De onzichtbare vrouw: hoe de wereld is afgestemd op mannen

De wereld is ontworpen op maat van mannen, ontdekte journaliste Caroline Criado-Perez, en dat laat zich voelen op alle domeinen. ‘Het is onbewust seksisme. Onderzoekers en designers hebben geen hekel aan vrouwen, ze staan er gewoon niet bij stil dat we anders zijn.’

Alexa, de virtuele spraakassistente die ontwikkeld werd door Amazon, en andere smart speakers bevestigen het genderstereotype van de immer behulpzame vrouw, zo stelde de VN een week of twee geleden. Ze zijn ook op een andere manier seksistisch. Net als veel stemgestuurde systemen reageren ze niet goed op vrouwenstemmen. De oplossing is je stem verlagen, zo blijkt, die dingen zijn namelijk geprogrammeerd voor mannenstemmen. Of neem stappentellers, die de stappen niet meetellen die je zet terwijl je een kinderwagen of winkelwagen duwt, omdat je dan je armen niet beweegt. Onnozele details? Niet als blijkt dat de hele wereld aan elkaar hangt van dit soort details.

In Onzichtbare vrouwen presenteert Caroline Criado-Perez een indrukwekkend onderzoek naar de manieren waarop het bestaan en de noden van vrouwen genegeerd worden in bijna alle aspecten van het moderne leven. De man als norm heeft – soms levensgevaarlijke – gevolgen voor bijna alle vrouwen, van politieagentes tot astronauten, en van chauffeuses tot patiënten. ‘Het mannelijk perspectief en de mannelijke ervaring worden gezien als universeel,’ vertelt ze, ’terwijl de vrouwelijke ervaring – toch die van de helft van de wereldbevolking – gezien wordt als niche.’

Foute diagnose

De inspiratie voor het boek borrelde op toen de auteur ontdekte dat dokters vaak de verkeerde diagnose stelden bij vrouwen die een hartaanval hadden. De redenen daarvoor zijn complex, maar de opvallendste is dat de symptomen die vrouwen vertonen bij een hartaanval geclassificeerd worden als atypisch. Vrouwen grijpen bijna nooit naar hun hart om vervolgens ineen te zakken. Ze hebben last van maagpijn, zijn buiten adem, misselijk en moe. Wegens ‘atypisch’ worden te veel hartaanvallen bij vrouwen niet opgemerkt of fout gediagnosticeerd.

‘Ik kon dat echt niet geloven’, vertelt Criado-Perez. ‘Ik weet dat er seksisme en vrouwenhaat is, maar dit is wetenschap, en die zou objectief moeten zijn. Dat we in de 21ste eeuw nog altijd dit soort medische fouten maken, vond ik verbijsterend.’ Kort daarna ontdekte ze dat er bij medische testen en experimenten amper vrouwen en vrouwelijke dieren gebruikt worden. ‘Waarom praat niemand over deze ongelofelijk onrechtvaardige situatie? De geneeskunde, die toch gaat over het redden van levens, blijkt een stuk slechter voor vrouwen. Dat is krankzinnig.’

Datakloof

Ze begon onderzoek te doen naar de datakloof tussen mannen en vrouwen en vond genoeg verbijsterende informatie om een boek te vullen. Vrouwen hebben bijvoorbeeld 47% meer kans om ernstig gewond te geraken bij een auto-ongeluk, omdat airbags en veiligheidsgordels ontworpen zijn op maat van de doorsneeman. Terwijl er uitgebreid onderzoek gedaan is naar het risico dat mannelijke mijnwerkers lopen op stoflong, bestaat er geen research naar de kankerverwekkende effecten van de producten waar vrouwen in kapsalons en nailbars aan blootgesteld worden. Vrouwelijke agenten dragen vaak kogelwerende vesten die ontworpen zijn voor een mannelijk lichaam, waardoor ze niet alleen slecht zitten, maar ook niet veilig zijn. De lijst is eindeloos. Toen ze probeerde uit te vissen waarom onze wereld ingericht is op basis van gegevens over mannen, was het antwoord steeds weer: er zijn geen gegevens over vrouwen. Een belachelijk excuus, vindt ze. ‘Kijk naar bijvoorbeeld antirimpelcrème. Bij die studies is 99% van de deelnemers vrouw. Cosmetica is de enige sector waar de databias mannen zo goed als uitsluit.’ In alle andere domeinen trekken vrouwen aan het kortste eind.

Niet met opzet

Waarom doet het ertoe wie er op onze bankbriefjes staat of welke standbeelden we in de stad tegenkomen, als doodgewone vrouwen worstelen met armoede, huiselijk geweld of ontoereikende publieke diensten? Die vraag kreeg Criado-Perez al duizenden keren. Dit boek is haar antwoord. ‘Ik probeer uit te leggen dat alles samenhangt. In Groot-Brittannië wordt een deel van de uitkeringen betaald als universal credit aan één persoon binnen een huishouden. Een slecht idee, want het gaat ervan uit dat in alle huishoudens de uitgaven mooi evenredig verdeeld worden. Er is heel wat bewijs dat dat niet zo is. En dan hebben we het nog niet over slechte relaties en hoe financiële macht daarin gebruikt wordt. Bij beleidsmakers leeft het idee dat een vrouw die mishandeld wordt, wel zal vragen om die universal credit niet aan haar echtgenoot te laten uitbetalen.’ Haar ogen worden groot van ongeloof. ‘Absurd, toch? Welke vrouw die bang is, gaat dát doen? Wie zijn de mensen die deze maatregelen bedenken?’ Het antwoord is: mannen.

