Geen van allen zijn ze schoonheids- koninginnen, maar stuk voor stuk spelen de actrices de sterren van de hemel.

Of ze ooit overwogen had om bij de esthetische chirurg langs te gaan, vroeg een journalist aan Kirsten Dunst. Het was tijdens de promotietoer voor Wimbledon, een lob van een film, maar dat geeft zo’n kerel nog niet het recht om onbeschofte vragen te stellen. Bovendien is Kirsten, bekend van de Virgin Suicides en als filmliefje van Spiderman, verre van een lelijke beer, om het in Matroesjka-termen uit te drukken. “Er zijn er al mottiger verzopen”, zou Ray Van Mechelen zeggen. Anderzijds is Kirsten met haar appelgezicht, haar eerder kleine ogen en dunne lippen naar Hollywood-normen niet echt een beauty queen. Maar wel een dame, want in plaats van de hufter een hengst voor z’n hersens te verkopen, haalde ze koeltjes haar schouders op : “De beste actrices ter wereld hebben er nooit als droomvrouwen uitgezien.”

Daar zit iets in natuurlijk. In de business waar looks voor een groot deel de marktwaarde van een ster bepalen zijn er altijd vrouwen geweest die het been stijf hielden en weigerden hun uiterlijk naar de eisen van de geldende schoonheidsnormen te plooien. Niet evident, vooral niet in het tijdperk dat grote filmstudio’s als Universal, Warner Bros en MGM een onbeperkte macht over hun sterren hadden en er zelfs niet voor terugdeinsden om zich met hun privĆ©-leven te bemoeien. VĆ³Ć³r Garbothe face werd, werd de Zweedse vakkundig voor de Amerikaanse markt klaargestoomd. Haar kroezelige haar en onregelmatige gebit werden rechtgetrokken, ze moest drastisch afvallen. ” Americans don’t like fat women”, decreteerde Louis Mayer, toen vice-president van MGM. Andere sterren werden platinablond geverfd, hun wenkbrauwen geplukt of weggeschoren, hun kiezen getrokken om hen mysterieuze holle wangen te geven. Rita Hayworth, eigenlijk Margarita Cansino, dochter van een Spaanse danser, had dik zwart haar dat ver voor haar slapen en laag op haar voorhoofd begon. “Als alle beschrijvingen van haar transformatie waar zouden zijn, moet Margarita Cansino eruit hebben gezien als een jonge, vrouwelijke Neanderthaler”, meesmuilt Rinus Ferdinandusse in het boek Als sterren naar de hemel gaan. Twee jaar werd er bij Rita intensief aan een hoog voorhoofd gebouwd, door haar haarwortels stuk voor stuk met stroomstoten te bewerken. Dat moet niet alleen hard pijn gedaan hebben, haar resterende haar raakte verschroeid en werd dan maar rood geverfd. Zo werd Rita ongewild de bekendste rosse van Hollywood.

Briefopeners en zwemvesten

Voor wie deze behandeling al te gortig lijkt : Rita stond onder contract bij Harry Cohn, de baas van Columbia, die op zijn bureau een speciale briefopener had om bij vrouwelijke aspirant-sterren de lippen van elkaar te doen en hun gebit te inspecteren. Naar verluidt gebruikte hij hetzelfde – nog vochtige – instrument vervolgens om hun rok op te hijsen en hun dijen te keuren. En uiteindelijk om naar de sofa te wijzen en te kijken of ze ook direct voor hem gingen liggen. Laat een en ander aan de verhitte fantasie van de Hollywood-chroniqueurs ontsproten zijn, het geeft toch een idee van de manier waarop actrices toen behandeld werden.

Maar ook lang vĆ³Ć³r de eerste feministische golf waren er vrouwen die de studioregels aan hun laars lapten en er nog mee wegraakten ook. Mae West, bijvoorbeeld, die na een carriĆØre op Broadway pas op haar veertigste naar Hollywood trok. Nu ja, niemand wist precies hoe oud ze was en misschien had ze al zo vaak over haar leeftijd gelogen dat ze het zelf niet meer wist. Naast middelbaar was ze klein en topzwaar. In WO II noemden luchtmachtpiloten niet voor niets hun opblaasbare zwemvest naar haar. Zo was ze de eerste actrice die in Webster’s International Dictionary terecht kwam. Volgens haar contract moest West vermageren, maar dat wilde niet zo best lukken. In plaats daarvan droeg ze schoenen met hakken van vijftien centimeter en waanzinnige hoeden met veren. Met goed resultaat, want in 1935 verdiende ze 480.000 dollar per jaar, waardoor ze de best betaalde vrouw van Amerika was. West koppelde de geestigheid van een Oscar Wilde aan de onbeschaamdheid van W.C. Fields en creĆ«erde het personage van de wisecrackende, overjaarse barvamp dat ze tot haar 85ste zou blijven spelen. Haar hele carriĆØre lang had ze het aan de stok met de censuur, maar een halve eeuw nadat ze ze uitsprak worden dubbele bodems Ć  la ” A hard man is good to find”nog altijd gretig geciteerd, wat niet veel scenaristen gegund is.

