Het verhaal is bekend : in 1986 ontsnappen moeder en dochter uit de klauwen van een tirannieke vader / echtgenoot en een fundamentalistisch regime. Minder bekend is hoe die geschiedenis hun verdere leven bepaalt. Een gesprek met Betty Mahmoody.

Het wereldberoemde stel moeder-en-dochter zou ons land aandoen om promotie te maken voor het boek van de dochter over de feiten die genoegzaam gekend zijn. Amerikaanse jonge vrouw gaat met haar Amerikaanse echtgenoot van Iraanse afkomst en hun vierjarig dochtertje voor twee weken op familiebezoek in Teheran. Daar ontpopt de man zich tot ‘een monster’, een despoot die het paspoort van de vrouw afpakt, haar mishandelt, opsluit, met de dood bedreigt. Na anderhalf jaar weet ze, met medeneming van het dochtertje, te ontkomen. Als ze weer in de VS is, schrijft ze samen met een ghostwriter haar verhaal op, en dat wordt binnen de kortste keren een bestseller. Not Without My Daughter wordt genomineerd voor de Pulitzerprijs, en is in 1991 verfilmd met Oscarwinnares Sally Field in de hoofdrol. De drukpersen kunnen de vraag amper bijhouden : van In een sluier gevangen zouden al 75 miljoen exemplaren verkocht zijn, in meer dan zeventig talen. Nu wordt de verkoop weer aangezwengeld, nu de 34-jarige dochter Mahtob op de proppen komt met hààr versie. Maar helaas, de Europese promotietoer valt in het water. Moeder Mahmoody is in haar eentje op het vliegtuig gestapt want dochterlief ligt voor de zoveelste keer in het ziekenhuis…

Hoe gaat het nu met Mahtob, mevrouw Mahmoody ?

Betty Mahmoody : Ze wordt in quarantaine gehouden omdat ze een chemokuur ondergaat, die een levensbedreigende aanval van lupus onder controle moet krijgen. De chemo heeft haar immuunsysteem volledig uitgeschakeld, waardoor ze erg vatbaar is voor infecties. Die afzondering is dus nodig om besmetting te voorkomen. Mahtob is al sinds vorige zomer zwak en bedlegerig. Af en toe vrezen we voor haar leven.

Op haar dertiende is lupus erythematosus bij haar vastgesteld, een auto-immuunziekte die verwant is aan multiple sclerose. Mahtob lijdt aan de ergste vorm die niet alleen de huid en gewrichten aantast, maar ook alle inwendige organen en het bloed. Bij deze laatste aanval liepen haar nieren onherstelbare schade op. Maar er is weer wat hoop. Vandaag heb ik twee keer via Skype met haar gesproken, en tot ieders verbazing herstelt ze sneller dan verwacht.

Waarom schreef Mahtob een boek ? Wat viel er nog aan toe te voegen ? U had het hele verhaal toch al verteld ?

Mijn boek is geschreven door een volwassene, met de blik van een volwassene. Haar boek is geschreven vanuit het oogpunt van het kind dat ze toen was.

Maar Mahtob was nog geen zes jaar oud toen jullie Teheran ontvluchtten, en het is bijna dertig jaar geleden.

Dat is waar, maar ze heeft er nog zeer scherpe herinneringen aan.

Hoe hebt u het gigantische succes van uw boek ervaren ?

Ik was compleet overdonderd. Nooit had ik erbij stilgestaan dat het vertaald zou worden, laat staan verfilmd. Ik schreef het vooral om vrouwen te waarschuwen. Toen ik in 1984 naar Teheran ging, had ik er geen flauw benul van dat ik als Amerikaanse geen rechten had in dat land. Door mijn huwelijk kreeg ik, zonder me daarvan bewust te zijn, de Iraanse nationaliteit, viel ik onder de Iraanse wet, en was ik eigendom van mijn man. Ik schreef dat boek met de bedoeling vrouwen te waarschuwen, meer niet. Maar God had blijkbaar andere plannen met me, want plots ging het boek met mij op de loop. Ik werd gecontacteerd door Barbara Walters, die me in haar tv-programma wilde.

Is de Barbara Walters te vergelijken met Oprah Winfrey vandaag ?

