GELUKKIGE MENSEN HEBBEN GEEN VERHAAL EN VAAK WORDEN UIT ONGELUKKIGE LIEFDES AANGRIJPENDE BOEKEN GEBOREN. HET IS GEEN TOEVAL DAT HET LITERAIRE SPEKTAKEL SAINT AMOUR DIT JAAR IN HET TEKEN STAAT VAN ‘DE ONBEREIKBARE’ . EEN FENOMEEN WAAR THERAPEUTEN EN MINNARESSEN MINDER ENTHOUSIAST OVER ZIJN DAN DICHTERS EN SCHRIJVERS.

De Romeinse dichter Ovidius liet Eurydice, tot wanhoop van Orpheus, in de onderwereld verdwijnen. Dante was zijn leven lang verliefd op Beatrice en gaf haar de hoofdrol in zijn Divina Commedia. Van Prousts A la recherche du temps perdu tot Elsschots Villa des Roses, van De Meedogenloze Jongen van Gerard Reve tot Het Droommeisje van Herman Brusselmans: altijd is men in deze verhalen op zoek naar de ware liefde, en telkens is die voor minstens een van de partijen onbereikbaar.

“Je hebt natuurlijk honderd soorten onbereikbaarheid”, zegt Luc Coorevits, bezieler van Saint Amour. “Van de absolute onbereikbaarheid in de dood (Connie Palmen, over haar geliefde Hans van Mierlo) tot de oudere man die zijn oog laat vallen op een hups meisje dat op heel andere manieren onbereikbaar blijkt (P.F. Thomése). De liefde heeft een slechte naam gekregen omdat er zoveel over wordt geschreven en omdat ze het favoriete terrein is van de smartlap. Daar moet je als schrijver bovenuit stijgen. Het wil ook niet zeggen dat de liefde op zich een flutonderwerp is. Madame Bovary, Anna Karenina, dat zijn meesterwerken. Zoals ook De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet van David Mitchell, te zien op Saint Amour. Liefdesverdriet is onnozele pijn voor wie het niet heeft, maar voor de mens die het doormaakt is het rauw – temeer omdat hij er alleen mee staat.”

WEGZWIJMELEN

Zo bevlogen als kunstenaars over de onbereikbare kunnen zijn, zo wantrouwig wordt het verschijnsel bekeken door mensen die om den brode met de liefde bezig zijn. “Als je veertien bent is het normaal dat je wegzwijmelt bij een poster uit de Joepie“, zegt Rika Ponnet, medezaakvoerder van Relatiebemiddeling Duet. “Nogal wat jonge mensen schatten de eigen marktwaarde verkeerd in. Ze worden verliefd op iemand die compleet out of their league is. Pas later leren ze hun potentieel beter kennen. Het is iets waar je uitgroeit. Volwassen vrouwen beseffen meestal wel dat het ideaal niet aan de muur hangt maar dat ze het moeten doen met wat er in het echt rondloopt.”

Toch blijken er mensen te zijn, en zeldzaam zijn ze niet, die telkens opnieuw onbereikbare liefdes aantrekken. “Verlangen naar iemand die niet beschikbaar is, kan een heel handig psychologisch mechanisme zijn. Je moet nooit een engagement aangaan of de schuld bij jezelf zoeken. Je kunt je altijd verstoppen achter het feit dat de man die je wil getrouwd is, of zo’n buitenlands figuur. Dat hoor je vaak: ze hebben iemand leren kennen waar ze razend verliefd op geworden zijn, maar dat is er dan natuurlijk weer een die in Peru woont en nooit tot hier geraakt.”

‘Bindingsangst’ is dan het woord dat bij deskundigen al vlug valt als een zweepslag: “Je kunt onbereikbare liefdes cultiveren en zo intens maken als je wil. Maar op een dieper niveau gaat het om controle en om de angst kwetsbaar te zijn. Je ziet dat vaak bij mensen die een relatie hebben met iemand die getrouwd is. Ze willen zogezegd dolgraag dat die ander voor hen kiest. Maar op het moment dat hun liefde bereikbaar wordt, zien ze dat plots niet meer zitten: ‘Oeioei, nu zijn het ook zijn vuile onderbroeken.’ Dan komt er een grote onrust over hen en zoeken ze weer een uitweg uit die intimiteit, bijvoorbeeld door als een blok te vallen voor iemand anders – die toevallig wéér onbereikbaar is. In hun keuze voor een niet-beschikbare man, zit een keuze voor het niet-exclusieve, het vrijblijvende. Aan de kant van de overspelige man speelt vaak hetzelfde patroon. Hij devalueert dan zijn bestaande relatie door voor een minnares te kiezen. Hij zorgt er op die manier voor dat de intimiteit, zijn kwetsbaarheid, kleiner wordt én dat zijn gevoel van controle groeit.”