‘Beleidsmakers nemen niet met opzet beslissingen die vrouwen benadelen of kwetsen,’ benadrukt ze, ‘ze staan er gewoon niet bij stil dat vrouwen misschien andere noden of problemen hebben dan mannen.Ik denk niet dat de geneeskunde wil dat meer vrouwen sterven aan een hartaanval, of dat autodesigners er opzettelijk voor zorgen dat vrouwen een hogere kans hebben om zwaargewond te raken. Het is geen bewust seksisme. Ze hebben geen hekel aan vrouwen, maar denken er doodgewoon niet aan dat vrouwen anders in elkaar zitten. Daarom wilde ik droog en feitelijk uitleggen hoe groot de databias is en wat de gevolgen daarvan zijn voor vrouwen. Het gaat hier niet over wiens fout het is, of over hoe slecht of misogyn beleidsmensen of wetenschappers zijn, het gaat over systemen en hoe die zo georganiseerd zijn dat de man de norm is en de vrouw atypisch. Onder andere daarom is het niet triviaal of decadent om je te storen aan het feit dat maar 17% van de figuranten in films vrouw is. Representatie op alle niveaus, ook in media, herinnert iedereen eraan dat vrouwen bestaan.’

Een van de jongens

Criado-Perez dacht zelf ook lang in klassieke rolideeën. Als dochter van een zakenman en huisvrouw was feminisme voor haar lang een ver-van-mijn-bedshow. ‘Ik associeerde intellectualiteit met mannen en wilde daarom net als een man zijn. Ik was graag in het gezelschap van jongens die neerkeken op meisjes, omdat ik dan de uitzondering was. Vrouwen waren stom, maar ik niet. Dat had iets bedwelmends. Ik wilde de goedkeuring van de mensen die het culturele en sociale kapitaal in handen hebben. De leiders, de mensen die de interessante rollen hebben in films en boeken, en die geciteerd worden in de media. Het keerpunt kwam toen ik in Oxford studeerde. In een cursus gender en taal las ik dat ‘man’ als de standaard voor ‘mens’ gebruikt werd. Het was een openbaring en een schop onder mijn kont. En het maakte me een feministe en activiste. Ben ik nu verlost van mijn nood aan goedkeuring van mannen? Natuurlijk niet. Het is aartsmoeilijk om een vrouw te zijn die afgekeurd wordt door mannen. Maar ik hoop dat ik iemand ben die dat risico wil lopen, en die doet wat ze denkt te moeten doen. Het is moeilijk en onaangenaam, maar ik houd stand ondanks de bagger en de vijandigheid, omdat ik ziedend ben.’

De vraag is waarom we vandaag, nu ongelijkheid op wettelijk vlak zo goed als weggeveegd is, als vrouw nog zoveel hebben om kwaad over te zijn. ‘De Amerikaanse feministe Andrea Dworkin zei ooit dat vrouwen de enige gediscrimineerde groep zijn die het bed deelt met hun onderdrukker. Dat speelt een grote rol. We kunnen nu eenmaal niet kiezen op wie we verliefd worden. Maar we kunnen deze emancipatiebeweging niet alleen forceren. Ik denk dat we niet kunnen overschatten hoe belangrijk de steun van mannen is als we echt een impact willen hebben op hoe onze maatschappij eruitziet.’

Ter plaatse trappelen

Het is vandaag ook voor mannen bon ton om te zeggen dat ze feminist zijn, maar hoeveel mannen leven ook volgens die waarden? ‘Ik denk dat niemand een volledig feministisch leven leidt. Ik ben zelf absoluut geen perfecte feministe. Ik maak me zorgen over hoe ik eruitzie, ik wax mijn benen en scheer mijn oksels. Omdat dat nu eenmaal de wereld is waarin ik leef. Ik kies mijn veldslagen. Als je me ontmoet, lijk ik een uitbundig iemand die geen angst lijkt te kennen. Maar ik ben niet onvervaard, en soms ben ik zelfs heel kwetsbaar.’ Ze is verrassend open over haar onzekerheden, maar denkt niet dat dat soort twijfels alleen bij vrouwen leeft. Mannen zijn net zo in de war. ‘Kijk naar die Gillette-reclame die mannen opriep om seksistische ideeën achter zich te laten. Politiek correcte flauwekul, was een veelgehoorde reactie, en er werd zelfs opgeroepen tot een boycot van Gillette. Terwijl het filmpje mannen gewoon aanspoorde om geen eikels te zijn.

