Beschaamd in bed: waarom de weg naar seksuele vrijheid nog lang is

Hoe vrank en vrij zijn we tussen de lakens, waarover schamen we ons en hoe komen we daar vanaf? Seksuologe Michelle Hufkens, vroedvrouw Uwe Porters en schrijfster Heleen Debruyne klaren het uit.

Hoe staat het met onze seksualiteitsbeleving?

Uwe Porters: ‘Sinds een negental maanden stel ik bijna 38.000 Instagram-volgers wekelijks een vraag over intimiteit en seksualiteit, waarna ik anoniem hun antwoorden bespreek. De reacties leren me dat veel mensen ondertussen beseffen dat ze hun seksuele genot mogen verkennen, maar ook dat we nog in een taboemaatschappij leven wat seks betreft. In de media werd er nog nooit zoveel over gepraat, en tegelijk praten we nauwelijks over wat ons echt bezighoudt. Wat we doen en willen in bed, waar we ons zorgen over maken: dat blijft voor velen toch een bron van schaamte en iets waar ze zelfs met hun partner nauwelijks of niet over durven te spreken.

Vaak zeggen mensen me dan ook hoe blij ze zijn dat ze een seksueel geheim eindelijk kunnen delen. Een vrouw schreef me bijvoorbeeld dat ze met medeweten van haar partner met andere mannen flirt, maar dat zoiets haast onbespreekbaar is in onze samenleving. “Dankzij jou heb ik het van me afgeschreven”, zei ze. Dat bewijst het nut van initiatieven als het mijne nut, maar het is ook intriest.’

Michelle Hufkens: ‘We zien seks overal en praten er ook meer over, maar ik merk nog steeds veel schaamte op, zelfs bij mensen die op het eerste zicht sterk en zelfbewust in hun schoenen staan. Veel taboes worden schijnbaar doorbroken, maar in de praktijk van ons privéleven is dat vaak niet het geval. Iedereen ervaart schaamte, ongeacht leeftijd of gender, alleen niet altijd over dezelfde dingen. Vaak is dat omdat we ons anders voelen, waardoor we minder geneigd zijn om erover te praten. Zo houden we die schaamte uiteraard ook in stand. Daarnaast tonen de media, reclame en sociale netwerken ons voortdurend schoonheidsidealen en ideeën over wat dan goede seks zou zijn. Daarmee gaan we onszelf bijna onvermijdelijk vergelijken, wat eveneens allerlei schaamtegevoelens in de hand werkt.’

Heleen Debruyne: ‘Ik schreef in 2015 samen met Anaïs Van Ertvelde al in Vuile lakens dat seksuele vrijheid een illusie is. Het idee is dat wij westerlingen vrij doen met ons lichaam wat we willen, terwijl zelfs de zaken benoemen al vaak schaamte oproept. Ik geef regelmatig lezingen omtrent seksualiteit en geschiedenis – dan zie ik er velen toch ongemakkelijk op hun schoel schuifelen. Ook jongeren, want als ik middelbare scholen bezoek, heb ik niet de indruk dat zij zoveel vrijer praten over seks. Hun idee is vaak zelfs dat we er niet eens over moeten praten, dat seks gewoon privé is. En het feit dat de jongere generaties later aan seks beginnen en het moeilijker hebben met het verleidingsspel in het echte leven – onderzoekers spreken van handelingsverlegenheid – wijst al eveneens in de richting van ongemak.

Mannen worden vaak als seksueel vrijer gezien dan vrouwen, maar ook dat klopt niet. Er is een dubbele seksuele standaard – veel partners hebben wordt alleen meisjes aangerekend – en vrouwelijk plezier werd lang beknot en genegeerd, maar daarachter zitten stereotypen en verwachtingen die net zo vervelend zijn voor mannen. Altijd maar de jager en de ondernemende partij moeten zijn bijvoorbeeld, geen wonder dat mannen dan verstijven wanneer je hen aanraakt. Mannen hebben ook niet zo snel een eerlijk en kwetsbaar gesprek over seks met vrienden, en moeten daarvoor heel wat schaamte overwinnen.’

Waarover schamen we ons het meest?

Uwe Porters: ‘Dat is heel uiteenlopend, van het aantal bedpartners dat we al hadden – sommigen schamen zich om dat het er veel waren, anderen omdat ze er weinig hadden – tot masturberen en porno kijken. Vaak durven partners elkaar ook eenvoudige dingen niet te vragen, zoals het aantrekken van een sexy lingeriesetje of het gebruiken van een seksspeeltje. Of ze schamen zich omdat ze niet graag beffen of pijpen. Maar het gaat vooral over seksuele verlangens die in de taboesfeer zitten, zoals anale seks en BDSM. Veel vrouwen zouden bijvoorbeeld spanking of tepelklemmen willen proberen, maar vinden het toch lastig om dat aan hun partner te vertellen. Omgekeerd vinden mannen het moeilijk om toe te geven dat ze wel eens gepenetreerd zouden willen worden.’

