Met de dood van Yasser Arafat is de Palestijnse kwestie brandend actueel. In het bloedstollende ‘De geur van onze aarde’ interviewt Kenizé Mourad ‘gewone’ joodse en Palestijnse bewoners van het beloofde land die de verschrikking van de oorlog dagelijks ondervinden.

:: Kenizé Mourad, ‘De geur van onze aarde, stemmen van Palestijnen en Israëliërs’, uitg. De geus, 352 p., 22,5 euro.

Met welke hand hij tekende, wilde de Israëlische officier van de Palestijnse kunstenaar Yusef weten. “De linker”, zei Yusef, die onraad rook. Terecht, want een kolfslag verbrijzelde zijn pols. Drieënveertig dagen lang was hij vastgehouden, net als alle andere mannen van het huis waar hij woonde. Lang genoeg voor zijn ondervragers om tot de conclusie te komen dat hij geen lid was van Hamas of Jihad. Maar de inlichtingenofficier hield vol dat er over Yusef een geheim rapport bestond.

Vijftien jaar lang maakte Kenizé Mourad deel uit van de redactie van Le Nouvel Observateur, waar ze als specialiste Nabije Oosten onder andere de Iraanse revolutie en de Libanese oorlogen versloeg. Daarna wijdde ze zich aan het schrijven van semi-autobiografische romans. In de bestsellers Uit naam van een dode prinses en De tuin van Badalpur vertelde ze over haar eigen afkomst, als kleindochter van de laatste sultane van Turkije en de radja van Badalpur.

De geur van onze aarde is een totaal ander boek. De auteur is in de eerste plaats een waarnemer die beheerst, maar niet ongevoelig vertegenwoordigers van beide ‘kampen’ aan het woord laat. In Jeruzalem, in Jenin, in Gaza, in joodse nederzettingen. De familie van Wafa, de eerste vrouwelijke Palestijnse kamikaze. De jonge joodse Orit, getraumatiseerd door de zelfmoordaanslag waarbij haar zus omkwam. Kolonisten en Palestijnse boeren, een progressieve rabbi, een ex-fedayin, een joodse advocate voor de Palestijnen, de dertienjarige Mohammed die zijn benen verloor omdat zijn moeder geen vergunning kreeg om hem door een Israelische wegversperring naar een ziekenhuis te brengen. Het zijn verhalen die je met afgrijzen en wanhoop vervullen. Hoe kunnen twee volkeren, nota bene van dezelfde stamvader, elkaar zo haten ? Kenizé Mourad : “Elk ogenblik dat ik in dat gebied doorbracht, had ik het gevoel dat ik door een verschrikkelijk misverstand achtervolgd werd. Gemanipuleerd door extremisten van beide zijden waren de meeste mensen die ik interviewde ervan overtuigd dat die ‘van de andere kant’ hen wilden uitroeien.”

U hebt uw getuigen bijzonder goed gekozen, alle betrokken partijen komen aan het woord.

Kenizé Mourad : Ze waren niet moeilijk te vinden. Kinderen die neergeschoten worden omdat ze met stenen gooien, onschuldige voorbijgangers die omkomen bij zelfmoordacties, hele gezinnen die hun woning platgewalst zien omdat het zogezegd een terroristennest is, het is helaas bijna dagelijkse kost geworden. Voor elk interview dat ik afnam, had ik twintig andere kunnen kiezen. Soms stond ik voor een moeilijke keuze, ik hoorde zoveel hartverscheurende verhalen die het allemaal verdienden om in het boek opgenomen te worden. Over de Palestijnse kwestie zijn ontelbare en soms heel goede politieke analyses geschreven, maar wat ontbrak, was een boek met getuigenissen van mensen die de oorlogssituatie elke dag aan den lijve ondervinden. Ik wou de wereld laten weten hoe de betrokkenen dat ervaren en waarom ze er steeds extremer op reageren. Het is niet normaal dat jonge mensen zichzelf opblazen, net zoals het niet normaal is dat soldaten op kinderen schieten. Hoe is de situatie daar zo scheefgegroeid ? Dat kom je alleen te weten als je een tijdlang met de mensen samenleeft. Als journaliste had ik nooit genoeg tijd, na een interview van hoogstens een uur moest ik weer verder.

Ik weet nog hoe gefrustreerd ik me tijdens de eerste intifada voelde, als zo’n moeder in bezet gebied me vertelde dat ze trots was dat haar zoon voor Palestina gevallen was en dat ze haar twee overige zonen ook zou geven. Zo ontstaat in het Westen de indruk dat het om onmensen gaat, bloeddorstige fanatici die alleen maar kinderen kweken om er kamikazes van te maken. Maar zo’n uitspraak hoort bij het masker dat zo’n moeder voor de buitenwereld opzet, een manier om het verlies een zin te geven en niet gek te worden van onmacht en verdriet. Als de camera’s en de journalisten met hun notitieboekjes weg zijn, stort zo’n vrouw in, zoals elke moeder in die situatie zou doen.

