Dagboek van een natuurminnende filmmaker met hiv: waarom Derek Jarmans ‘Moderne natuur’ de ziel balsemt

Naast lifestylejournalist is Nathalie Le Blanc ook een enthousiaste boekenwurm. De frappante feiten die ze al lezend opmerkt, deelt ze in haar wekelijkse column. Deze week: Moderne natuur van Derek Jarman.

‘Om halfvijf zonk de zon achter de kerncentrale.’ Het is een van de eerste zinnen die ik aanstreep in Derek Jarmans Moderne natuur. De Britse kunstenaar en filmmaker woonde vanaf 1986 in Prospect Cottage, een met zwarte pek ingesmeerd huisje op Dungeness, een landtong in het zuiden van Engeland die met haar immense kiezelstrand iets van een woestijnlandschap heeft. In de schaduw van een kerncentrale, tussen de kiezels, begon Jarman een tuin en in 1989 ook een dagboek. Een paar jaar eerder ontdekte hij dat hij hiv-positief was, en midden jaren tachtig was dat nog een verwoestende diagnose. Niet alleen omdat er nog geen effectieve behandeling was, maar vooral omdat de homofobie, het stigma en het gebrek aan kennis over aids, patiënten tot paria’s maakte.

Een dagboek is een bizar medium. Van bloemzaden en strandwandelingen tot migraines en ziekenhuisbezoeken, je ontdekt de kleinste details van iemands dagelijkse leven. Jarman gunt ons ook een blik in zijn herinneringen, frustraties en overwinningen. Je ontmoet een mens in al zijn complexiteit, en dat voelt aan als een privilege, want hij is excellent gezelschap. Hij wordt blij van een hemelsblauwe bernagieplant die na een vriesnacht toch weer rechtkomt, steelt overal plantenstekken en slaat nooit een zonsondergang over, al is het nog zo koud. Maar hij is ook kwaad, gefrustreerd, eenzaam, ziek en uitgeput. Hij roddelt over de Londense cultuurscene, maakt zich zorgen over klimaatverandering en rouwt om vrienden die sterven.

Al die emoties kanaliseert hij in zijn tuin. ‘Ik plant mijn kruidentuin als een wondermiddel, en lees alles over de pijn die de planten zouden kunnen genezen, maar ik weet dat ze niet gaan helpen. De tuin als een apotheek heeft gefaald.’ Maar de tuin als een bron van schoonheid is een absoluut succes. Ook al verbrandt de harde wind de rozenplanten, knaagt het zeezout aan de lavendel en spoelen stortbuien hele bloembedden weg, hij begint telkens opnieuw.

Jarman schrijft ook adembenemend eerlijk over seks en dood. En nee, weten dat je gaat sterven geeft je niet het gevoel intenser te leven, schrijft hij. ‘Ik heb minder leven. Er is minder leven over om te leven. Ik kan geen 100% aandacht aan iets geven, want een deel van mij denkt altijd aan mijn gezondheid.’ Maar ook al tobt hij over zijn toekomst, en die van de cultuurwereld, zijn vrienden of de planeet, zijn hoop is verbluffend. ‘Verlies geen tijd. Plant rozemarijn, vuurpijlen en heiligenbloem. Alchemiseer terreur in kunst.’ Wie tuiniert, spit in een andere tijd, schrijft hij, zonder verleden of toekomst, begin of eind. ‘Het is een tijd die de dag niet opsplitst in spitsuren en lunchpauzes, de laatste bus naar huis. Wanneer je in de tuin loopt, glip je de tijd binnen: het moment waarom je hem betreedt laat zich niet herinneren.’

Jarman was iemand die het talent had om uit bijna niets schoonheid te creëren. Als kunstenaar, filmmaker, tuiner. Op het einde van dit dagboek is hij ziek en afhankelijk van anderen, en zelf ietwat verbaasd over hoeveel liefde en hulp hij krijgt. Iets waar hij tonnen blijdschap en energie uit haalt. Moderne natuur eindigt in september 1990, hij zou nog drie films maken voor hij in 1994 stierf.

Dit boek is geen pageturner, daarvoor is het te bruut. Ik deed er een dikke maand over om het te lezen. Maar al na een paar pagina’s wist ik dat dit een boek is dat ik mijn hele leven zou blijven lezen. Zoals Jarman zijn tuin als een apotheek gebruikte – niet omdat de planten effectief de pijn stilden, maar omdat hun veerkracht en schoonheid hem hoop gaven – zo verzamel ik boeken die me in moeilijke tijden hopelijk van die dingen zullen voorzien. Moderne natuur ligt bovenaan op mijn farmaceutische leesstapel.

Moderne Natuur, Derek Jarman, Das Mag.

Lees ook: Waarom wereldbollen lang niet zo neutraal zijn als ze lijken