More or less. Barbara was het eerste beroemde vrouwelijke nieuwsanker in de VS. Ze werkt sinds begin jaren zestig bij de tv en gaat pas in mei 2014 met pen- sioen. Tot vandaag is ze nog elke dag op tv. Nu Oprah Winfrey toch ter sprake komt : ook bij haar ben ik al drie keer langs geweest. Het fijne aan die tv-optredens, aan interviews en lezingen is dat ik telkens veel respons krijg. Wist ik veel dat er talloze andere gekidnapte kinderen en mishandelde vrouwen waren. Ik dacht werkelijk dat ik een alleenstaand geval was. Pas toen ze me om hulp vroegen, drong het tot me door dat het iets van alle tijden is en overàl gebeurt.

Ik heb vaak te horen gekregen hoe dapper ik wel was. Maar ik wàs niet dapper. Als ik geweten had welke ellende me te wachten stond, was ik er waarschijnlijk niet aan begonnen, maar eens ik in Teheran één voet buiten zette, was er geen weg terug. Ik heb alleen gedaan wat ik moest doen. Ik wilde niet dat mijn dochter opgroeide in een fundamentalistisch systeem, waar ze elke dag ‘Dood aan Amerika’ moest scanderen en op de Amerikaanse vlag moest spuwen voor ze de Koranschool betrad.

Om advocaat van de duivel te spelen : hoe haalde u het in uw hoofd om op vakantie te gaan naar Teheran ? Iran stond zeer vijandig tegenover Amerika. Kort na de revolutie hielden Iraanse studenten de Amerikaanse ambassade gedurende 444 dagen bezet, bijna veertien maanden werden 52 Amerikanen gegijzeld.

Noem mij maar naïef, want ik was me van geen kwaad bewust. Mahtob is geboren op 4 september 1979. De dag dat het gijzelingsdrama begon, was ze precies twee maanden oud. Die bezetting was beëindigd vier jaar voor wij naar Teheran reisden. Ik stond er niet bij stil dat die haat tegen de Amerika nog zo sterk aanwezig was. Moody maakte me wijs dat we twee weken op vakantie gingen. Ik geloofde hem, want ik hield van hem en vertrouwde hem. Voor ons vertrek heeft hij nog op de koran gezworen dat hij me nooit zou dwingen in een land te wonen waar ik niet wilde wonen. Als iemand een eed zweert op zijn heilige boek, geloof je hem toch ?

Hoe verklaart u zijn ommezwaai ? Hij woonde twintig jaar in Amerika, hij had er gestudeerd, hij was niet meer praktiserend godsdienstig.

Moody was briljant. Hij had voor inge- nieur gestudeerd, daarna voor arts, en dan nog een specialisatie in anesthesiologie behaald. Hij was erg werelds, hij was dol op geld, hield van gasten ontvangen, koken, lekker eten en drinken. Maar van de ene dag op de andere veranderde hij. We hadden een avond thuis gefeest met vrienden, en de volgende ochtend goot hij àlle flessen wijn en sterkedrank leeg. Hij ging tekeer als een bezetene, ik dacht dat hij gek geworden was. Plots hing er een poster van ayatollah Khomeini aan de muur, en geregeld kwamen er vijftig tot zeventig sjiitische studenten over de vloer. Moody ging zelf niet mee de straat op om te demonstreren, maar hij steunde de betogers financieel.

Op een dag belde zijn oudere zus hem op, die hem had opgevoed omdat hun ouders jong gestorven waren. Ze zei hem : “Ik ben oud en ziek. Kun jij als arts niet voor mij komen zorgen ?” Pas veel later ben ik erachter gekomen dat hij zijn plan beraamd had van de dag dat Mahtob geboren is. Ik vond papieren in zijn nachtkastje die hij had volgekrabbeld in het Perzisch. Ik heb die laten vertalen, en daaruit bleek dat hij van mij en zijn dochter echte moslima’s wilde maken.

Na uw vlucht bleef Moody uw leven beïnvloeden. U bent in de loop van 20 jaar 32 keer verhuisd, u had een schietvergunning én een geladen vuurwapen, u huurde detectives in, Mahtob kreeg een andere naam en ze was geen moment zonder bewaking.

