Waarom Billie Eilish nooit goed kan doen en de symboliek van een tienerkamer: een nieuwe expo in het Antwerpse MoMu zet het meisje centraal.
Wanneer ben je een meisje, wanneer een vrouw? En hangt je antwoord af van wie de vraag stelt of van het moment waarop ze gesteld wordt? Voor Van Dale ben je een meisje van je geboorte tot je volwassen wordt, en ook ben je iemands meisje als je verloofd of verliefd bent. De biologische definitie kijkt naar menstruatie, hormonen en vruchtbaarheid en de tentoonstelling in het MoMu laat alles open. Of liever, de werken in de expo geven elk hun eigen invulling aan het begrip, vertelt curator Elisa De Wyngaert.
‘We willen verschillende lagen en interpretaties tonen. Als tienermeisje zoek je je weg in het leven en rebelleer je tegen wat er van je verwacht wordt. Je ontdekt nieuwe dingen, maar verveelt je ook vaak. Die dingen verbinden tieners met elkaar, over alle culturen heen. Wij kijken door de lenzen van mode, film, kunst en psychologie en komen zo hopelijk tot iets universeels.’
Hoe oud we vandaag ook zijn, de tiener die we waren, dragen we allemaal met ons mee.
Voor een tentoonstelling voor en over meisjes – het MoMu richt zich tot alle jongeren die zich als meisje identificeren en non-binaire jongeren – moeten we ook bij meisjes zelf te rade gaan, vond het museum. ‘Dus werkten we met klankbordgroepen’, vertelt De Wyngaert. ‘Mijn collega’s gingen praten met tieners tussen negen en achttien jaar, en die gesprekken vonden hun weg in de tentoonstelling.’
Meisjes als muzes
De liedjes uit je tienerjaren kunnen je nog altijd ongelofelijk vrolijk maken of diep ontroeren, zo blijkt uit onderzoek. Onderzoekers noemen dat een reminiscence bump, en die zorgt ervoor dat we, eens de veertig voorbij, disproportioneel veel herinneringen hebben aan onze tienerjaren.
‘We hebben het vandaag vaak over de eerste duizend dagen van een kinderleven,’ vertelt De Wyngaert, ‘maar onze puberteit maakt ons ook tot wie we zijn. Dat maakt het zowel voor de tieners als hun ouders een uitdagende tijd. We doen vaak laatdunkend over tieners, zien ze als oppervlakkig, ook omdat ze te veel met hun neus op schermen zitten. Ze hebben ook niet zo veel plekken waar ze naartoe kunnen in onze maatschappij en krijgen vaak het gevoel dat ze in de weg lopen. Hangjongeren worden ze dan genoemd, terwijl dat samenzijn met leeftijdsgenoten zo cruciaal is.’
Als De Wyngaert met kunstenaars spreekt, valt het op hoe vaak ze verhalen uit hun puberteit vertellen. ‘Ze grijpen ernaar terug als inspiratie, of zien die jaren als dé vormende periode van hun leven. Vreemd is dat niet, want de puberteit is een van de meest intense periodes in ons leven, en hoe oud we vandaag ook zijn, de tiener die we waren, dragen we allemaal nog mee.’
‘In de modewereld is de fascinatie voor “het meisje” al sinds 2010 geëxplodeerd. De tienertijd is op zoveel manieren poëtisch, mooi, donker, duister, onaf, imperfect, en designers kijken heel erg naar wat tieners dragen. Meisjes als muzes, dus. Ontwerpers doen interessante dingen met archetypes zoals Mary Janes en ballerina’s, glitter, Lolita-jurken en witte sokken. Sommigen kijken voorbij de clichés, maar gebruiken vaak speelse elementen of verwijzen naar hun eigen tienertijd of -dromen. Zowel de maatschappij als creatievelingen kijken naar meisjes met iets tussen fascinatie en irritatie of afwijzing, en dat vonden we boeiend genoeg om te onderzoeken.’
Bouw op, breek af
Geen gebroken hart is zo pijnlijk als het eerste gebroken hart. Geen ruzie is zo passioneel en geen slappe lach zo intens als die met je beste vriendin, als je veertien bent. Een van de boeiendste stukken op de tentoonstelling is het dagboek van kunstenaar Louise Bourgeois, vindt De Wyngaert. ‘Ze schrijft dat ze zo veel voelt, maar dat niemand dat serieus neemt. Dat vat de tienertijd exact samen, denk ik. Het is een tijd waarin je je emoties heel diep voelt, en die gevoelens gaan ook over ernstige dingen. Wie je bent en wat je plek in de wereld is. Dat maakt het zo moeilijk om over je gedachten te communiceren of zelfs om ze te begrijpen. Ook omdat je maatschappelijk min of meer onzichtbaar bent en niet ernstig genomen wordt. Dat tieners een van de eenzaamste groepen in onze samenleving zijn, is dan ook niet verrassend. Maar tegelijk is je tienertijd ook een geweldige tijd waarin je zo veel dingen ontdekt en voor het eerst doet en waarin je zo veel plezier maakt. Dat maakt het ook zo mooi.’
