Veel zwangere vrouwen werken tot vlak voor hun bevalling. Met z’n tweeën aan de slag, gaat dat ? Is het wel gezond ? En hoe reageert de omgeving ?

MARIANNE MEIRE

Het beeld van de vrouw die in blijde verwachting wollen sokjes breit, is vervangen door dat van de aanstaande moeder die werkt. Zwangere vrouwen staan tussen alle andere pendelende mensen in de ochtendspits. Ze gaan naar kantoor, staan voor de klas, of trekken de straat op om het verkeer te regelen. Zwanger zijn is geen ziekte, zegt de omgeving, dus werken deze vrouwen dapper verder. Dapper ja, want een zwangerschap vergt ongelooflijk veel energie. De kogelronde kollega die de trappen oprent alsof haar buik vol lucht zit, is eerder zeldzaam. Veel aanstaande moeders hebben het moeilijk op het werk. Omdat ze zich minder goed voelen, of omdat hun arbeidsplek niet geschikt is voor vrouwen in verwachting. Meestal geven ze geen kik. Zwangere vrouwen willen hun job graag behouden. En toch stellen velen zich de vraag : funktioneert een vrouw met een schoppend kind onder de ribben even efficiënt als andere werknemers ? Is het wel goed voor het kind dat een moeder blijft werken ? Een gynekoloog, een personeelsdirekteur, en een paar aanstaande moeders geven ons hun mening. Zwangere vrouwen doen het goed, zo blijkt uit hun verhaal. Al wordt zwanger zijn dikwijls onderschat. Het verloop van de zwangerschap, het soort werk en de werkomgeving bepalen mee of een vrouw het volhoudt of niet. In de meeste werkmilieus wordt rekening gehouden met de situatie van de zwangere vrouw. Baas en kollega’s zijn tegemoetkomend en behulpzaam. Maar er bestaan ook werkplekken waar zwanger zijn niet zo eenvoudig is.

Gynekologe Dr. Frieda Dockx was tot voor kort medisch advizeur bij Kind en Gezin. Eigenlijk is het niet verantwoord dat zwangere vrouwen even hard blijven werken, meent zij. Zeker niet tot vlak voor de bevalling. ?Veranderingen in het hormonale evenwicht en toename van het lichaamsgewicht kunnen het werk van een zwangere vrouw beïnvloeden. Hormonale veranderingen veroorzaken misselijkheid, hoofdpijn, uitzetting van de aderen, aambeien en zelfs spataderen. Zeker bij vrouwen die staande moeten werken, is dit zeer belastend. Wie te weinig rust neemt, heeft minder bloedvoorziening van de moederkoek. Dit kan gevolgen hebben voor het geboortegewicht van het kind. Zwangerschap is geen ziekte maar het is een niet te onderschatten arbeid van het lichaam. Als de zwangerschap normaal verloopt, dan zal de zwangere vrouw, afhankelijk van wat ze doet, op het werk zeker even efficiënt zijn. De hele dag zitten, de hele dag autorijden, of voortdurend moeten rechtstaan, zijn bijvoorbeeld nadelig voor de bloedvaten. En hoe verder de zwangerschap vordert, hoe meer de baarmoeder op de bloedvaten drukt. Uitgezette aderen ter hoogte van de vagina en zware benen zijn zeer hinderende ongemakken. Er zijn weinig zwangere vrouwen die tegen het einde geen last hebben van aambeien. Een ander belangrijk zwangerschapsteken is vermoeidheid. In het begin als gevolg van hormonale veranderingen en verlaagde bloeddruk. Later in de zwangerschap door toenemend lichaamsgewicht. Een zwangere vrouw heeft een groter bloedvolume, het hart moet meer pompen, harder werken. Stel je eens voor dat je de hele dag met een zak van 15 kilogram moet rondzeulen. Zwangere vrouwen dragen dit extra gewicht tegen het einde van hun zwangerschap overal met zich mee. Met het zwaartepunt ter hoogte van hun buik. Geen wonder dat de meesten klagen over rugpijn.”

Dr. Frieda Dockx kent talrijke vrouwen die zwanger aan het werk blijven maar vindt toch dat zwangerschap een belemmering vormt. ?Zwangere vrouwen die werken zijn echt moedig. Want zelfs in ideale omstandigheden gaat het vaak om de kombinatie van drie voltijdse jobs : werken, zwanger zijn, en het huishouden doen. Zwanger zijn wordt onderschat. Vrouwen leveren werkelijk een ongelooflijke inspanning. Er komt veel meer bij kijken dan we denken : de verplaatsing naar het werk, een trein halen, files trotseren, een parkeerplaats zoeken, en ’s avonds dit hele gedoe in omgekeerde richting. Die faktoren spelen vermoedelijk meer dan bijvoorbeeld de leeftijd van de aanstaande moeder.”