We leefden constant in angst. Hij had gedreigd me te vermoorden en Mahtob bij me weg te halen. Aldoor was ik bang dat hij voor de deur zou staan. Moody had nog steeds een greencard. Zelfs al was hij gesignaleerd bij de autoriteiten, dan nog zou hij gemakkelijk het land in komen. De grens met Canada is zo lek als een mandje en ligt op anderhalf uur van waar we woonden. Bovendien hield hij zoveel van Mahtob, dat ik me niet kon voorstellen dat hij niét achter haar aan zou komen. Anderzijds : ik kende hem. Hij was niet alleen briljant en sluw, hij was ook erg lui. Ik wist dat hij pas in actie zou komen als iemand hem ertoe dwong. Uiteindelijk is dat ook gebeurd. Een Finse producer wilde een documentaire over Moody draaien : Without My Daughter, waarin hij zou worden afgespiegeld als een eenzame, liefdevolle oude man die niets liever wilde dan de hereniging met zijn dochter. Jaren hadden we gevreesd dat hij achter ons aanzat, en plots was hij er. Die Finse producer wou ons met elkaar confronteren, maar voor mij was dat uitgesloten. Mahtob moest het voor zichzelf uitmaken, ze was toen tenslotte 21. Maar ook zij wou hem nooit meer zien.

Mahtob heeft haar vader dus nooit meer ontmoet ?

Nee. Ik heb dat nochtans niet verhinderd. Ik heb haar verteld over haar vader, haar de foto’s getoond van de liefhebbende dad die haar op schoot nam en met haar in de tuin werkte. Maar in haar ogen bestond hij allang niet meer, was hij dood sinds we vertrokken uit Iran.

Jullie hebben als moeder en dochter een erg nauwe band. Jullie zouden samenwonen, dezelfde kleren dragen…

Onze relatie is inderdaad heel bijzonder. Sinds de dag dat we samen besloten uit Iran te vluchten, zijn we als partners geworden. Mahtob heeft toen gezegd dat ze mij àltijd zou beschermen. Ik woon nu bij haar omdat ze zich sinds meer dan een jaar niet kan behelpen. Het schrijven van haar boek heeft drie jaar in beslag genomen, en gedurende die periode was ik bij haar om te koken en te poetsen, zodat ze zich kon concentreren op het schrijven.

In 2009 is Sayyed Bozorg ‘Moody’ Mahmoody in Teheran overleden. Hoe voelde u zich toen u dat vernam ?

Very sad. Moody was de man van mijn leven. We hadden een goed huwelijk en hebben mooie tijden gekend. Hij was mijn beste vriend. Hij was aardig, voorkomend, galant, intelligent… Hij had alles waar ik als vrouw van kon dromen. Hij was écht niet altijd een monster. Als hij niet zo gewelddadig was geworden, zou ik hem nooit verlaten hebben. Maar ik was vooral verdrietig omdat alle kansen dat Mahtob haar vader nog zou ontmoeten, vervlogen waren.

Hoe was haar reactie ?

Ze zei : “Goed zo. Eindelijk rust. Eindelijk veilig.” Maar ik heb haar geantwoord : “Vergis je niet. Dat gevoel van veiligheid is vals. Je vader is dood, maar iemand anders kan ons nog steeds kwaad berokkenen. Zijn familie bestaat uit fanatici. Hun cultuur is er één van eerwraak, en die gaat over generaties heen.”

Iets anders. U hebt een bijzondere en mooie meisjesnaam : Betty Lover. Waarom bleef u Betty Mahmoody na uw scheiding ?

Het heeft bijna zes jaar heeft geduurd om die scheiding af te ronden. Tegen die tijd had ik mijn boek als Betty Mahmoody geschreven, en was de film Not Without My Daughter gedraaid met die naam als hoofdpersonage. Tegen dat ik gescheiden was, had ik als Betty Mahmoody ook al een duizendtal rechtszaken van kinderontvoering lopen.

Wat vindt u van de beschuldiging dat u zelf uw dochter hebt ontvoerd ?

Dat is gelogen. De VS was haar thuis, ik heb haar weer naar huis ik gebracht. Voor haar eigen veiligheid. Mahtob is een christen. Daarvoor kan ze in Iran geëxecuteerd worden. Toen ze zestien was, liet Moody een boodschap achter op haar antwoordapparaat. Hij zei niet : “Hi, this is your daddy. I love you and I miss you.” Hij zei : “This is doctor Mahmoody. Je bent een moslima. Je hebt de genen van Fatima. Ik zal nooit toestaan dat je iets anders bent dan moslim.”

‘In een sluier gevangen’, Betty Mahmoody, The House of Books, 10 euro. ‘De schaduw van mijn vader’, Mahtob Mahmoody, The House of Books, 17,95 euro. De twee samen : 25 euro.

DOOR GRIET SCHRAUWEN & FOTO WOUTER VAN VAERENBERGH

“Ik wilde niet dat mijn dochter opgroeide in een fundamentalistisch systeem, waar ze elke dag ‘Dood aan Amerika’ moest scanderen en op de Amerikaanse vlag moest spuwen”

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content