Zoals wel vaker, vindt een en ander zijn verklaring in patronen uit de jeugd. Het ideale recept zijn ouders met een ‘grillige betrokkenheid’. “Je vertrekt naar school en je moeder overlaadt je met aandacht, ’s avonds kom je thuis en ze kijkt niet naar je om”, geeft Ponnet als voorbeeld. “Zonder dat je iets hebt misdaan. Wie dergelijke dingen als kind te vaak heeft meegemaakt, verzeilt later gemakkelijk in knipperlichtrelaties of in korte, zeer passionele affaires. Het komt er dan op aan in te zien dat het geen malchance is dat je er al voor de tiende keer de verkeerde uitkiest, maar een patroon waarmee je jezelf ongelukkig maakt. Al vrees ik dat je daar doorgaans alleen met therapie uit geraakt.”

INSTINKER

De bekende Nederlandse tv-presentatrice Astrid Joosten had ooit een onbereikbare geliefde. Zij geraakte zo gefascineerd door het onderwerp dat ze tal van lotgenoten interviewde en er twee boeken over schreef: Verboden liefdes en Onmogelijke liefdes (Prometheus). “Ik heb zelf aan het verschijnsel geroken,” zegt ze enigszins plastisch, “ik leerde mijn huidige man kennen toen hij nog getrouwd was. Maar blijkbaar heb ik veel geluk gehad. Ik behoor tot die één à twee procent van de minnaressen voor wie de man daadwerkelijk is weggegaan bij z’n vrouw. Zo’n zeventig procent van de minnaressen blijft daarop hopen, maar het gebeurt bijna nooit. Mannen scheiden binnen een paar maanden, of anders nooit meer.”

“Helaas zijn het meestal vrouwen die in de afwachtende positie terechtkomen”, zegt Joosten. “Blijkbaar schikken ze zich gemakkelijker in die ondergeschikte rol. Het is een grote instinker voor ze. In het begin vinden ze het soms wel comfortabel, want ze zijn nog niet toe aan een nieuwe relatie of maken zichzelf dat wijs. Wat begint als een onenightstand wordt al vlug een two-nights stand en een three-nights stand. Uiteindelijk glijden ze naadloos in een langdurige affaire. Ze hechten zich en beginnen te hopen. Ze willen dat die man zijn vrouw verlaat.” Wat volgt, is een passionele en bijwijlen hysterische situatie waarin de bezette man en zijn minnares krampachtig tot een rationele oplossing trachten te komen: laat ons stoppen, het maakt ons ongelukkig, we moeten niet meer bellen, cold turkey. “Soms houden ze dat een paar maanden vol”, zegt Astrid Joosten. “Maar omdat het met het verstand is uitgemaakt en niet met het hart, beginnen ze toch telkens weer. Het is ook zo leuk en verslavend. ‘Het is altijd zondag als hij komt,’ hoor je dan van die vrouwen, ‘we hebben diepe gesprekken en de seks is fantastisch.’ Zo gaat dat voort, soms tien of twintig of dertig jaar lang, niet zelden tot zo’n vrouw eindigt als ‘schaduwweduwe’ achterin de kerk. Zo’n relatie brengt spanning in je leven maar op termijn word je er ongelukkig van. Het heeft een nefast effect op je zelfbeeld. Achteraf vragen die vrouwen zich vaak af: wat heb ik gedààn met mijn leven? Waar zijn al die jaren naartoe?”

Volgens de presentatrice leeft er van minnaressen een totaal verkeerd beeld. Wij stellen ons daar wufte boudoirs bij voor, pikante lingerie en roze champagne. Bossen rozen. In werkelijkheid komt er veel verdriet bij kijken en zeeën aan verloren tijd. “En er zijn zovéél van die vrouwen. Soms hebben ze zelfs kinderen van hun bezette man, en houdt hij er illegaal twee gezinnen op na. Waarom ze het aanvaarden? Dat kan ik nog altijd niet goed verklaren. Omdat ze zo gek op hem zijn, denk ik. Ze kunnen het zelf ook niet helpen.”

“Soms komt zo’n vrouw mij vragen: wat moet ik doen? Ik antwoord dan: wegwezen als het nog kan, want voor je het weet ben je oud. Daar zat je dan bij die telefoon, te wachten op de kruimels van zijn leven. Het begint als een pretje, als een geilheidje. Maar het zijn gevaarlijke relaties die je voor je het weet verslinden.”

DOOR JEAN-PAUL MULDERS – ILLUSTRATIE ELLEN VAN ENGELEN

RIKA PONNET: “VERLANGEN NAAR IEMAND DIE NIET BESCHIKBAAR IS, KAN EEN HANDIG PSYCHOLOGISCH MECHANISME ZIJN. JE MOET NOOIT EEN ENGAGEMENT AANGAAN OF DE SCHULD BIJ JEZELF ZOEKEN”

ASTRID JOOSTEN: “SOMS KOMT ZO’N MINNARES MIJ VRAGEN: WAT MOET IK DOEN? IK ANTWOORD DAN: WEGWEZEN ALS HET NOG KAN, WANT VOOR JE HET WEET BEN JE OUD”