafdheid (Exentra) legt het uit: ‘Mensen met een hoog IQ hebben een hoger bewustzijnsniveau. Zij bekijken de wereld met een vergrootglas.’

Dat heeft gevolgen, duidt Venderickx: ‘Ze hebben een groot rechtvaardigheidsgevoel. Ze voelen perfect aan of mensen oprecht en eerlijk zijn. Ze zijn kritischer en gevoeliger. Ze leggen de lat daarom heel hoog voor zichzelf, het neigt naar perfectionisme. Dat kan tot faalangst leiden.’

‘Stil in mijn hoofd’

Toen ze geschiedenis ging studeren aan de KULeuven, kreeg Daphné voor het eerst het deksel op de neus. ‘Ik was niet meer de slimste. Iedereen was zoals mij. Ik had last van sociale angst, waardoor ik niemand durfde aanspreken. Na een paar weken durfde ik zelfs niet meer naar de les.’

Ik bonkte mijn hoofd tegen de muur in de hoop dat er hersencellen zouden afsterven en ik minder slim zou zijn.

Hierdoor maakte Daphné geen nieuwe vrienden. Tijdens de weekends verzon ze verhalen over fictieve vrienden waar ze fictieve dingen mee had gedaan, geeft ze toe. ‘In werkelijkheid isoleerde mezelf volledig, studeerde ik niet meer, at ik nog nauwelijks en dacht ik steeds vaker na over doodgaan.’

Tijdens de eerste examenperiode aan de universiteit voelde Daphné zich verlamd. Ergens had ze gelezen dat als je een slag krijgt op je hoofd, er een bepaald aantal hersencellen afsterven. ‘Wat ik nu ga zeggen klinkt heel belachelijk’, zegt ze voorzichtig, ‘Maar ik begon met mijn hoofd tegen de muur te bonken. Zo werd het stil in mijn hoofd.’

Vervolgens, stiller, zegt Daphné: ‘En op een heel kinderachtige manier hoop ik dat er op die manier misschien ‘slechte hersencellen’ afsterven. Degene die mij slim maar ongelukkig maken en ervoor zorgen dat ik dood wil.’

Natuurlijk weet ze dat het zo niet werkt. ‘Maar toch bleef ik hopen dat ik op die manier een impact kan hebben op mijn gedachten. Ik zocht controle. Vroeger vond ik die in mijn schoolpunten. Toen dat wegviel, kreeg ik het idee dat ik de ultieme grip zou vinden als mijn geest sterker werd dan mijn lichaam.’

Daphné raakte verzeild in de wereld van gesloten opnames. Ze kwam 2 maanden op een isoleerkamer terecht – niemand wist hoe ze haar konden helpen. ‘Ik zag geen toekomst meer. Wilde geen toekomst meer. Ik heb 4 keer euthanasie aangevraagd omwille van ondraaglijk psychisch lijden. Hoe kon ik ooit nog beter worden? Ik wilde zelfs niet meer beter worden. Ik wilde gewoon rust.’

Manipulatie

In psychiatrie merken mensen met hoogbegaafdheid snel op wat therapeuten doen, zegt Venderickx. ‘Ze draaien psychologen rond hun vinger omdat ze meteen doorhebben welke technieken ze toepassen. En dan weigeren ze om daarin mee te gaan. Of ze weten perfect wat ze moeten zeggen om de therapeut tevreden te stellen. Je kan dat manipulatief noemen, maar eigenlijk getuigt het van een grote emotionele intelligentie.’

Mensen met een hoog IQ weten perfect wat ze tegen een therapeut moeten zeggen om hem tevreden te stellen. Ze hebben meteen door welke technieken toegepast worden en weigeren daarin mee te gaan.

Is het dan een kwestie van therapie op maat van hoogbegaafden te ontwikkelen? Of moeten hoogbegaafden gewoon meer openstaan voor een gesprek met de psycholoog als iets wat hen op lange termijn kan helpen?

Venderickx vindt dat het van belang is dat het verhoogd bewustzijnsniveau van hoogbegaafden zeker in rekening gebracht moet worden: ‘Je moet aan iemand die hoogbegaafd is en psychische problemen heeft uitleggen waarom ze zo’n groot rechtvaardigheidsgevoel hebben. Je moet hen leren om die gevoelens te plaatsen.’

Voor psychiatrie is hoogbegaafdheid nog een zo goed als onontgonnen terrein. Het is een fenomeen waar ze amper mee te maken krijgen en dus weinig over weten. Exentra, het expertisecentrum voor hoogbegaafdheid, probeert voor Daphné op elke psychiatrische afdeling contact te leggen met haar dokters. Ze benadrukken hoe belangrijk die samenwerking is voor iemand die nooit de juiste begeleiding heeft gekregen.

Toekomst

De psychiaters die openstonden voor het feit dat haar IQ een aandeel heeft in haar mentale problemen, kan Daphné op een hand te tellen. ‘Steek mij maar 2 maanden in een isoleerkamer’, dacht een van hen. ‘Ze heeft geen intellectuele prikkels nodig, plaats haar maar wekenlang in een kamer waar ze enkel naar de muren kan staren.’

Daphné werkt desondanks heel hard om beter te worden. Ze maakt voor mij een eindsom: vandaag heeft ze zichzelf 2 jaar, 2 maanden en 11 dagen niet meer pijn gedaan. Ze heeft al 4 maanden geen zelfdodingspoging ondernomen. Ze is al een beetje bijgekomen om terug op een gezond BMI te geraken. In september gaat ze een beroepsopleiding orthopedagogie starten en een kitten adopteren.

Helemaal op eigen benen kan de jonge vrouw nog niet staan. Ze heeft nog steeds hulp nodig. ‘Vallen was voor mij een zeer lang proces, dat wil zeggen dat opstaan dat ook is’, weet Daphné, ‘Ik ben nog steeds hard aan het werken om overeind te blijven staan. Maar voor de eerste keer wil ik liever leven dan doodgaan. Ik kies ervoor om te blijven leven. En ik maak die keuze elke dag opnieuw.’