In 2000 vieren de Gentenaars dat Karel V precies 500 jaar geleden in hun stad geboren werd. Frederika Huys ( 24), pas afgestudeerd aan de Gentse Academie, restaureert het portret van de keizer, dat straks terug in het stadhuis zal hangen.

Bart Vandergeten / Foto Hypnovisuals

Het schilderij heeft altijd in het stadhuis van Gent gehangen, maar was aan restauratie toe. De Dienst Monumentenzorg heeft dat werk toen aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, Conservatie van Kunstwerken toevertrouwd, en zo is het via mijn praktijkleraar bij mij terechtgekomen. Voor een beginnende restaurateur als ik is dat natuurlijk een buitenkans. Ik kreeg de opdracht omwille van de zetmeelpap waarmee het doek in een vorige restauratie vastgelijmd was. Over de verwijdering daarvan met een enzymenbehandeling had ik net een vergelijkende studie gemaakt. De eigen behandelingsmethode die ik daaruit ontwikkelde, heb ik nu kunnen toepassen.

Onderaan het schilderij was de verflaag in zeer slechte staat. De zetmeelkorst aan de achterkant werd bros en moest daarom vervangen worden door een bedoeking met was en hars. Door het doek systematisch met mijn enzymenoplossing in te strijken, kon ik de korst op een zachte manier verwijderen. Anders zou ik het met een scalpel hebben moeten doen, en dat zou de vezels van het doek zeker beschadigd hebben. Daarnaast heb ik ook de vernislaag verwijderd die de vorige restaurateur honderd jaar geleden bovenop de oude vernis aanbracht. Natuurlijk had ik ook de oude er helemaal kunnen afhalen, maar kun je dan nog spreken van een schilderij van 450 jaar oud ? De gangbare opvatting onder restaurateurs is dat je het patina dat het doek in de loop der jaren kreeg, zoveel mogelijk intact laat. Een deel van het schilderij ga ik wel retoucheren, maar alleen de onderkant. Daar gaat het om een egaal kleurvlak, dus doet het er minder toe.

Vier jaar geleden is de opleiding restauratie in de Gentse Academie van een postgraduaat veranderd in een vierjarige voltijdse scholing. Ik ben als eerste en enige afgestudeerd, omdat de anderen onderweg zijn afgevallen. De meeste academiestudenten voelen zich nu eenmaal kunstenaars en willen zich ten volle kunnen uiten, terwijl je als restaurateur zwaar op de technische kant moet gericht zijn. Zelf heb ik dat kunstenaarsgevoel niet. Ik keer graag terug naar de basis, de bouwstenen. Als ik bezig ben aan het werk van anderen, verwerf ik die kennis en kan ik van daaruit verdergaan. Daarom zou ik ook geen oude kunstwerken willen blijven doen. De hedendaagse kunst maakt gebruik van een grotere verscheidenheid aan materialen, wat de uitdaging voor een restaurateur vergroot.

In Zweden en Canada hebben ze inmiddels al enzymatische reinigingen op zetmeelverlijmingen toegepast, het is een klassieke behandeling geworden. Maar de technieken op basis van eiwitten en waszuren die ik heb ontwikkeld voor andere natuurlijke materialen, zijn wel vernieuwend en zullen bijdragen tot de hedendaagse restauratiekunst. Daar zou ik me in de toekomst dan ook het liefst mee bezighouden : de technieken in workshops en dergelijke naar buiten brengen en tonen hoe interessant en veilig ze zijn. Nu bestaat er nog wat huiver om met waterige oplossingen te werken precies wat ik doe met mijn emulsies , terwijl het bij mijn toepassingen geen kwaad kan. Ik zou graag een enzymatische kit ontwikkelen om de restaurateurs daarin al een eind op weg te helpen.

Om de waarde van dit schilderij te kennen, moet je bij iemand anders zijn. Veel achtergrondinformatie over het werk bestaat er niet. Het dateert van 1549, maar is wellicht door een leerling van Titiaan geschilderd en een kopie van een origineel. Het harnas dat Keizer Karel erop draagt, is zeer bekend, ik ben het gaan bekijken in het Palacio Real in Madrid. Karel droeg het bij de slag van Mühlberg, weergegeven nog op een schilderij van Titiaan zelf. Zie je dat buikje in het harnas ? Zo bestonden er verschillende maten, die Karel droeg naargelang zijn taille van het moment. Maar hij was dan ook een flinke eter, tot zes warme maaltijden per dag. Nee, ik bekijk het restauratiewerk niet alleen maar technisch.