Europa toont zich strijdvaardig in de strijd tegen plastic

Plastic is overal en dat begint op verschillende vlakken erg nadelig te worden. Europa zet nu echter allerlei stappen om de afvalberg minder groot te maken. De maatregelen zouden al in mei 2019 in werking getreden moeten zijn.

Of je nu kijkt naar de soep of naar de berg, een ding wordt algauw duidelijk: de hoeveelheid opgestapeld plastic is overdonderend. Op vijftig jaar tijd is de productie ervan vertwintigvoudigd en het ziet er niet naar uit dat de populariteit ervan snel zal afnemen. In 2015 ging het nog om 322 miljoen ton, tegen 2035 wordt een verdubbeling voorspeld. Elk jaar gaat er 26 miljoen ton plastic de natuur in, iets wat onder andere al resulteerde in een half continent aan plastic afval in de Stille Oceaan. Maar liefst veertig procent van al die zakjes, flessen, tampons en nylon visnetten is maar één keer of zelfs nooit gebruikt.

Schepen hebben de gewoonte hun afval gewoon overboord te kieperen. Daar wil Europa paal en perk aan stellen. Zo moeten er in de havens opvangvoorzieningen komen waar de schepen hun afval kunnen afladen. Wat vooral bulkschepen en vissersvaartuigen in zee lozen, is maar een klein onderdeel van de vijf tot dertien miljoen ton plastic die elk jaar wereldwijd gedumpt wordt in de oceanen, het equivalent van anderhalf tot vier procent van de globale productie. Europa is verantwoordelijk voor een half miljoen ton.

‘Er wordt algauw gedacht dat dit soort ommeslagen nadelig zijn voor de economie, maar kijk naar de strijd tegen asbest: omdat de industrie verplicht was om nieuwe producten te ontwikkelen, werd er helemaal niemand ontslagen en kreeg de haven kreeg juist een ferme boost.

Om dat aandeel terug te dringen, heeft de Europese Commissie in 2015 een actieplan opgestart voor de ‘circulaire economie’, het hergebruik van producten. Dat biedt enorme kansen, want alleen al wat jaarlijks verloren gaat aan plastic beloopt een bedrag van 70 tot 105 miljard per jaar. (Ter illustratie: dat is meer dan de helft van de Europese begroting.) De aanzet tot verwijdering is gegeven: het wegwerpplastic, waarmee onze stranden vol liggen, wordt in het vizier genomen.

Onzichtbaar, maar niet onschadelijk

Een even belangrijk werkpunt zijn echter de microplastics. In het kader van de chemische wetgeving werkt de Commissie aan een totaalverbod op de uiterst kleine plastic bolletjes die ongezien het milieu vergiftigen. Ze zitten in tandpasta en cosmeticaproducten en komen na gebruik langs toilet of wasbak in het afvalwater terecht. Dat stroomt uiteindelijk in zee, waar het terechtkomt in menig zeevruchten- en vissenmaag, en zo in de hele voedselketen.

Maar zal dat geen gevolgen hebben voor Antwerpen, toch de op een na grootste chemiehaven ter wereld? Nee, zegt Bart Staes (Groen). ‘Vergelijk het met de strijd tegen asbest jaren geleden. Er ging toen ook een storm van protest op. Mensen vreesden dat een verbod zich zou laten zien in de groei en dat het banen zou kosten. Maar daar kwam niks van in huis, integendeel: omdat de industrie verplicht was om nieuwe producten te ontwikkelen, werd er helemaal niemand ontslagen en kreeg de haven kreeg juist een ferme boost.’

Toch blijft er ook na het debat over de microplastics nog veel werk aan de winkel. Bas Eickhout (Groen/EVA) is zeker al tevreden dat de Commissie de vervuiling met de microbolletjes aanpakt, hij wordt vooral enthousiast van het voornemen ook werk te maken van de onbedoelde verspreiding van micropartikels in verf, door slijtage van autobanden of door synthetische kledingstukken te wassen. Hij is vooral voorstander van het totaalverbod op oxoplastic, een kunststof die wel steeds opsplitst in kleinere eenheden, maar niet volledig afbreekt.

Werk aan de winkel

Minder tevreden is Staes over de vertraging van een aantal maatregelen. ‘De Commissie is al acht maanden overtijd met het labelen van bio-afbreekbare producten. Daardoor weten we na twintig maanden nog altijd niet wat ze beschouwt als ‘eenmalig gebruik”. Andere tekorten in de ontwerptekst zijn de afwezigheid van nochtans aangekondigde taksen op het gebruik van plastic zakjes, verpakkingen of omhulsels en vooral de foute aanpak. ‘Eerst moet je beginnen met het weghalen en verbieden van giftig plastic’, stelt Davor Skrlec, schaduwrapporteur van Groen/EVA over de kringgloopeconomie: ‘Een viertrapsraket zit logisch in elkaar: eerst giftige stoffen, dan verminderen, dan hergebruiken, dan recycleren’.

Ook Mark Demesmaeker (NVA-ECR), schaduwrapporteur van de milieucommissie, ergert zich aan de opruiming van plastic. ‘Als er maar dertig procent gerecycleerd wordt, betekent dat dat er nog eens 31 procent naar het stort gaat of begraven wordt onder de grond en 39 procent richting een verbrandingsoven gaat. Iets wat uiteraard tonnen CO2-uitstoot oplevert. Er zijn daarbij dringend kwaliteitsstandaarden nodig voor de industrie om vergiftiging terug te dringen. Daarbij moet je erg voorzichtig omspringen met bio-afbreekbare plastic. Onderzoek wijst uit dat sommige vormen daarvan schadelijker en gevaarlijker zijn dan de niet-afbreekbare.’

‘Van zodra mensen ook nog maar twintig cent moeten bijbetalen voor een zakje, merk je dat ze in drommen afhaken’

Toch groeit volgens hem de bewustwording bij de verbruikers. Warenhuizen verstrekken minder plastieken tasjes, de bakker of de beenhouwer zijn al overgeschakeld op papier, wie gaat winkelen neemt eigen zakken mee. ‘Van zodra mensen ook nog maar twintig cent moeten bijbetalen voor een zakje, merk je dat ze in drommen afhaken’, zegt ook Ivo Belet.

De voorstellen van de Commissie komen net op tijd, aangezien China onlangs de aanname van plasticafval uit Europa heeft stopgezet. Het zal vooral aankomen op goed voorsorteren. De idee om hard plastic ook in de blauwe zak mee te geven, vindt veel bijval. ‘Maar dan moeten we de producenten wel eerst verplichten die voorwerpen, zoals botervlootjes, recycleerbaar te maken.’ Belet maakt zich sterk dat nog voor het einde van deze legislatuur, voor mei 2019 dus, het hele pakket maatregelen afgerond en in werking getreden zal zijn.