Eeuwenlang vond de Chinese zijde haar weg naar het westen.

In Turkije, waar zijde nog steeds

een belangrijke rol speelt in het dagelijks leven,

is deze karavaanroute vandaag een toeristische trekpleister.

CHARLES HENNEGHIEN

PAULETTE HENNEGHIEN

Zijde is zonder twijfel de meest waardevolle textielsoort. De konkurrentie van syntetische vezels zorgde er wel voor dat er wat minder zijde werd verhandeld, maar kon niets afdoen aan de weelderige uitstraling ervan. Er bestaat namelijk geen enkel weefsel dat kan worden vergeleken met natuurzijde. Vederlicht, soepel en sterk. Hartverwarmend en fris, een streling voor het lichaam. Zijde is aangenaam om dragen en kleeft niet aan de huid.

Het lijkt een paradoks, maar dit symbool van luxe en elegantie is een van de oudste uitvindingen van de mens. De mytes over het ontstaan van de Chinese beschaving vertellen ons dat de zijde al drieduizend jaar voor Kristus werd ontdekt, zoals trouwens door archeologische vondsten in neolitische sites wordt bevestigd. Duizend jaar voor Kristus hadden de Chinezen de complexe technologie om zijde te fabriceren al helemaal onder de knie, van het kweken van zijderupsen tot het weven van de kostbare stof.

In de derde eeuw voor Kristus, toen het Keizerrijk van Han tot wording kwam, werd zijde gebruikt als betaalmiddel in de moeizame onderhandelingen met de nomaden van Centraal-Azië. Van bemiddelaar tot bemiddelaar reisde de zijde veertienduizend kilometer ver, van China naar het Middellandse-Zeegebied. In 53 voor Kristus ontdekten Romeinse soldaten de stof op vaandels van Parthische krijgers. Ondanks de hoge prijs werd zijdekledij al vlug een ware rage in Rome. De Romeinen dachten dat het een plantaardige textielsoort was, gemaakt van een soort dons die de volkeren van het Oosten uit bladeren van sommige bomen haalden. Plinius en Virgilius laten in hun geschriften daarover geen twijfel bestaan.

De Chinezen waren er zich heel goed van bewust dat ze het monopolie van de uiterst lukratieve zijdeproduktie tot elke prijs moesten behouden. De fabrikatiemetodes doorgeven aan een buitenlander stond gelijk met hoogverraad. Wie zich daaraan bezondigde, riskeerde de doodstraf door foltering. Op die manier kon het geheim tien eeuwen lang worden bewaard. Pas in 555 slaagden twee Byzantijnse monniken erin om zaadjes van de moerbeiboom en eitjes van zijdevlinders mee te brengen naar Konstantinopel. Turkije, dat de eerste begunstigde was van deze industriële spionage, is na China en Japan nog altijd een van de belangrijkste zijdeproducenten.

Konstantinopel en de grote havensteden, zoals Izmir, Kusadasi, Antalya of Antiochië, waren de eindbestemming van karavanen uit het Verre Oosten. Sinds Marco Polo hebben handelskaravanen iets romantisch, maar pas aan het einde van de negentiende eeuw stelde een Duitse geograaf voor deze handelsweg de naam zijderoute te geven. De uitdrukking sloeg meteen aan en de Turken namen ze over, maar dan wel in het meervoud : Ipek Yoglu. Ipek betekent zijde en yoglu is het meervoud van yol, dat weg betekent. Er is namelijk niet één zijderoute, maar wel een netwerk van tientallen weggetjes, dat als een spinneweb over Turkije is komen neerdwarrelen.

Vandaag vertrekt een uitstekende asfaltweg vanuit Kusadasi om Turkije van West naar Oost te doorkruisen. Hij volgt het spoor van de vroegere karavanen. Elke dertig-veertig kilometer is er een karavanserai, een openbaar gebouw langs de weg waar de karavaanreizigers konden verblijven. De weg voert langs de interessantste steden van Turkije onder meer Selçuk, Efeze, Pamukkale en Konya en dwars door prachtige streken als Cappadocië.

