Acht experts over leven met pubers: ‘Als ouder moet je je soms wat opdringen’

Ze denken niet aan morgen, verstoppen zich voortdurend in hun kamer of achter een scherm en weten met hun opgeschoten lijf geen blijf. Hoe hou je het leuk en leefbaar met pubers in huis? En hoe ga je om met een eetstoornis of druggebruik? Experten beantwoorden acht prangende vragen over problemen met pubers.

1— Waarom vergeet mijn kind elke dag zijn sleutels en is ie soms zo asociaal?

“Om beter met dit soort frustraties om te kunnen, verdiepen ouders zich best even in het puberbrein”, zegt Ilse van de Groep, die aan de faculteit psychologie van de Universiteit Leiden onderzoek doet naar het brein van jongvolwassenen. “Vaak hebben ouders hoge verwachtingen van de puberteit. Ze verwachten dat hun kind stilaan volwassen is, maar nog niet alle delen van dat puberbrein zijn al even goed ontwikkeld. Je moet weten dat er twee belangrijke delen zijn in onze hersenen die ervoor zorgen dat volwassenen hun gedrag kunnen aanpassen aan de omgeving. Zo heb je de prefrontale cortex, in het voorste deel van onze hersenen, die betrokken is bij cognitieve functies zoals beslissingen nemen, sociaal gedrag en plannen. Dat gebied in de hersenen ontwikkelt zich nog tot ver in de jongvolwassenheid. Daarnaast heb je het limbische systeem – dat dieper in de hersenen ligt en ook wel ons reptielenbrein wordt genoemd – dat betrokken is bij het regelen van onze emoties, motivatie en langetermijngeheugen. Dit deel ontwikkelt zich bij pubers supersnel en dat zorgt voor een disbalans. Jongeren zijn hierdoor erg emotioneel en gevoelig voor kortetermijnbeloningen, maar hebben nog niet de cognitieve vaardigheden om daar goed mee om te gaan. Daarom vergeten ze voortdurend waar hun spullen liggen of denken ze te weinig aan morgen.

Dat apathische of asociale gedrag komt deels doordat tieners een eigen identiteit moeten ontwikkelen en dat doen ze vaak door zich af te zetten tegen hun ouders. Wat kan helpen, is dat je met respect en interesse naar je kind kijkt. Laat zien dat je hen ziet. Pubers zijn gevoelig voor positieve emoties en beloning, daar leren ze meer uit dan uit straffen. Benadruk de positieve dingen die je kind doet en zoek samen uit hoe je dat talent kunt inzetten om het gewenste gedrag te krijgen bij zaken die minder gaan. Heeft je tiener moeite met planning en deadlines, dan kun je als ouder gerust laten zien hoe jij die schoolopdracht zou aanpakken, maar geef ook mee dat jij de dingen ook niet altijd perfect doet. Wie zich even verdiept in het puberbrein zal gelukkig beseffen dat het ook heel wat positieve kanten heeft. Zo zijn tieners erg creatief, denken ze out of the box en hebben ze een natuurlijke affiniteit met zaken als het internet, mobiele telefoons of andere technologieën waar ouders het vaak moeilijker mee hebben.”

2— Mijn zoon gamet fanatiek en mijn dochter zit uren op TikTok: hoe voorkom ik dat mijn kinderen verslaafd raken aan hun onlineleven?

“Duik om te beginnen eens mee in hun online leefwereld. Als je weet waarover het gaat, kun je beter het gesprek aangaan”, adviseert jongerenpsychologe Natalie De Schepper, die vormingen geeft rond game- en andere verslavingen. “Je ontdekt dan dat gamen en sociale media niet alleen maar negatieve kanten hebben. Instagram en TikTok zijn ook kanalen die taboes doorbreken en verbinding creëren. Waar jongeren zich vroeger soms eenzaam en onbegrepen voelden, vinden ze nu (h)erkenning via sociale media. Er gebeuren heel mooie dingen op sociale media, net zoals gamen positieve gevolgen kan hebben.

Of je kind verslaafd is of niet, zie je niet aan het aantal uren of de frequentie, wel aan de manier waarop hij ermee omgaat. Is dat obsessief: denkt hij eraan op momenten dat hij offline is, meer dan hij zelf wil? Bij verslaving speelt dopamine een rol. Het geluksstofje in de hersenen wordt aangemaakt telkens als je een like krijgt, of in een game als je een overwinning boekt. Op momenten dat je offline bent, krijg je een gevoel van withdrawal waardoor je die rush opnieuw wilt beleven.