‘Maar het onuitgesproken verlangen dat het vaakst terugkeert, is seks buiten de relatie. Veel mensen zeggen dat ze hun partner graag zien, maar dat ze hun relatie toch graag zouden openen op seksueel vlak. Voor de een betekent dat samen een triootje organiseren of een parenclub bezoeken, voor de ander een onenightstand met iemand anders.’

Heleen Debruyne: ‘Een nieuwe vorm van schaamte die enorm is toegenomen sinds #MeToo, de verschuiving van de seksuele moraal sindsdien en de aanpassing van het seksueel strafrecht heeft te maken met het aangeven van grenzen. Dat geldt zowel voor zij die in het verleden seksuele grenzen hebben overschreden als zij die hun grenzen niet goed konden aangeven. In het laatste geval rijst immers de vraag of de verantwoordelijkheid voor je onaangename gevoel niet een beetje bij jezelf ligt. Toch staat onze etiquetteverandering nog maar in de kinderschoenen. Echt naar je eigen seksuele verleden kijken en zonder schaamte kunnen toegeven dat je ooit de mist ingegaan bent, zover zijn velen nog niet.’

Michelle Hufkens: ‘Veel mannen denken, onterecht, dat vrouwen belang hechten aan de bobbel in hun broek en zijn dan beschaamd over de lengte van hun penis. Maar eigenlijk schaamt iedereen zich over andere dingen, terwijl schaamte ook verandert doorheen de tijd. Vroeger was er bijvoorbeeld een groter taboe rond genieten, terwijl je nu soms het idee krijgt dat je je moet schamen als je ‘maar’ een keer per maand seks hebt. Seks mag ook niet meer doordeweeks zijn, het moet knallen.

Wat ook vaak onderschat wordt, is hoe je levensloop en eventuele trauma’s inwerken op schaamte. Fysiek, seksueel of psychologisch misbruik kan bijvoorbeeld een grote impact hebben op de manier waarop je met je lichaam omgaat, of je ervan houdt en er al dan niet schaamte rond ervaart. Fijn is dan weer dat schaamte ook kan afnemen doorheen het leven, omdat mensen zich met het ouder worden verzoenen met hun lichaam.’

Waar komen onze schaamtegevoelens vandaan?

Uwe Porters: ‘Praten over seks houdt kwetsbaarheid in, omdat het over onze diepste gevoelens en verlangens gaat. Maar het grootste probleem is dat de meesten van ons thuis en op school nooit geleerd hebben om over seks te praten. Sommigen hadden ouders die het onderwerp angstvallig meden, anderen kregen enkel de basics te horen: hoe we ons voortplanten en de verschillende voorbehoedsmiddelen. Daardoor vinden zelfs veel van mijn leeftijdsgenoten – ik ben 32 – het al moeilijk om doodgewone woorden als penetratie of condoom in de mond te nemen, laat staan dat ze de woorden vinden om hun partner over hun wensen of ergernissen op het vlak van seks te hebben.’

Heleen Debruyne: ‘Schaamte is van alle tijden, maar de drijfveren ervan veranderen doorheen de tijd. Vroeger woog de kerkelijke moraal heel zwaar, daar zijn we nu grotendeels vanaf. Toch werken allerlei oude denkbeelden nog door, te beginnen met het al door de Griekse filosofen gemaakte onderscheid tussen lichaam en geest, waarbij geestelijk genot hoger aangeschreven staat dan lichamelijk genot. Bovendien is er in plaats van het kerkelijke taboe erop nu een enorme vermarketing van seks, waarbij met name porno zelden een realistische weergave van de werkelijkheid biedt.

Zeker voor jongeren is dat best een uitdaging. Niet alleen is porno vaak de manier waarop ze voor het eerst in contact komen met seksualiteit, thuis worden ze ook nog eens opgevoed door mensen die opgroeiden in een tijd dat seks nog minder bespreekbaar was. Die hebben dus evenmin de bagage om jongeren goed te begeleiden bij hun seksuele volwassenwording. Bovendien is er meer dan ooit een lichaamscultus: overal worden we geconfronteerd met perfecte lijven die voor de meesten van ons totaal onbereikbaar zijn. Daardoor zijn veel mensen onzeker en beschaamd over hun eigen lichaam, wat niet helpt om op een fijne manier met dat lichaam om te gaan.’