Vrouwen zijn heel succesvol geweest de laatste decennia. We hebben nog een lange weg te gaan, maar we hebben grenzen verlegd en meer opties dan pakweg honderd jaar geleden. Maar er is nog een duidelijk en vrij beperkend idee van wat het betekent om een succesvolle man te zijn, en als er kritiek komt op toxische mannelijkheid, vragen veel mannen zich af wie ze dan wel moeten of kunnen zijn.’

Dat er een furieuze backlash kwam tegen de Gillette-reclame, verbaast haar niet. ‘We zitten midden in een cultuuroorlog. Het gaat over stammen en aan welke kant je staat, en er is weinig ruimte voor samenwerking. Met dit boek probeer ik daar iets aan te doen door er de emotie uit te halen en niet-weerlegbare feiten te verzamelen. Want tegen feiten valt niets te beginnen.’ Toch zet ze zich schrap voor de reacties. ‘Ik gaf onlangs een lezing bij artsen over de databias in de geneeskunde. De mannen in het publiek zaten met gekruiste armen kwaad te kijken. De vrouwelijke artsen kwamen me achteraf bedanken. Ik besef dat ik niet mag verwachten dat iedereen dit boek met open armen zal ontvangen. Maar dat houdt me uiteraard niet tegen. En wat de internettrollen betreft: ze hebben me voorlopig nog niet kleingekregen.’

Voor m/v? Apps, apparaten en andere ‘mannendingen’

Een doorsneesmartphone is net geen 14 cm, wat te groot is om handig te zijn voor een gemiddelde vrouwenhand. Een octaaf op een klassiek pianoklavier is met zijn 18,5 centimeter te breed voor 87% van de vrouwelijke pianisten.

Toen Apple in 2014 de uitgebreide gezondheidsapp Healthkit lanceerde, kon je alles van je gewicht en je cholesterol tot je alcoholconsumptie meten, maar er was niets voorzien om de maandelijkse cyclus te volgen.

Stappentellers schatten de stappen gezet tijdens het verrichten van huishoudelijk werk tot zo’n 74% te laag. Het voortduwen van een buggy of winkelwagentje bijvoorbeeld, wordt niet geregistreerd omdat de armen niet bewegen. Calorie-indicators op loopbanden en andere fitnesstoestellen zijn ingesteld op de gemiddelde man en kloppen dus niet voor vrouwen.

De meeste kantoren zijn gemiddeld een vijftal graden te koud voor vrouwen, omdat airco’s en andere verwarmingssystemen afgesteld zijn op het metabolisme van een 40-jarige man van 70 kg.

Emoji’s ontstonden in de jaren 80 in Japan, vrouwen gebruiken ze gemiddeld meer dan mannen, maar tot 2016 waren er amper vrouwelijke figuurtjes.

Google Translate heeft het moeilijk met genderneutrale zinnen uit bijvoorbeeld het Spaans, Fins, Turks of Perzisch. In het Engels wordt het Turkse ‘O bir doktor’ ‘He is a doctor’ en ‘O bir hemsire’ ‘She is a nurse’. In het Nederlands is het omgekeerd en krijg je ‘Zij is een dokter’ en ‘Hij is een verpleegster’. Terwijl het Turks genderneutraal is.

Viagra werd ontwikkeld als medicatie voor hartproblemen. Dat bleek tegen te vallen, maar de exclusief mannelijke deelnemers aan het onderzoek rapporteerden wel een toename in erecties. Dus werd daar verder onderzoek naar gedaan, en werd Viagra een van de grote farmaceutische successen. Onderzoek in 2013 suggereerde dat Viagra tot vier uur lang en zonder bijwerkingen pijnstillend kan werken voor menstruatiepijn. Tot op vandaag wordt dat niet verder onderzocht.

In het Verenigd Konkrijk daalt het aantal arbeidsongevallen al een eeuw, maar bij vrouwen nemen ze net toe. Machines, bakstenen, harnassen en veiligheidsbrillen zijn niet op vrouwenmaat ontworpen, kogelwerende vesten en ruimtepakken passen slecht en zelfs de standaard- architectenportfolio is te groot om onder een vrouwenarm te passen. Werkgerelateerde kankers veroorzaakt door chemicaliën hebben een ander effect op vrouwen omdat ze kleiner zijn, een dunnere huid hebben en ook een andere hormoonhuishouding.

Publieke toiletten zijn 50/50 over mannen en vrouwen verdeeld. Dat lijkt logisch, en toch is er de immer lange rij aan de vrouwentoiletten. Waarom? De combinatie van toiletten en urinoirs betekent dat er meer mensen per vierkante centimeter tegelijkertijd terechtkunnen in een mannentoilet. Vrouwen doen er gemiddeld twee keer zo lang als mannen over en het percentage ouderen of mindervaliden ligt bij hen ook iets hoger. Ze hebben vaker dan mannen een kind mee dat ook naar het toilet moet, ongeveer één op de vier vrouwen jonger dan 50 heeft op dat moment haar maandstonden, zwangere vrouwen moeten frequenter naar het toilet en blaasinfecties komen vaker voor bij vrouwen. Om toiletgelijkheid te bereiken, moeten er dus proportioneel meer vrouwen- dan mannentoiletten zijn.