Sociale media en gamen zijn vaak een vlucht: het gaat niet goed op school, maar je bent wel heel goed in gamen, of je voelt je wel begrepen op sociale media – dan wordt de echte wereld steeds beangstigender. Met een vicieuze cirkel tot gevolg, want hoe meer je online bent en je gaat isoleren, hoe slechter je je voelt, waardoor je nog meer uit het echte leven wegvlucht. Verbieden heeft in dat geval geen zin, want dan neem je wel het symptoom weg, maar niet de oorzaak. Grenzen opleggen kan wel: niet ’s nachts gamen, pas na het schoolwerk … Verleg de aandacht van de schermverslaving naar het algemene mentale welzijn en werk daaraan. En blijf met elkaar praten. Pubers voelen zich vaak onbegrepen, het helpt als ze zich thuis gesteund voelen.”

3— Hoe praat ik met mijn pubers over seks en relaties, zonder dat het een gênante condoomles wordt?

“Door al op jonge leeftijd met kinderen te praten over hun lichaam, wordt het thema minder ongemakkelijk als ze ouder zijn”, zegt Sanderijn van der Doef, een Nederlandse psychologe, seksuologe en auteur van bestsellers zoals Het puberboek en Het lijfboek voor power girls. “Deed je dat niet, weet dan dat je de belangstelling van een tiener trekt door interesse te tonen in hoe zij denken. Ouders hebben de neiging belerend te praten: doe dat niet, pas daarvoor op. Dat komt prekerig over. In de puberteit krijgen jongeren het gevoel dat ze al veel zelf kunnen. Speel daarop in door open vragen te stellen over thema’s uit de actualiteit, of de leefwereld van je kind. ‘Ik hoorde dat iemand van je school zwanger is, wat vind jij ervan als iemand van jouw leeftijd een kind krijgt?’ Zo’n vraag werkt beter dan zeggen: ‘Dat komt ervan als je geen condooms gebruikt.’ Pubers willen serieus genomen worden en op deze manier kun je een goed en lang gesprek voeren over seksualiteit. Luister eerst naar wat zij vertellen, daarna kun je zeggen wat jij ervan vindt.

Open vragen zijn ook handig om je puber te leren hoe je je grenzen én wensen aangeeft. ‘Wat zou jij doen als je een partner hebt die verder wil gaan dan jij?’ is een goede vraag, maar focus niet alleen op de gevaren van seks. Elk gesprek zou moeten beginnen met de leuke kant van seks. Dat geldt ook voor sexting. Veel opvoeders praten alleen over het negatieve: ‘Pas op, zet nooit je hoofd mee op de foto!’ Terwijl sexting voor jongeren vandaag gewoon een leuke manier van flirten is. Toon belangstelling: ‘In mijn tijd bestond dit niet, vertel eens hoe dat werkt?’ Uiteraard wil je niet dat je kind het slachtoffer wordt van sexting, maar het is ook belangrijk om te voorkomen dat het een verspreider wordt van beelden. Ook hier is luisteren naar je tiener een goed vertrekpunt voor een dieper gesprek.”

4— Hoe help ik mijn dochter groeien naar een positief lichaamsbeeld en eetgedrag?

Psychologe en gedragstherapeute An Vandeputte is oprichter van kenniscentrum eetexpert.be en auteur van het boek Ben ik te dik, mama? “Het belangrijkste is begrip tonen als je merkt dat je kind worstelt met zijn lichaamsbeleving. Houd voor ogen dat een storm raast door het lichaam van tieners. Voor ouders is het vaak al schrikken wanneer ze plots moeten opkijken naar dat omhooggeschoten lichaam, maar ook jongeren wennen niet zo snel aan hun nieuwe lijf. Wat ouders kunnen doen, is modelleren: toon je kind hoe wij zorg dragen voor ons grote lichaam door goed te slapen, evenwichtig te eten, voldoende te bewegen en leuke dingen te doen. Gebruik en passant de kansen die je krijgt, na een sportwedstrijd of een klus in de tuin, om iets positiefs te zeggen over hoe krachtig hun lichaam is, of hoever het hen al bracht. Zeg niet: ‘Is dat die vriendin met haar ronde poep?’ Beter: ‘Is dat die vriendin die zoveel lacht?’ Zo help je je kind de switch te maken van de buitenkant naar innerlijke deugden en schoonheid.

Ontwikkelt je puber een eetstoornis, dan voel je je als ouder radeloos, maar onthoud dat slechts een deel van je kind worstelt met eten. Op veel andere terreinen is je kind vaak goed bezig en nog in volle groei. Probeer contact te houden met de krachtige kant van je puber, want die hebben ze nodig om uit de eetstoornis te raken. Help hen ook realistisch te kijken naar sociale media. Vraag of je eens mag meekijken, zo kun je uitleggen hoe foto’s door Photoshop en belichting vaak getrukeerd worden. Help je puber om niet altijd lichamen te vergelijken, maar wijs hem of haar de weg naar de veelheid aan verhalen daarbuiten die niet rond ons uiterlijk, eetgedrag of gewicht draaien.”