Michelle Hufkens: ‘Alles begint bij onze opvoeding. Als baby hebben we geen schaamte, die volgt pas wanneer we thuis leren wat kan en niet kan. Of je daar naakt mag rondlopen of helemaal niet, de woorden die je afgeleerd worden, de mate waarin je aangemoedigd wordt om van je eigen lichaam te genieten: al die boodschappen vormen meteen een eerste basis voor schaamte.’

‘De alomtegenwoordige schoonheidsidealen in de media komen daar nog eens bovenop. Het lijkt soms wel zo dat je pas een volwaardig mens bent als je een strak lijf hebt en elke dag yoga doet in een Instagramwaardige outfit. Dat legt op velen druk om ultra-perfectionistisch door het leven te gaan en creëert eveneens spanning, angst en schaamte, zaken die het moeilijk maken om je seksualiteit op een fijne manier te beleven. Tot slot denk ik dat schaamte vaak te maken heeft met een gebrek aan informatie omtrent seks, emoties en lichamelijkheid, en te weinig aandacht voor zelfzorg en zelfontplooiïng. De mate waarin je dat hebt meegekregen, is enorm bepalend voor je seksualiteitsbeleving en eventuele schaamtegevoelens.’

Hoe komen we van onze schaamte af?

Uwe Porters: ‘Meer en beter praten over seks is echt het sleutelwoord. In de eerste plaats met je partner, want in veel koppels is het absoluut niet evident om elkaar te zeggen wat je wel en niet leuk vindt of wat je nog wel eens zou willen doen. Dat kan ertoe leiden dat mensen niet erg gelukkig zijn met hun seksleven of dingen doen die niet goed aanvoelen, terwijl onvervulde verlangens en andere frustraties op termijn ook een soort afstand tussen partners kunnen creëren. Seks is iets heel persoonlijk, verwacht dus niet dat de ander vanzelf wel weet wat jij fijn vindt.

Daarnaast zou het goed zijn als we meer zouden horen wat ánderen uitspoken in bed. Nu vragen mensen zich vaak af of wat ze voelen en denken wel normaal is, omdat het vaak lijkt alsof ze de enige zijn met een bepaalde seksuele wens of klacht. Af en toe laten volgers me weten dat ze zich opgelucht voelen: horen dat anderen precies hetzelfde ervaren, doet hen inzien dat ze zich nergens voor hoeven te schamen.’

Heleen Debruyne: ‘Ik wil absoluut niet suggereren dat het onderwijs alles moet oplossen – dat kan op zijn eentje een ingebakken seksuele cultuur niet veranderen. Toch kan onze seksuele voorlichting een stuk beter. Waarom komen seksualiteit en seksuele gezondheid bijvoorbeeld niet aan bod in de lessen geschiedenis of Nederlands? Dat kortstondig als iets apart behandelen, helpt niet om seks bespreekbaar te maken. Door met Anaïs aan Vuile lakens te werken, ontdekte ik ook dat leerkrachten in een moeilijke positie zitten om vrijuit te praten met leerlingen. Misschien laten we seksuele voorlichting dus beter over aan tijdelijke leerkrachten zoals die van de Nederlandse stichting Sexmatters. Zij worden opgeleid om zonder schaamte of vooroordelen over seksualiteit te praten en moeten niet nog een heel jaar verder met die leerlingen, waardoor ze ook geen blad voor de mond moeten nemen.’

Michelle Hufkens: ‘Schaamte zit diep geworteld in ons onderbewustzijn. De eerste stap is dus bewustwording: probeer te ontdekken waar jouw blokkades liggen, zodat je er vervolgens aan kunt werken om ze los te laten. Dat kun je doen door erover te praten met anderen, zoals je partner, vrienden of een therapeut. Ook groepsworkshops zoals degene die ik organiseer, werken goed: mensen ontdekken dan al gauw dat ze niet zo abnormaal zijn als ze denken, wat enorm helend werkt. Daarnaast zijn ook meditatie en mindfulness tools om te observeren welke gedachten er in je hoofd rondgaan. Dat kan je gemakkelijk op je eentje doen: sluit je ogen en laat gedachten omtrent het thema langskomen, of probeer ze neer te schrijven.’

‘De tweede stap is zelfzorg: neem voldoende tijd om tot jezelf te komen. Zo is dansen een laagdrempelige manier om je seksuele energie te laten stromen en je vrijer in je lichaam te voelen. Hoe meer je in contact staat met je lichaam, hoe meer je eigenwaarde en zelfontplooïng gestimuleerd worden. Eigenlijk is het met seks zoals met yoga: als je er mindful mee omgaat, kan je echt groeien als persoon en meer verbinding maken met jezelf en de ander.

Tot slot zou ik aanraden om zoveel mogelijk realistische informatie over seks, intimiteit en lichamelijkheid op te slorpen. Van hieruit kan je dan gesprekken aangaan met jezelf of met je partner, en op een veilige manier je seksualiteit verkennen.’