Een oorvijg van de Queen

Bette Davis had het niet aan de stok met de censuur, maar met de bazen van Warner Bros. Toen ze met Errol Flynn in The sisters speelde en zag dat zijn naam boven die van haar op de affiche stond, stormde ze het kantoor van Jack Warner binnen : “Een vrouwenfilm nota bene ! Waarom staat zijn naam dan als eerste ?” Waarop Warner : “Van jullie tweeĆ«n is hij de knapste.” En het is waar, Kim Wilde mag dan al een hit overgehouden hebben aan haar ode aan Bettes kijkers, het waren precies die grote, uitpuilende ogen die Davis tot een eerder onconventionele leading lady maakten. Maar Bette speelde in haar lange carriĆØre de pannen van het dak, wat resulteerde in twee Oscars en negen Oscarnominaties. Daarbij schrok ze er niet voor terug om vileine creaturen te vertolken, want, zo verklaarde ze : ” Anyone can be liked, but it takes guts to be a monster.

Een motto dat ze trouwens ook off screen hanteerde. Omdat ze weigerde in rotzooi te spelen en op die manier contractbreuk pleegde, eindigden haar veldslagen met Warner uiteindelijk in een rechtszaak die ze verloor. Maar omdat ze het als eerste had aangedurfd om de almachtige studio’s te dwarsbomen, kwam ze uiteindelijk als morele overwinnaar uit de strijd. En ook op Errol Flynn wist ze zich te wreken : in een scĆØne van The Private Lives of Elisabeth and Essex gaf ze hem als Queen een oorvijg, zo hard ze kon, met een zwaar beringde hand. Toen Flynn hoorde dat de scĆØne overgedaan moest worden, begon hij spontaan te braken.

Wie voor Bette in koppigheid niet moest onderdoen, was tijdgenote Barbara Stanwyck, een actrice met een breed gezicht en sterke trekken die als een proletarian beauty gelanceerd werd. Omdat ze een lang lijf en mooie, maar korte benen had, ontwierp Edith Heath speciale jurken voor haar, zonder taille en vernauwd in de rug, “waarin het leek alsof haar lage kont op de juiste plek zat”. Stanwyck werd vroeg grijs, maar verdomde het die lichte strepen weg te laten verven. Daarop kreeg de publiciteitsafdeling van Columbia de opdracht alle foto’s van haar te retoucheren. “Die Stanwyck is geen actrice, maar een stekelvarken”, riep regisseur Frank Capra ooit uit, maar het belette de actrice niet om filmgeschiedenis te schrijven met haar vertolkingen in Stella Dallas en Double Indemnity.

Op zoek naar Debra Winger

Wie zijn de erfgenamen van Mae, Bette en Barbara ? Je kunt er niet omheen, de obsessie met schoonheid en jeugd is intussen alleen maar groter geworden. Dit is het tijdperk van het MTA, Hollywood-jargon voor model turned actress. Bovendien is de concurrentie tussen actrices moordend : Martha M. Lauzen, professor communicatie aan de universiteit van San Diego en auteur van het boek The Celluloid Ceiling stelde vast dat in 250 films uitgebracht in 2001 slechts en kwart van de personages vrouwen waren. The Screen Actors Guild betwist dat cijfer en komt uit op 38 procent vrouwenrollen. Nog altijd niet denderend, als je bedenkt dat vrouwen 50,9 procent van de Amerikaanse bevolking uitmaken. Voor oudere actrices is de situatie helemaal penibel : slechts 8 procent van de vrouwen in films is ouder dan 35, tegenover 50 procent van de mannen. Je zou voor minder naar botox, implantaten en vermageringspillen grijpen ! En ook dan is de carriĆØre van actrices vaak opmerkelijk korter dan die van acteurs. Oudjes als Harrison Ford (62), Al Pacino (64), Gene Hackman, Sean Connery en Clint Eastwood (allen 74) zijn nog lang niet met pensioen. Maar voor hun vrouwelijke leeftijdsgenoten is de spoeling dun. Dat inspireerde Rosanne Arquette tot het maken van de documentaire Searching for Debra Winger waarin ze praat met 36 oudere actrices. Ook Winger (47), een van de topsterren van de jaren tachtig en intussen van het scherm verdwenen, komt aan het woord. “Tijdens de opnamen van An Officer and aGentleman klopte producer Don Simpson op een avond op de deur van mijn trailer en overhandigde mij een bruine enveloppe. Daarin bleek een strip diuretica te zitten. ‘Hier meid, we hebben de rushes bekeken en we vonden dat je er een beetje opgeblazen uitzag. ‘ Op zo’n typische het-is-voor-je-eigen-bestwil toon. Toen al wist ik dat ik eigenlijk niet thuishoorde in deze business.”