5— Mijn dochter zei onlangs dat ze niet meer wilde leven. Tienerdrama of zoeken we beter psychologische hulp?

Ingrid De Jonghe is psychologe, pedagoge, juriste en criminologe. Omdat ze zag dat de hulpverlening voor jongeren tekortschoot, startte ze de Tejo-huizen, waar jongeren gratis en anoniem terechtkunnen voor psychologische hulp. “Wat we bij Tejo beogen is jongeren met een aantal sessies weer in hun kracht zetten, zodat verdere hulpverlening niet meer nodig is. Ik kan het belang van preventie niet genoeg benadrukken: ben je er op tijd bij, dan is een jongere soms met een paar sessies geholpen. Vaak zijn het de jongeren zelf die wachten om hulp te zoeken: uit schaamte, maar ook uit loyaliteit tegenover hun ouders.

Hoe merk je dan dat het niet goed gaat met je tiener? In de eerste plaats door écht aandacht te hebben voor je kind. Neem elke dag een kwartier de tijd om bij te praten: hoe ging het op school, is er iets bijzonders gebeurd? Een kwaliteitsgesprek houdt in dat je echt luistert en je probeert in te voelen in je kind. Heb oog voor alarmsignalen: je kind dat zich terugtrekt, verbaal en mentaal, dat niet meer bij het gezin betrokken is en meteen naar de kamer trekt. Als ouder moet je je soms wat opdringen, want tieners stellen zich wel afstandelijk op, maar hebben die verbinding nodig. Stel voor om een avond in de week samen te koken of organiseer een spelletjesavond. Ouders laten dingen soms lang op z’n beloop. Maar als een tiener niet goed eet, weinig slaapt en met negatieve gedachten worstelt, kan het in een negatieve spiraal worden gezogen. Zich graag terugtrekken, af en toe lusteloos, triestig of kwaad zijn, veel ruziemaken… voor een jongere is dat normaal gedrag, maar houdt de situatie weken aan, dan moet je actie ondernemen.

Betrek zeker de school bij je zorgen. Maak in vertrouwen een afspraak met de klastitularis of de zorgleerkracht en ga na hoe je kind zich gedraagt in de klas: is het stil, is er iets veranderd in het gedrag de laatste weken?

In ieder geval is mijn advies: grijp liever te vroeg dan te laat in en boek, na een goed gesprek met je kind, die afspraak, bij een psycholoog of in een Tejo-huis. Blijkt het onschuldig ‘tienerdrama’ te zijn, dan heeft je kind toch maar eens z’n hart gelucht. Zijn er effectief problemen, dan zorgt snelle deskundige hulp ervoor dat de situatie niet escaleert.”

6— Als ik het allemaal niet opvolg, vergeet mijn tiener de helft van zijn schooltaken. Hoe krijg ik hem gemotiveerder voor school?

“Studeren is iets dat jongeren vanaf het middelbaar moeten leren door het gewoon te doen”, zegt jongerenpsychologe Sarah Bal. “In de lagere school zat je kind in een veilige cocon met een vaste leerkracht en vriendjes. In het middelbaar gaat de wereld open: niet alleen moeten jongeren meer zelfstandig studeren, ook op sociaal vlak worden heel wat nieuwe dingen van hen gevraagd. Er is groepsdruk, verschillende soorten vriendschappen, jongeren uit andere milieus. In die veranderde omgeving moeten pubers uitzoeken hoe ze eruitzien, wie hen tof vindt, wie populair is. Samen met die grote sociaal-emotionele veranderingen vergroot de druk op jongeren ook op cognitief vlak. Ze krijgen meer ontwikkelingstaken en examens. Tieners hebben zo heel veel bordjes draaiende te houden. Dat vraagt veel energie, waardoor hun punten soms minder zijn, of vriendschappen al eens moeilijk lopen. Allemaal normaal, en als ouder ga je daar best mild mee om. Geef je kind de tijd. De meeste pubers komen vanzelf uit deze fase, maar als ouder kun je helpen door hen aan te moedigen en bij te sturen.

Focus niet alleen op punten, maar kijk hoe het voor de rest met je kind gaat. Leer hun vrienden kennen en wees geïnteresseerd in wat ze doen. Schoollopen is niet alleen leren en goede resultaten halen, het is ook je plaats zoeken in de groep en veel spannende dingen voor het eerst doen. Begeleid je kind hierbij, zonder politieagent te spelen. Is je kind gezakt voor een vak omdat het de leerstof niet begrijpt, de leraar haat, niet goed in z’n vel zit of alles te gemakkelijk is? Zoek samen naar de oorzaak en de oplossing. Zullen we bijles nemen, een andere studierichting kiezen, samen een studieplanning opstellen, Frans spreken aan de keukentafel? Maak het behapbaar. Wees voorzichtig zodat je het kwetsbare zelfbeeld van je puber niet kraakt. Jongeren denken al genoeg dat ze overal een loser in zijn. Dat betekent niet dat je een softe ouder moet zijn. Spoor je kind aan een tandje bij te steken, maar moedig het vooral aan te doen wat het kan.”

