Zelden krijgt een groot publiek de kans om zich eraan te vergapen. ?Uit de Schatkamer? toont een peperdure collectie historische en hedendaagse diamantjuwelen van over de hele wereld.

Hilde Verbiest

Het overweldigende succes van de eerste editie van Uit de Schatkamer, die de Hoge Raad voor Diamant organiseerde in het kader van Antwerpen ’93, was de aanleiding om dit initiatief te herhalen. En ook dit keer was er medewerking van onder meer Christie’s, Sotheby’s, Cartier en andere ronkende namen.

Het gaat om meer dan alleen sieraden die gedragen kunnen worden. Hier staat topkwaliteit, en dan hebben we het niet alleen over de vakbekwaamheid waarmee de juwelen zijn vervaardigd. Ze stralen van grandeur letterlijk. Het goud en zilver, de tientallen diamanten, natuurparels, robijnen, smaragden en andere edelstenen symboliseren de macht en de rijkdom van de eigenaar/drager. Van de 17de-eeuwse monstrans uit de Antwerpse Sint-Jacobskerk en het Collier de Chien van René Lalique, tot een diamanten collier uit de collectie Van Thurn und Taxis, een gouden tabaksdoos en een Indonesische kris…, het zijn pronkstukken. Uiteraard waren het niet de eersten de besten die dergelijke juwelen bezaten en droegen : koningen en koninginnen, tsaren en tsarina’s, pausen, keizers, adellijke families… En vandaag presidentsvrouwen. Zo is de ring te zien die Hillary Clinton droeg tijdens de inauguratie van haar echtgenoot. De getoonde juwelen komen niet uit de eerste de beste collecties, maar uit de schatkamer van het Kremlin bijvoorbeeld. En voor het eerst leent het Vaticaan pauselijke juwelen uit om in het buitenland tentoon te stellen : naast enkele ringen, kelken, kazuivelgespen, een mijter en een scepter, ook de tiara van paus Pius IX en die van paus Gregorius XVI, de onbetwiste blikvanger van de tentoonstelling. Sedert het begin van de 14de eeuw, de periode waarin de tiara haar definitieve vorm met drie kronen kreeg, is zij het teken van de pauselijke soevereine macht. Tegelijk symboliseert ze zijn suprematie over de drie kerken (de strijdende, de lijdende en de overwinnende kerk), en zijn drievoudig ambt als priester, herder en leraar. Pas in 1978 werd de tiara opgegeven als ongepaste hoofddracht. De tiara van Gregorius XVI dateert uit de eerste helft van de 19de eeuw. Ze werd in Madrid gemaakt in opdracht van koningin Isabella van Spanje, die ze aan de paus schonk als blijk van haar devotie. Wie ze vandaag gaat bewonderen, ziet een barok, bombastisch hoofddeksel. De basis bestaat uit zilvergalanterie, de drie kronen zijn vervaardigd van goud. In de versiering zijn naast smaragden, robijnen en imitatieparels liefst 15.000 diamanten verwerkt. Uitzonderlijk zal dit pronkstuk zelfs tweemaal en alleen in België te bewonderen zijn, want als tegenprestatie voor het ontlenen van deze pauselijke juwelen zorgt de Hoge Raad voor Diamant voor de restauratie van deze tiara. Voor en na dus : in juni ongerestaureerd, in september (gedurende een week) de gerestaureerde driekroon.

De selectie uit de verzameling van het Vaticaan is niet de enige belangrijke op de tentoonstelling. Zo toont Cartier 18 stukken uit de bekende Collection Ancienne : stuk voor stuk diademen en broches die toebehoorden aan prinsessen van verschillende Europese vorstenhuizen. Of ze werden gedragen werd door beroemdheden, zoals het diadeem uit 1902 ooit gedragen door mevrouw Churchill. En dan is er natuurlijk de schatkamer van het Kremlin, een van de meest tot de verbeelding sprekende verzamelingen. Naast enkele historische diamanten worden op de tentoonstelling ook de kroon van tsarina Ivanovna (uit 1730) getoond, Russian Beauty, een diamanten diadeem bezet met parels, en een origineel ei uit het atelier van Carl Fabergé. Tussen 1885 en 1917 creëerde Fabergé, goudsmid en juwelier van Sint-Petersburg die de bescherming van de tsaren genoot, vermoedelijk 54 eieren. Het eerste maakte hij in opdracht van tsaar Alexander III als paasgeschenk voor keizerin Marie Feodorovna. Het viel zo in de smaak, dat elk jaar opnieuw een dergelijk ei werd besteld. Ze werden steeds gesofisticeerder en ingewikkelder, en bovendien bevatte elk ei een verrassing. Het keizerlijk ei uit 1913 een geschenk van tsaar Nicolas II aan tsarina Alexandra Feodorovna eert de Romanov-dynastie en zijn 300 jaar durende heerschappij. Het is versierd met 18 op ivoor geschilderde portretten van Romanov-heersers en bevat een draaiende wereldbol. Intussen zijn de Fabergé-eieren een begrip geworden dat ook navolging kreeg. Zo toont de firma Victor Mayer enkele hedendaagse eieren die in dezelfde traditie werden gemaakt.

Merkwaardig is dat op deze expo ook werk te zien is van Theo Fabergé, de enige nog levende kleinzoon van Carl. Lang ging Theo door het leven als Theo Woodall. Door een reeks van toevalligheden en intriges ontdekte hij pas op 47-jarige leeftijd zijn ware afkomst : zijn vader Nicolas was de jongste zoon van Carl Fabergé. Hoewel hij studeerde voor ingenieur en een firma voor precisieinstrumenten leidde, heeft hij altijd tijd gevonden om mooie objecten te ontwerpen en te maken. Pas later ging hij definitief die weg bewandelen. Tot 20 jaar geleden weigerde hij om ook eieren tecreëren zoals zijn grootvader, maar momenteel zet hij ook die familietraditie verder. Uit de St.-Petersburg Collection toont hij in Antwerpen TheLoving Bird’s Passion, een ontoegankelijk in 18 kt goud geweven nest met tortelduifjes, dat een uurwerk in lapis verbergt.

?Uit de Schatkamer 97? loopt tot 29 juni in het Provinciehuis, Koningin Elisabethlei 22, Antwerpen. Dagelijks open van 10 tot 18 u. Inkom : 150 fr. Een combinatieticket (ook geldig voor ?Indische Mogoljuwelen? in het Diamantmuseum) kost 250 fr. De catalogus kost 495 fr. De gerestaureerde tiara van Gregorius XVI is van 17 t.e.m. 21 september te zien in het Provinciaal Diamantmuseum, Lange Herentalsestraat 31-33, Antwerpen.

De barokke tiara van paus Gregorius XVI werd versierd met robijnen, smaragden en duizenden diamanten.

The Loving Bird’s Passion van Theo Fabergé (rechts) en een diamanten hanger met roze saffier ontworpen door zijn grootvader Carl Fabergé.

Het Fabergé-ei uit 1913 : 18 portretten en een draaiende wereldbol eren de Romanov- dynastie.