Eeuwig boos: waarom wrok een slechte vriend is

Het is geen mooi woord, wrok. En die warm gehouden woede is ook geen aangenaam gevoel. Maar soms gebeuren er dingen, banaal of belangrijk, die je nooit vergeet, en misschien ook nooit vergeeft.

‘Het schijnt dat het goed is om wrok los te laten, maar ik ben daar niet zo zeker van. Ik koester mijn wrok en zorg ervoor als was het mijn huisdier.’ Dat laat schrijfster Liane Moriarty een van haar personages zeggen in Big Little Lies. Elke godsdienst ter wereld en vele psychologen vinden nochtans dat we misschien niet alles moeten vergeten, maar dat het goed voor ons is om op z’n minst te proberen om te vergeven. Rondlopen met woede of wraakgevoelens is ronduit slecht voor onze mentale gezondheid. Bij ernstige inbreuken worden daar niet veel vragen bij gesteld, maar er zijn af en toe kleine gebeurtenissen die je niet kunt loslaten, momenten waarvan je een slechte nasmaak blijft proeven wegens een echte of zo gevoelde onrechtvaardigheid.

‘Dat is omdat we fundamenteel sociaal bedraad zijn’, vertelt kinderpsycholoog Tine Schellekens, die aan de KU Leuven doctoraatsonderzoek doet naar vergeving en genade. ‘We worden afhankelijk geboren en hebben afgestemde connectie nodig om ons te (blijven) ontwikkelen, en als er op dat verbindingsvlak iets misgaat, gaat de pijn heel diep.’ Uiteraard herinneren we ons niet elk detail dat misloopt in ons leven en houden we geen wrok over aan alles wat ons overkomt. Gelukkig, want dat zou ontzettend vermoeiend zijn. ‘Ik denk dat de nasleep van bepaalde momenten groter is: als de kloof tussen wat we als rechtvaardig zien en wat er gebeurt te groot is, dan kan wrok makkelijker blijven hangen.’ Niet geloofd worden, aangevallen worden door iemand waarvan jij dacht dat die in je team zat, pesterijen of uitgesloten worden, vriendschappen die voor de ander niet hetzelfde lijken te betekenen, soms is die kloof tussen realiteit en verwachting miniem, soms heel breed. ‘Boos worden doen we vaak als bescherming voor een onderliggende kwetsbaarheid. Daarom worden bepaalde gebeurtenissen een soort symbooldossier. Ze brengen ons van de kaart omdat ze gelinkt zijn aan bijvoorbeeld een oude kwetsuur, de angst om in de steek gelaten te worden of niet geloofd te worden. Misschien heeft die gebeurtenis ons een les geleerd ook, en heeft het ons geholpen om uit te zoeken waar onze grenzen liggen en wat er gebeurt als iemand die niet respecteert.’ Dat wil zeggen dat de dingen die blijven hangen ontzettend subjectief zijn en bovendien afhankelijk zijn van de context en hoe je je op dat moment voelt, legt Schellekens uit. ‘Als je door een voorval (onbewust) herinnerd wordt aan een kwetsbaarheid, bijvoorbeeld omdat je geconfronteerd wordt met een opdracht die je niet alleen aankunt en je moeite hebt met hulp te vragen, dan kan de impact van een banaal lijkende gebeurtenis veel groter zijn.’ Op een slechte dag kan pakweg een opmerking van iemand die je niet kent diep snijden, terwijl je het op een goede dag zelfs niet eens opmerkt.

Als we gekwetst worden, dan hebben we een hele waaier reacties ter beschikking. ‘Vergeven is maar één manier’, vertelt Schellekens. ‘We kunnen wraak nemen, gelijkaardige situaties vermijden, de gebeurtenis verdringen, de ‘dader’ goedpraten en excuses bedenken voor zijn of haar gedrag of wrok gaan koesteren.’ Vergeven staat bovenaan op de copinglijst van psychologen, omdat het goed is voor ons welzijn, legt Schellekens uit. ‘Het gaat naar de kern van het probleem en is dus efficiënt. Bij vergevingswerk kijk je naar wat er gebeurd is, naar wat er precies misging of slecht was, en wat het met jou doet. Daarbij probeer je om de ander niet te verengen tot zijn of haar daden en anderzijds je eigen tekorten ook onder de loep te nemen, want we zijn allemaal feilbare wezens. Waar mensen zich ook weleens in vergissen, is het idee dat vergeving en verzoening altijd samengaan. Dat is niet zo. Je kunt mensen perfect vergeven wat ze gedaan hebben en je toch niet met hen verzoenen. In sommige destructieve relaties is dat ook het beste om te doen. Het is niet de bedoeling om in goedkope verzoening en genade te vervallen die anderen mogelijk een vrijgeleide geven om over de grenzen van anderen te blijven gaan.’

Dat we soms toch vasthouden aan onze wrokgevoelens, kan ook te maken hebben met een gevoel van macht dat het ons lijkt te geven. ‘Het idee dat je iemand niet vrijspreekt van zijn of haar ‘misdaden’ kan ons de indruk geven dat wij de touwtjes in handen hebben’, zegt Schellekens. ‘Het dat-nooit-meergevoel. Soms wordt dat zelfs een deel van onze identiteit. Ik ben degene die onrecht is aangedaan. Alleen, daarmee geef je jezelf een heel passieve rol, want die macht is maar een illusie. Jij denkt dat je de ander ‘gevangenzet’, maar het is omgekeerd. In plaats van je energie te steken in wat er nog allemaal mogelijk is, blijf je je energie en identiteit verengen tot die van een slachtoffer.’ Uit onderzoek blijkt dat mensen die makkelijker vergeven minder angstig zijn, minder depressieve gevoelens hebben en meer voldoening halen uit vriendschappen en romantische relaties. Omdat wrokgevoelens ook voor stresshormonen en andere fysiologische reacties in je lichaam zorgen, is vergeven ook letterlijk goed voor je hart. En je bloedvaten.

Heeft je kleine wrok geen enkel effect op je dagelijkse welzijn en is het niet meer dan een grappige anekdote, prima. Maar als het toch aan je knaagt, dan kun je er best mee aan de slag gaan, vindt Schellekens. ‘Dat vraagt wat psychologisch privédetectivewerk. Ga na wat er precies gebeurd is en waarom dit je zo geraakt heeft. Wie heeft het je aangedaan? In welke omstandigheden? Wat betekent de band met die persoon voor jou? Welk gevoel heeft het je bezorgd en waarom is dat gevoel zo moeilijk? Het is belangrijk om te onthouden dat kiezen om iemand te vergeven eigenlijk losstaat van die andere persoon (hoewel berouw wel helpt). Het is een geschenk dat je jezelf geeft, door jezelf los te maken van die moeilijke situatie.’