De Turkse verantwoordelijken voor toerisme willen van deze zijderoute een nieuwe trekpleister maken. Hun eerste opdracht was al een hele uitdaging : de karavanserai’s, die er als ruïnes bij staan, van de teloorgang redden. Zowat overal zijn dan ook grote restauratiewerken aan de gang. Sommige karavanserai’s zijn al omgebouwd tot hotels, zoals in Kusadasi, of tot een supermarkt, zoals in Egirdir. De vroegere karavanserai van Konya wordt gebruikt als zaal voor de dansende derwisjen.

In Aksaray staat een vrachtwagen met op de achterkant een mooi tafereel geschilderd : een sliert kamelen met op de achtergrond een koperen avondzon. Een symbolisch eerbewijs van de moderne weggebruiker aan de lastdierdrijver van gisteren. De zijderoute bruist van aktiviteit : vrachtwagens en toeristenbussen hebben de plaats van de kamelen ingenomen. De aktiviteiten in de karavanserai’s zijn nog steeds gericht op de reizigers. Ze werden omgevormd tot benzinestations of luxehotels : de Holiday Inn staat op de grondvesten van de Sultan Han. Een vrachtwagen levert in amper vierentwintig uur wat zestig kamelen in een maand tijd vervoerden. De meest gegeerde produkten zijn niet langer jade, lakwerk en koraal, maar zakrekenmachines, televisietoestellen en videocassettes.

Toch is er één traditie die alle ontwikkelingen heeft overleefd : de tapijthandel. Tapijten worden lang niet uitsluitend voor de toeristen gemaakt. Ze tooien nog altijd het interieur van de Turkse woningen, tot in Istanbul toe. Marco Polo vond de tapijten van Anatolië de beste en mooiste. Van bij het begin van de veertiende eeuw voerde Europa ze via Venetië bij duizenden in tapijten die men terugvindt op schilderijen van Van Eyck, Memling en Van der Weyden.

Langs de wegen van Anatolië kan men zeer makkelijk een bezoek brengen aan de werkplaatsen van Carpets and Kilims. In bijna ieder dorp is er een. De talrijke weefgetouwen staan er langs de muur opgesteld en jonge meisjes buigen zich ijverig over de tekening die ze moeten reproduceren.

Veel moeilijker is het om de zijdewerkers aan het werk te zien. De streek van Bursa is gespecializeerd in de kultuur van de moerbeiboom en de zijderupskweek. Hereke, langs de Aziatische kust ten zuiden van Istanbul, en Cappadocië zijn vermaard voor hun wondermooie zijden tapijten.

In de Arasta Bazar in Istanbul, achter de Blauwe Moskee, vindt men een groot aantal winkeltjes die gespecializeerd zijn in wollen en zijden tapijten. Naast de klassieke zijden sjaals en dassen leggen de lokale textielbonzen zich nu ook toe op de konfektiemarkt. Ze passen de traditie van hun land aan de hedendaagse smaak aan en zorgen er op die manier ook voor dat Istanbul zijn reputatie als kosmopolitische stad behoudt.

In de wereld van de haute couture heeft Zuhal Yorgancioglu een internationale reputatie verworven. Deze pausin van de Turkse mode reist met haar kollekties van Londen naar New York en doet af en toe ook het Brusselse Hilton Hotel aan. Haar inspiratie put ze evenzeer uit de kaftans van de Ottomaanse haremdames als uit de feestgewaden van Anatolische boerinnen. De Turkse Dior, die in de Franse society-pers weleens Madame Z wordt genoemd, weet de onweerstaanbare aantrekkingskracht van het Oosten in haar kledij te verwerken.

Zijde haalt men uit de kokon van de zijderupsen : na China en Japan is turkije nog altijd een van de belangrijkste zijdeproducenten.

De kameel, hét lastdier van de zijdekaravanen.

Zijde, symbool van luxe en elegantie : modeontwerpers in Trukije maken in hun kreaties graag gebruik van deze soepele stof.

Kamelen op een vrachtwagen : symbolisch eerbetoon aan het lastdier van weleer.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content