Dr. Frieda Dockx ziet zwangere vrouwen daarom liever een tijdje rusten voor hun bevalling. ?De arbeidswet voorziet in één rustweek voor de uitgerekende bevallingsdatum. Wie toch doorwerkt, is dit verlof kwijt. Maar eigenlijk is een week niet genoeg. Ik vind een maand noodzakelijk. Een vrouw moet uitgerust naar een bevalling gaan. Bij een normaal verlopende zwangerschap kan een vrouw het werken best aan. Maar bij het minste alarmsignaal is rust noodzakelijk. Dreigend miskraam, dreigende vroeggeboorte, hoge bloeddruk, slechte ligging van de moederkoek, onderontwikkeling van de f?tus, zijn allemaal indikaties voor rust. Uiteraard is dit niet interessant voor werkende vrouwen. Het moederschap hypotekeert hun professionele toekomst. Wie aan een zwangerschap begint, moet rekening houden met eventuele gezondheidsproblemen en met de noodzaak van rust. Ik begrijp dat vrouwen die een carrière opbouwen hierdoor opstandig kunnen worden. Het is een dilemma zonder oplossing.”

L uc Gaillet is personeelsdirekteur van een uitgeverij. Er werken 866 mensen, waaronder 541 vrouwen. 292 van hen zijn tussen 25 en 34 jaar oud. Afgelopen jaar werden in het bedrijf 38 baby’s geboren. Luc Gaillet beschouwt zwangerschap als een normale onderbreking van een loopbaan. En hij heeft geen enkel argument om aan te tonen dat zwangere vrouwen minderwaardig werk leveren.

Luc Gaillet : ?Als een zwangerschap zonder problemen verloopt, en de dame in kwestie een funktie heeft die lichamelijk niet te belastend is, zal zij zeker niet slechter funktioneren. Integendeel. Het is anders voor iemand die de hele dag aan een inpaktafel staat. Die zal in de ogen van diensthoofd en kollega’s misschien minder goed presteren omdat de taak zo vermoeiend is. Negatieve reakties ? Voor zover ik kan oordelen denk ik niet dat onze werknemers hun houding tegenover een zwangere kollega veranderen. In een omgeving waar overwegend vrouwen werken, kijkt niemand er nog van op. Het werk gaat gewoon verder. Het is best mogelijk dat onderlinge afspraken worden gemaakt om een zwangere kollega te ontzien, maar dit wordt zeker niet aan de grote klok gehangen. Wij hebben zwangere vrouwen nooit als een probleem beschouwd. Ze worden van harte gefeliciteerd. Zwanger worden is deel van het leven, een zwangerschap is een heuglijk feit. Een werkgever die daar problemen mee heeft, moet geen jonge vrouwen aanwerven.”

Niet elke vrouw vertelt meteen dat ze zwanger is. Omdat het prettig is om het nieuws nog even in alle intimiteit te koesteren, en omdat er de eerste maanden altijd een risico op miskraam blijft. Toch is het verstandig om baas en kollega’s snel in te lichten. Bijvoorbeeld wanneer je met ionizerende straling te maken hebt (ziekenhuis, kerncentrale, laboratorium), of met chemische stoffen moet werken. Ook vrouwen die zwaar werk, of avond- en nachtwerk verrichten, moeten zich afvragen of hun werkomgeving niet schadelijk kan zijn voor hun ongeboren kind. Een andere reden heeft met de vervanging tijdens het zwangerschapsverlof te maken. Een tijdig verwittigde baas krijgt ruimschoots tijd om een geschikte invaller te zoeken.

?Een zwangere vrouw heeft er belang bij om open kaart te spelen met haar werkgever en hem zo snel mogelijk op de hoogte te stellen van haar zwangerschap. In de arbeidswetgeving is een bescherming van zwangere werkneemsters ingeschreven. Zij kunnen zich er uiteraard maar op beroepen als de werkgever van hun toestand op de hoogte is,” zegt Gaillet.

Nogal wat kwaaltjes bemoeilijken het professionele leven van zwangere vrouwen. De belangrijkste naast vermoeidheid, misselijkheid en problemen met de bloedsomloop zijn buikpijn door de groeiende baarmoeder, pijn in de ribben, rugpijn, verstopping, kramp in de benen, slaapproblemen, flauwvallen, winderigheid, brandend maagzuur, urine-inkontinentie, droge slijmvliezen, gezwollen handen en voeten, kortademigheid, transpireren, blaasklachten, en soms zelfs oogklachten. Toch zullen weinig vrouwen deze ongemakken echt aangrijpen om de brui aan hun werk te geven.