De Britse auteur en feminist Caitlin Moran heeft van tienermeisjes haar centrale thema gemaakt omdat, zo vertelt ze in interviews, de tienertijd de periode is waarin we voor het eerst met alles te maken krijgen dat de rest van ons leven mee zal spelen, van lust tot seksisme en van zelfhaat tot vriendschap. Ze sluit haar roman Bouwpakket van een meisje af met een pleidooi voor hoe je dat zelf-bouwen doet.
“Bouw op, breek af, bouw weer op, breek weer af. Vind jezelf telkens weer opnieuw uit, onbevreesd. (…) Je bent je eigen vroedvrouw, en op een dag vind je een versie van jezelf die iemand wil kussen, waar iemand bevriend mee wil zijn, die iemand wil inspireren. (…) En zo, langzaam maar zeker, moet je niet meer nadenken over wie je wil worden, omdat je het te druk hebt met gewoon zijn.”
Coming of age – dat bekt iets beter dan identiteitsvorming – is een rode draad door de tentoonstelling, vertelt De Wyngaert. ‘Het gaat zo snel, lichamelijk en mentaal. We hebben een aantal geweldige fotoreeksen rond dat thema. Zo volgde de fotograaf Nancy Honey (zie de foto’s op deze pagina’s, red.) haar dochter, nichtje en andere meisjes op verschillende scholen tussen de leeftijd van elf en veertien jaar. In die drie jaar evolueren ze van kinderen naar jongvolwassenen, een cruciale periode in hoe ze zichzelf en hun toekomst zien.’
Allemaal in uniform
Antwoorden zoeken over wat het betekent om een meisje te zijn doet deze expo met kunst, filmfragmenten, drie tienerkamers ingericht door regisseur Sofia Coppola, de Taiwanese designer Jenny Fax en ontwerpersduo Chopova Lowena, en uiteraard ook met mode.
Shoppen lijkt bij de puberteit te horen, vertelt De Wyngaert. ‘Het is een activiteit om samen te doen, autonoom, zonder dat er een volwassene op je vingers kijkt. Als je erbij stilstaat, is het ook een manier voor tienermeisjes om een vorm van macht te hebben. Ze kiezen zelf wat ze dragen en hoe ze zich presenteren aan de wereld. Ze hebben misschien niet veel geld, maar geven wat ze hebben wel voor een groot deel uit aan kleding en accessoires. Of kijk naar de beautyindustrie, waar tienermeisjes vandaag merken groot maken.’
Een van de belangrijkste manieren om onze identiteit uit te drukken is kleding, vertelt De Wyngaert. ‘Bij tienermeisjes lijkt die soms op een soort uniform, met bepaalde attributen en accessoires, omdat dat ervoor zorgt dat je erbij hoort. Ook daar doen we als maatschappij soms neerbuigend over, terwijl we dat beter iets ernstiger zouden nemen, vind ik. Als tienermeisje wil je je uitdrukken, en tegelijk voel je je ontzettend bekeken. Er niet bij kunnen horen, bijvoorbeeld omdat je je niet kunt veroorloven wat je peergroep heeft, is moeilijk en het gevolg is ontzettend veel onzekerheid.’
Beloerd en beoordeeld
Wat onze waarde is, hoe schoonheid eruitziet, wat schadelijk is en wat normaal: tijdens onze meisjesjaren leren we een verhaal over onszelf, schrijft Amerikaans auteur Melissa Febos in haar boek Girlhood, een verzameling essays over opgroeien in een vrouwenlichaam. En de waarde van meisjes, zo ontdekte Febos, ligt in hun lichaam.
“Voor mijn puberteit bewoog ik me in de wereld zonder zelfbewustzijn of twijfel”, schrijft ze. “Ik was een gepassioneerd kind met eelt op mijn voeten en veel woorden. Ik praatte snel en bewoog sneller. (…) Ik was slim en sterk, mijn ouders zagen me graag en mijn macht lag in die dingen.”
Meisjes spenderen veel energie en tijd aan aantrekkelijk zijn, maar leren tegelijk dat ze hun lichaam moeten beschermen.
Maar toen Febos elf jaar was, kreeg ze borsten en heupen. “Dat veranderde mijn waarde voor de wereld. Het was niet langer een triomf om het enige meisje in het baseballteam te zijn. Mannen loerden, jongens wilden dingen van me.” Altijd bekeken en beoordeeld worden was niet bedreigend, leerde ze, maar een compliment en haar sterke lichaam werd een passief ding.
