De claim ‘natuurlijke cosmetica’ ligt steeds beter in de markt en duikt verdacht veel op. Het etiket ‘organisch’ veroveren is veel moeilijker. Op ‘sourcing trip’ met Aveda in Andalusië ontdekten wij, met de sikkel in de hand, de oorsprong van organische cistusolie.

1. Het veld

De kans is groot dat u nog nooit van cistus hebt gehoord. Toch is het een heel oude plant, die in het Zuid-Spaanse Andalusië, niet ver van de Portugese grens, in overvloed te vinden is. Bij Aveda, een merk dat graag refereert aan oosterse filosofieën, beschouwt men cistus als een bijzonder heilzaam ingrediënt. Volgens de nogal esoterische ‘doctrine van handteke-ningen’, zou een opperwezen destijds op elk levend wezen een afdruk hebben gezet, een soort handtekening. De cistus kreeg een zeer rimpelig bloemetje toegewezen. Dat zou er dan moeten op wijzen dat het goed is om rimpels te bestrijden. Heilzaam of niet, de olfactorische krachten van de plant zijn een feit : her en der duikt het goedje op als basisnoot in parfums, zoals Acqua di Gio pour Homme van Armani, Eau Sauvage Extrême van Dior en Eau du Soir van Sisley. Voor de plaatselijke boeren is cistus echter een pest. De plant wordt niet geteeld, ze woekert ! En dan vooral in combinatie met de groene eik, een klein neefje van ‘onze’ eik, waarvan de eikels het voedsel zijn van de befaamde pata-negra-varkens, die de beste ham ter wereld zouden leveren.

Voor landbouwbedrijf Biolandes Andalucia (deel van de Franse groep Biolandes) is cistus echter een bron van inkomen. Het heeft er geen velden van vol staan, maar maakt afspraken met plaatselijke boeren : die mogen hun velden verlossen van die hinderlijke cistus waar de olie van wordt gemaakt. Om biologische cistusolie te maken is het essentieel dat de bodem waarop de planten groeit, op zijn minst drie jaar geen spoor van chemische pesticiden heeft gezien.

Om met eigen ogen te kunnen volgen hoe dat er allemaal aan toe gaat, mochten wij een dagje gaan meeplukken. Nooit gedacht dat we op een warme julidag gebukt zouden staan op een schaduwloos, dor veld, met een sikkel in de hand. Heel zwaar werk is het niet, eigenlijk trek je met het hulpstuk het bovenste deel van de plant af. Dat laatste is cruciaal : de plant moet blijven leven, want alleen op die manier doe je aan duurzame landbouw. En dat is het zonder twijfel : de laatste twintig jaar zijn er ieder jaar tonnen cistusplanten geoogst, en toch is deze bron van essentiële olie nog volop aanwezig. Dus gaan we behoedzaam te werk, mét handschoen, want het is het kleverige deel van de plant dat we nodig hebben : dat is nu net de oliebron.

Als beginnelingen verzamelen we trots enkele takjes, terwijl we de Marokkaanse gastarbeiders zien zwoegen. Zij plukken elk tot 400 kilogram per dag, maken van de takken gigantische bundels, hijsen die in een tractor en gooien ze van daaruit in een grotere laadbak. En dat alles onder de brandende Andalusische zon. Maar niet voor niets : deze arbeiders krijgen dubbel zoveel loon als de gangbare weddes op Spaanse boerderijen. Biolandes geeft deze eerlijke prijs, maar verwacht in ruil een hoogkwalitatieve oogst.

2. De distilleerderij

De volle laadbakken gaan richting distilleerderij, een nogal primitief (of beter ‘artisanaal’) ogend terrein. Er zijn verschillende manieren om olie te onttrekken aan de cistus. Extractie is een beproefde methode, maar daarvoor zijn solventen nodig, en die zijn niet bepaald organisch te noemen. Bij Biolandes is men een aantal jaar geleden gedeeltelijk overgeschakeld naar een organisch proces : in juni en juli wordt uitsluitend met waterdistillatie gewerkt, waarvoor geen chemische stoffen nodig zijn. Intussen maakt de organische essentiële olie die daaruit voorkomt al zo’n 35 procent van de productie uit. En daarvan gaat ongeveer 95 procent naar Aveda, dat uitsluitend met de organische olie wil werken.

Wij zien hoe de planten eerst door een gigantische hakselmachine gaan en gewoon op een grote hoop vallen, op de grond. De gehakselde massa gaat dan naar de distilleermachine, die volautomatisch werkt én helemaal volgens de biologische gedachte : stookolie is overbodig, de machine wordt aangedreven met brandende residuen van vorige distillatiebeurten, volledig zelfbedruipend dus. Ook het gebruikte kookwater krijgt een tweede leven, als koelwater. De distillatie zelf duurt achttien uur. De essentie van het proces kent u vast nog van de lessen natuurkunde : koken en vervolgens condenseren, waarna de essentiële olie komt bovendrijven. We mogen zelfs even een vinger in het goedje steken, en dat blijkt behoorlijk straf te zijn : nog de hele dag blijven we de cistus ruiken. Al kan dat ook te maken hebben met het ‘laboratorium’. De benaming suggereert wel meer dan het is : in de ruimte staan vier glazen kannen, waarin de olie wordt gedecanteerd om de laatste resten water te verwijderen. Wat dus resulteert in de uiteindelijke essentiële olie. Een goedje dat zo straf blijkt te zijn dat we het lab vroegtijdig moeten verlaten, onze neus is er niet tegen bestand. Aan dit behoorlijk eenvoudige en eeuwenlang ongewijzigde proces, gaat wel behoorlijk wat plukwerk vooraf : voor één kilo olie is ongeveer 1000 kilo planten nodig.

3. En verder …

Hier eindigde onze reis, maar de olie moet natuurlijk nog een hele weg afleggen. Zo mogelijk gebeurt het vervoer per boot, naar New York, waar Biolandes een eigen opslagplaats heeft. Daar kunnen de producten rechtstreeks worden gekocht. Maar afhankelijk van de kwantiteit en de vraag, moeten er soms ook ladingen per vliegtuig worden vervoerd. De essentiële olie die bestemd is voor Aveda gaat naar haar fabriek in Minnesota. Ook daar wordt gewerkt volgens het boekje : de fabriek draait volledig op windenergie, werkt met zo weinig mogelijk materialen en zoveel mogelijk recyclage.

www.aveda.com, www.biolandes.com

Door Stefanie Van den Broeck