Els Blokken, hoofdredaktrice van een vakblad en moeder van een zoontje, is voor de tweede maal zwanger. ?Ik heb last van lichamelijke ongemakken. Ik ben misselijk en probeer dat de hele dag te onderdrukken. Door regelmatig iets te knabbelen wat dan weer storend is als ik telefoon krijg. Binnen een paar maanden word ik dikker en ik weet van mijn vorige zwangerschap dat ik tegen het einde weer om de tien minuten zal moeten plassen. Toch meen ik dat ik even alert ben, en even goed werk. Ik ga niet akkoord met managers die oordelen dat zwangere vrouwen niet efficiënt werken. Als de baby schopt, neem ik een pauzemoment en dan geniet ik van de gedachte van hier samen op mijn werk te zijn. Maar ik laat me daardoor niet afleiden. Het doet mij goed om te blijven werken. Ik zie geen reden om te stoppen. Mijn dokter is een no nonsense-man, ik moet zelf maar oordelen hoe ik het doe. Sedert de geboorte van mijn eerste kind werk ik wel halftijds. Voltijds vind ik te vermoeiend. Deze keer hou ik er ook drie weken voor de uitgerekende geboortedatum mee op. Ik weet uit ervaring dat ik die rustperiode kan gebruiken. Het leven op het werk gaat voorlopig gewoon verder. Ik denk er natuurlijk wel aan. Als mijn gedachten afdwalen, gaan ze meestal naar de baby. Die zwangerschap betekent toch een hele verandering in je leven. Maar iedereen is wel eens verstrooid.”

Els Blokken heeft geluk. Ze werkt in een vrouwenwereld en voelt zich omringd door bondgenoten. Ook lerares Ann Jegers voelt warmte en begrip in haar omgeving. Zij geeft informatica en boekhouden aan 14- tot 18-jarigen in het technisch onderwijs. Zij is twintig weken zwanger van haar eerste kind. ?Ik heb vooral oudere, vrouwelijke kollega’s en het was lang geleden dat er nog eens iemand zwanger werd. Iedereen is geïnteresseerd en entoesiast. Ook de leerlingen. Ik heb de les gedurende een half uur moeten onderbreken om vragen te beantwoorden. Ik ben nu halverwege de zwangerschap en geef nog steeds rechtopstaand les. Ik verwacht geen lichamelijke problemen en ook geen moeilijkheden met mijn klassen. Ik heb me in het verleden wel al kwaad moeten maken. Zoiets is misschien niet ideaal tijdens een zwangerschap. Maar ik merk dat de leerlingen nu iets toegeeflijker zijn. Ik denk dat ze zich zullen gedragen. Naarmate mijn buik dikker wordt, verwacht ik dat ze me nog meer zullen sparen. Misschien zullen ze mijn boekentas wel voor me dragen. Ik zie nu al bemoedigende blikken als ik bovenaan de trap sta te hijgen van inspanning.”

Toch bestaan er arbeidsplekken waar het niet meevalt om zwanger te zijn. Bijvoorbeeld als er geen of weinig vrouwelijke bondgenoten zijn of als er geen konkrete interne regeling bestaat. Ons voorbeeld is dan ook een mannenplek bij uitstek : de politie. In 1994 onderzocht de Kortrijkse sociale hogeschool Ipsoc in opdracht van minister van Tewerkstelling en Arbeid en Gelijke Kansenbeleid Miet Smet, het funktioneren en de funktioneringsproblemen van vrouwen bij de Belgische politiediensten. In de studie zat ook een luik zwangerschap. Onderzoekskoördinator Marc Bloeyaert : ?De zwangerschapsregeling bij de Belgische politiediensten is verre van optimaal. Men baseert zich op de arbeidswet maar die geeft bijvoorbeeld geen antwoord op de vraag of een zwangere vrouw nog het verkeer mag regelen. Er is bijgevolg nogal wat willekeur. Uit de enquête bleek dat toch nog 1 op 4 politievrouwen verplicht werden onverantwoord werk te doen : nachtdienst, achtervolging, zware voorwerpen tillen, kontakt met onrustig publiek, interventie, en verkeer regelen. Wij hebben de getuigenis van een vrouw die in haar achtste maand een dronken man moest fouilleren. Uiteindelijk deed ze het niet omdat een mannelijke overste zich ertegen verzette. Zwangere politieagenten die bepaalde opgelegde taken niet willen uitvoeren, worden soms verplicht om ziekteverlof te nemen. Iemand die haar werk niet kan doen, is ziek, is de redenering dan. Dit zijn diensten waar men het niet op vrouwen heeft begrepen. Andere oversten zijn zeer soepel en tegemoetkomend. Zo blijkt uit de studie ook dat de reakties van oversten en kollega’s op zwangerschap zeer uiteenlopend zijn. Sommige kollega’s treden beschermend op, andere laten zich negatief uit over de faciliteiten die zwangere vrouwen krijgen, anderen vinden ontslag nog de beste oplossing. Nochtans is zwangerschap een natuurlijk fenomeen dat inherent is aan alle werkplekken waar mannen en vrouwen werken. Ook mannen blijven soms langdurig afwezig door ziekte of (arbeids)ongeval.”