“De maatschappij creëert ons. En in die maatschappij zijn meisjes vooral hun lichaam. Ze spenderen veel energie en tijd aan aantrekkelijk zijn, maar leren tegelijk dat ze hun lichaam moeten beschermen. Hun twijfel en schaamte is ontzettend eenzaam.”
Meisjes en hun lichaam, het is een heel complex gegeven, stelt De Wyngaert. ‘Historisch werd verschillende kinderkleding voor verschillende genders pas een ding sinds het begin van de twintigste eeuw. Voor die tijd droegen meisjes en jongens min of meer hetzelfde. Daarna had nogal wat archetypische kledij iets kuis en netjes, denk aan Marie Jane-schoenen en witte sokken. Maar we kijken in de expo ook naar recentere archetypes, zoals de hoody, een kledingstuk dat comfortabel zit en je ook toelaat om je een beetje te verstoppen.’
(Billie Eilish is een mooi voorbeeld van hoe we als maatschappij naar meisjeslichamen kijken. Toen ze in het begin van haar carrière optrad in oversized hoody’s en wijde korte broeken, kreeg ze bakken kritiek over zich heen, maar toen ze voor het eerst een fotoshoot deed in vrouwelijke, meer onthullende kleding, was er evenveel kritiek. De conclusie lijkt te zijn dat het voor een tienermeisje, beroemd of niet, moeilijk is om het goed te doen.’
Girls will be girls
Hoe complex en moeilijk een meisje zijn soms ook is, het is gelukkig ook leuk en creatief, nuanceert De Wyngaert. ‘Als mijn dochter mijn glimmende roze sneakers van Dries Van Noten mijn “prinsessenschoenen” noemt, kan ik daar echt van genieten.’ Woelige wateren doorvaren doe je best met een goede crew, en bij het maken van de tentoonstelling trof het De Wyngaert hoe goed meisjes zijn in het bouwen van banden. ‘Girls will be girls, toch?’
‘Tijdens ons openingsweekend gaan we kinderen en al wie wil de mogelijkheid geven om armbandjes te maken of op een andere manier creatief bezig te zijn, bijvoorbeeld met nail art. Omdat samen dingen doen leuk, gezellig en therapeutisch is. Samen shoppen, je samen opmaken, gewoon rondhangen en babbelen, het is een cruciaal deel van een tienermeisje zijn.’
‘We tonen Girls Night, een fotoreeks die de Ierse fotografe Eimear Lynch maakte van meisjes die zich samen klaarmaken voor ze naar de teen disco gaan. Ze brengen soms de hele dag samen door, luisteren naar muziek, kiezen kleren, praten, delen geheimen. Buitenstaanders zien enkel het opmaken, maar het werk gaat over vriendschap en banden opbouwen. Dat collectieve is mooi en onzekerheden delen is louterend. En levensbelangrijk, in een periode waarin je op zoek bent naar jezelf, en misschien minder begrip vindt bij je gezin. Meisjes doen dat echt heel goed en dat maakt hen sterk.’
Zeg ’ns meisje
Meisje: het is een van die woorden die, na de leeftijd van 25, zowel een compliment als een belediging kunnen zijn. Het kan impliceren dat je onervaren, onnozel en onvolwassen bent, maar ook dat je lichtvoetig en speels bent. Elisa De Wyngaert: ‘Die vraag hebben we voor de expo onderzocht met een film van Leonardo Van Dijl. Hij interviewde meisjes van negen tot tachtig over het meisje-zijn. Wanneer ben je een meisje? En wie bepaalt dat? Wanneer identificeer je je met dat idee? De tentoonstelling gaat dus zeker niet alleen over tieners, maar over de gevoelens voor een periode in ons leven die we meedragen en hoe we naar dat concept kijken. Iets wat elk van ons anders invult. Als een tiener mij “mevrouw” noemt, voelt dat vreemd aan. Alsof ik stokoud ben. (lacht) Terwijl ik straks opnieuw moeder word en dus strikt genomen geen meisje meer ben. Iets wat mij eindeloos fascineert als ik foto’s van een vriendin of van een oma zie is de vraag: wat voor meisje was ze? Dus een van de vragen die we willen stellen is: wanneer stop je met meisje zijn?’
GIRLS. Over verveling, rebellie en opgroeien, van 27 september 2025 tot 1 februari 2026 in het MoMu, Antwerpen. momu.be
Het boek bij de expo GIRLS. On Boredom, Rebellion and Being in-between verschijnt bij Hannibal Books. hannibalbooks.be