7— Ik vond wiet in de kamer van mijn zoon. Hoe verbied ik hem om drugs te gebruiken?

“Een jongere die niet wil stoppen, zal niet stoppen.” Psychologen Tim Goffin en Veerle Bex van Het Veerhuis in Leuven, Diest, Tienen en Scherpenheuvel-Zichem, een laagdrempelig drughulpverleningscentrum waar ook ongeruste ouders welkom zijn voor een gesprek, geloven dan ook niet dat verbieden werkt: “Met een verbod creëer je alleen maar dat hij het beter gaat verstoppen. Praat met je kind, op een niet-beschuldigende manier. Achterhalen wat de betekenis is van zijn gebruik, is belangrijker dan welk product hij gebruikt. Wat maakt dat hij alcohol of drugs nodig heeft? Iemand die goed in zijn vel zit en af en toe een joint rookt met vrienden, gebruikt op een heel andere manier dan iemand die voor school al een joint nodig heeft om de dag door te komen. Ook zonder te verbieden kun je grenzen stellen. Wanneer ‘kan’ het, wanneer echt niet? Je leert je kind zo omgaan met cannabis of alcohol, maar ook met vrijheid en verantwoordelijkheid. Het doel is dat ze zélf over hun gebruik nadenken en uitmaken waar hun grens ligt.

Pubers doen vaak nogal luchtig over hun gebruik. Ketamine, bijvoorbeeld, is goedkoop en makkelijk verkrijgbaar waardoor het onschuldig lijkt in hun ogen, wat het allerminst is. Hetzelfde met cannabis. ‘Het is een natuurlijk product, dat kan geen kwaad.’ Onzin natuurlijk. Het zijn dooddoeners waarmee ze niet in vraag stellen waarmee ze bezig zijn. Wijs hen op de gevaren, maar zorg dat je goed geïnformeerd bent – je vindt informatie op de website van de VAD – want als je iets zegt dat niet klopt, doorprikken ze dat meteen.

Tot slot: maak er geen drama van. Bij de meeste jongeren blijft het bij experimenteren en pubers moeten experimenteren om volwassen te worden. Af en toe tegen een grens botsen, er eens over gaan en beseffen: dat wil ik niet meer. Heb wel oog voor alarmsignalen. Verandert zijn gedrag? Verliest hij interesse in hobby’s? Ga het gesprek aan, werk aan zijn mentale welzijn en zoek desnoods een andere volwassen vertrouwenspersoon.”

8— Zodra ik mijn mond opendoe, krijg ik een sneer of een oogrol van mijn puber. Ik mis de gezelligheid van vroeger.

Hoe overleef je als ouder de puberteit van je kind? Met veel humor en relativering, zeggen moeders en journalisten Saskia Smith en Martine de Vente, oprichters van tishiergeenhotel.nl en auteurs van het boek Handboek voor beginnende puberouders. “Belangrijk om de moodswings van je kind te overleven is dat je weet: het gaat niet om jou. Je kind had misschien een lastige dag op school. Beschouw het als een ‘compliment’: dat het naar jou uithaalt, is omdat het zich bij jou veilig voelt.

Ook belangrijk: pick your battles. Maak niet van alles een strijd. Pubers vinden het fantastisch om met hun ouders de strijd aan te gaan, zo oefenen ze hun verbale skills, maar het put je uit. Ga gerust in discussie over de belangrijke dingen, maar die natte handdoeken op de grond kunnen af en toe wachten tot een rustiger moment. Het helpt om je tieners te bekijken als huisgenoten met wie je moet zien samen te leven.

Omgaan met een puber vergt een go with the flow, een inschatten van hun gemoed en daarop inspelen. Zijn ze humeurig, laat ze dan met rust. Houd het praatje over school voor een moment waarop ze aanspreekbaar zijn. Is je puber ‘aan’ en begint hij uit zichzelf te vertellen, laat dan alles uit je handen vallen en geniet ervan. Bewust een gesprek voeren – nu gaan we eens gezellig bijpraten – werkt niet bij pubers, al kun je wel proberen die momenten te creëren, door bijvoorbeeld samen met de hond te gaan wandelen. Of rij door de McDrive. Pubers praten makkelijker wanneer ze je niet moeten aankijken én ze kunnen niet weg.

Bedenk tot slot dat je norse tiener perfect normaal is: een puber is volop zijn identiteit aan het ontdekken en daar hoort het afstoten van de ouders bij.”