Ruwe diamanten versus barbies

Toch zijn er ook uitzonderingen. Frances McDormand (46), grappig, sprankelend, maar niet bepaald een klassieke schoonheid, schitterde in films als Fargo en The Man who Wasn’t There en draait op dit ogenblik Friends with Money, naast Jennifer Aniston. Wat helpt, is dat ze getrouwd is met de helft van de formidabele filmmakende Coen brothers. De ontembare Kathy Bates (56) sloeg niet alleen Jack Nicholson (67) met verstomming toen ze in About Schmidt poedelnaakt bij hem in de hot tub sprong. In het begin van dezelfde film is Jack overigens getrouwd met een volstrekt onopvallende vrouw van zijn eigen leeftijd, een primeur in zijn carriĆØre. Meryl Streep, nog altijd aantrekkelijk op haar 55ste, maar nooit een babe, speelde in de afgelopen jaren mee van haar sterkste rollen in The Hours, Adaptation en The ManchurianCandidate. Susan Sarandon, nog zo’n atypische schoonheid, zet op haar 58ste Jude Law op zijn nummer in Alfie en ook Diane Keaton (59) blijft nog overeind, al is het tegenover krasse bejaarde Jack Nicholson in Something’s Gotta Give. Barbra Streisand (62), nog altijd een van de machtigste vrouwen in het Amerikaanse entertainment, speelt de echtgenote van Dustin Hoffman (67) in Meet the Fockers, het vervolg op de komische hit Meet the Parents. Dat Barbra het scalpel van de esthetische chirurg niet schuwt, mag duidelijk zijn, maar van haar karakteristieke neus bleef ze af. Die heeft haar trouwens nooit belet romantische hoofdrollen te spelen, terwijl ‘ruwe diamanten’ als Bette Midler (59) en Whoopi Goldberg (49) het eerder van komische rollen moeten hebben. Een poging om Whoopi de love interest te laten spelen, in Corrina, Corrina met Ray Liotta, mislukte erbarmelijk. Dat het om een interraciale liefdesverhouding ging, zal ook wel niet geholpen hebben. Goldberg : “De realiteit is dat meer vrouwen eruitzien zoals ik dan als Halle Berry. Maar Hollywood heeft zo z’n eigen wetten. En dus laten al die jonge vrouwen in hun lijf snijden en vermenigvuldigen de barbies zich als amoeben.”

Geen barbies in de films van Pedro AlmodĆ³var. De Spanjaard heeft een duidelijke voorkeur voor karakterkoppen als Rossy De Palmas ( Kika) en Lydia GonzĆ”les ( Hable con ella). “In Europa worden actrices waardiger ouder”, beweert dan weer Tracey Ullman (44). Misschien omdat de sterren daar vaker uit het theater gerekruteerd worden, waar talent belangrijker is dan uiterlijk. Het Verenigd Koninkrijk is in elk geval een indrukwekkende verzameling steractrices rijk, die als ze maar oud genoeg worden door de koningin tot Dame gebombardeerd worden en op de nodige egards kunnen rekenen. Maggie Smith (70), Judi Dench (70), Vanessa Redgrave (68), ze hebben het nooit in de eerste plaats van hun verleidelijke vormen moeten hebben. Brenda Blethyn (59) kende haar grootste triomf als een afgesloofde fabrieksarbeidster in Secrets & Lies, een rol die haar een Oscarnominatie opleverde.

Helen Mirren (59), de getroebleerde detective superintendent uit Prime Suspect werd pas op middelbare leeftijd een sekssymbool en leverde hiermee het bewijs dat rimpels wellust niet in de weg staan. Samen met Julie Walters (55) en nog een paar eerbiedwaardige thespians ging ze in Calendar Girls vrolijk uit de kleren. Er moet daar toch een publiek voor bestaan, want de komedie werd een bescheiden succes. Imelda Staunton (49), op festivals veelvuldig gelauwerd als engeltjesmaakster Vera Drake, zou voor diezelfde rol ook bij de volgende Oscaruitreiking wel eens in de prijzen kunnen vallen. De Oscar voor beste actrice in een hoofdrol die de vier vorige jaren achtereenvolgens gewonnen werd door Hilary Swank ( Boys don’t Cry), Halle Berry ( Monster’s Ball), Nicole Kidman ( The Hours) en Charlize Theron ( Monster). Stuk voor stuk bloedmooie jonge vrouwen die zich, o ironie, lieten ontvrouwelijken, verslonzen of oplelijken om als actrice ernstig genomen te worden.

Tekst Linda Asselbergs I Illustratie Tina Vandormael

Volgens haar contract moest Mae West vermageren, wat niet zo best lukte. Hoe ook, in 1935 verdiende ze 480.000 dollar, waardoor ze de best betaalde vrouw van Amerika was.

Whoopi Goldberg : “Meer vrouwen zien eruit zoals ik dan als Halle Berry. Maar Hollywood heeft eigen wetten. En dus laten al die jonge vrouwen in hun lijf snijden en vermenigvuldigen de barbies zich als amoeben.”

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content