Eerste Belgische solotentoonstelling Joëlle Dubois: ‘Ik portretteerde mijn dementerende mama als herinnering aan wie ze was’

Tijdens de coronapandemie zorgde de Gentse kunstenares Joëlle Dubois (32) voor haar moeder, die alzheimer heeft. Dit vormde de inspiratie voor ‘Forget Me Not’, haar eerste Belgische solotentoonstelling. ‘Het is een ode aan de oermoeder en een manier om het verdriet te verwerken.’

‘Zorgen voor mijn mama was heel intens, maar in verdriet zit ook schoonheid’, vertelt Joëlle Dubois. ‘Ik voelde de nood om die periode te verwerken en vond in schilderen een manier waarop ik kon omgaan met het steeds verder afglijden van mijn mama. Ze is er nog, maar tegelijk is ze er ook niet meer. Zij vergeet mij en ik vergeet hoe ze was.’

Dubois schilderde altijd al over wat haar raakt of frappeert, maar de werken die ze voor ‘Forget Me Not’ maakte, tonen een nog intiemere blik in haar eigen leefwereld. ‘In het verleden schilderde ik vaak over maatschappelijke thema’s, zoals genderrollen en vrouwelijke seksualiteit. Nu gaat het over de moeder-dochterrol en het verdriet van het vergeten. Toen het portret van mijn moeder in haar huidige situatie klaar was, moest ik huilen. Het is een manier om haar vast te houden, haar niet te vergeten.’

Vrouwelijke kracht

Vrouwelijkheid blijft ook een belangrijk onderwerp in ‘Forget Me Not’. ‘Ik wil graag de vrouwelijke kracht en energie weergeven in m’n werk en portreteer vrouwen waar ik naar opkijk’, stelt Dubois. ‘Zo schilder ik de onzekerheid van me af. Dat is bij “Forget Me Not” niet anders. Het blijft een rode draad doorheen m’n werk. “Forget Me Not” gaat niet enkel over mijn eigen mama, maar is ook een ode aan het concept van de oermoeder. Vrouwen zijn de scheppers van het leven en vrouwelijke energie – die mannen overigens ook in zich hebben – heeft helende krachten.’

Hoewel de werken van ‘Forget Me Not’ geïnspireerd zijn door het persoonlijke leven van Dubois, zijn de thema’s die ze aansnijdt ook universeel. ‘In Keulen, waar het eerste deel van “Forget Me Not” getoond werd, vertelden mensen me dat de expo hen tot tranen beroerde, omdat ze hun eigen verhaal erin herkenden. Dat ontroert me. Deze werken maken is een manier om geheeld te worden en te helen. De dood en de aftakeling die met alzheimer gepaard gaat zijn thema’s die nog in de taboesfeer hangen. Ik wil ze bespreekbaar maken en tonen dat dit ook deel uitmaakt van het leven.’

Nieuwe vormen

In de expo toont Dubois ook voor het eerst driedimensionaal werk, experimenteert ze met materialen en breekt ze van de muur af. Naast haar kenmerkende schilderijen, zijn er ook een installatie, tekeningen op papier en beschilderde vazen te zien. ‘Ik vind het heel spannend, want een installatie is nog intiemer dan een tekening of schilderij. Ik stel me kwetsbaarder op, maar dit onderwerp vroeg om deze aanpak,’ klinkt het. Voor de installatie gebruikte de kunstenares wit katoen, als symbool voor de geborgenheid die kinderen voelen in hun zelfgemaakte kamp van lakens, een soort terugkeer naar de baarmoeder. ‘De lakens doen ook denken aan een bed, waar mensen in geboren worden en in sterven.’

‘Ik heb de lakens overtrokken met kant, om ook te verwijzen naar het vrouwelijke ambacht van kantklossen, een belangrijk deel van onze Vlaamse geschiedenis. Maar het is tegelijk ook een manier om seksualiteit uit te beelden.’

De installatie kreeg ook een audioluik, gecreëerd door Joppe Tanghe. Daarvoor interviewde Dubois haar moeder, toen diens alzheimer nog niet zover gevorderd was. Het gesprek zal gedempt afgespeeld worden in de expo. ‘Ik wilde het gevoel opwekken van een baby in de buik, die de stemmen van buitenaf hoort. Zelf word ik ook nog steeds rustig van stemmen. Ik schilder bijvoorbeeld altijd met een film of televisieserie op de achtergrond.’

Symbolisme

‘Vergeten, herinneren en liefde voor de persoon die er nog is, maar die je tegelijk ook al mist: hoe beeld je deze abstracte thema’s uit? Ik ben anders te werk gegaan dan gewoonlijk en heb geput uit symbolisme,’ vertelt Dubois. ‘Waar ik vroeger vrouwen afbeeldde met hun smartphone of laptop, heb ik me deze keer verdiept in memento mori en symbolen die verwijzen naar hoop en het leven. Zo zal je vergeet-me-nietjes, kraaien, levenselixirs en eieren zien op mijn werken. Wist je dat in sommige culturen eieren gebruikt worden om negatieve energie op te slorpen?’

De tekeningen in de expo zijn geïnspireerd op middeleeuwse alchemieprenten. ‘In die tijd hadden ze een obsessie met levenselixirs,’ licht Dubois toe. ‘Voor mij zijn de prenten een poging om mijn mama jong en gezond te houden. Ook de vazen in de expo verwijzen naar de magische elixirs die de eeuwige jeugd beloven.’

‘Forget me not’is een expo in twee delen, waarvan het eerste deel eerder dit jaar te zien was in Keulen en het tweede luik bij de Antwerpse Keteleer Gallery. Ook na de tentoonstellingen wil Dubois het thema blijven onderzoeken. ‘Ik ben er nog niet klaar mee. Er valt nog zoveel over te vertellen.’