Een paar keer wordt u tijdens het interviewen door schaamte overmand.

Je voelt je zo machteloos tegenover het bodemloze verdriet van mensen die je geen sprankel hoop kunt geven. Die mensen hebben zich al zo vaak in hun naakte ellende getoond in de hoop dat het iets uithaalt. Er zijn daar al zoveel journalisten geweest, al zoveel beelden van geweld en onrechtvaardigheid gemaakt en er gebeurt niets. Meer nog, sommige journalisten verdraaien de getuigenissen. Wegens de politieke strekking van het medium waarvoor ze werken of omdat er domweg geen plaats is voor een genuanceerd verhaal. Ik heb het zelf meegemaakt dat ze in Parijs al wisten wat voor verhaal ze zouden brengen vóór mijn kopij binnen was. Dat ik protesteerde : “Jamaar, zo is het niet. Ik kan het weten, ik was erbij”, maakte geen enkel verschil.

Wat mij opviel, is dat slechts een minderheid van zowel joodse als Palestijnse getuigen religieuze argumenten gebruiken om de strijd ter rechtvaardigen.

Dat heeft mij ook verbaasd. Goed, er zijn uitzonderingen zoals dokter Tubiana die vindt dat alle joden naar Israël moeten terugkeren om er het ware geloof te belijden. Palestina bestaat niet, zegt hij letterlijk, het is maar een verzinsel. Ik schat dat zo’n dertig procent van de joodse kolonisten echt religieus gemotiveerd is. De anderen trekken naar de nederzettingen in de bezette gebieden omdat ze van de regering faciliteiten en economische steun krijgen. Volgens mij zouden zij ook bereid zijn om zich daar terug te trekken als ze elders in Israël soortgelijke compensaties konden krijgen. Ook rabbijn Jeremy Milgrom zei dat het Israëlisch-Palestijnse conflict in wezen geen religieuze strijd is. Meer nog, hij vond dat de acties van het leger in de bezette gebieden een smet werpen op het humane karakter van het judaïsme. In beide kampen heb je religieuze fanatici, maar ze vormen een minderheid. Niet zozeer bij Hamas, maar bij meer extremistische groeperingen vind je mensen die zeer verbitterd zijn door wat ze zelf de mislukking van Arafat noemen om ook maar iets voor de Palestijnen gedaan te krijgen. De kamikazeaanslagen zien ze als de enige manier om een bedreiging voor Israël te vormen en nieuwe onderhandelingen af te dwingen. De islam is maar een vaandel ; grondgebied, een eigen land, daar is het ze om te doen. Maar het is nu eenmaal nobeler om voor een God te sterven dan voor een lap grond.

Zo’n jonge vrouw als Wafa, de eerste vrouwelijke zelfmoordactiviste, was niet religieus geïnspireerd. Ze was verpleegster, ze was opgeleid om mensenlevens te redden. Maar in dienst van de Rode Halve Maan had ze de vreselijkste dingen gezien in Nablus, Jenin en Ramallah : vrouwen en kinderen die gedood werden toen ze het uitgaansverbod trotseerden om eten te gaan kopen. Bij de wegversperringen zag ze vrouwen bevallen en vervolgens hun kind verliezen omdat ze het ziekenhuis niet snel konden bereiken. Drie keer werd ze met rubberkogels beschoten toen ze gewonden probeerde te helpen. En ze werd misselijk van de onverschilligheid van de wereld. Volgens haar schoonzus heeft dat bij haar de stoppen doen doorslaan. Een terrorist wordt niet geboren, maar gekweekt.

De positie van de Palestijnse vrouw is op zijn minst ambigu te noemen. Jonge vrouwen plegen kamikazeaanslagen, maar ze mogen de nacht niet buiten het ouderlijke huis doorbrengen.

Veel Palestijnse vrouwen zijn militanten, maar thuis is de vader of de man de baas. Een tegenstelling die je in veel landen van het Nabije Oosten terugvindt. Qua kleding en zedelijk gedrag zijn vrouwen aan strenge regels gebonden, maar op professioneel vlak krijgen ze wel kansen. Zelfs in Iran kan een vrouw minister van Petroleum worden. In de Koran staat immers dat meisjes evenveel recht hebben op onderwijs als jongens. Dat komt omdat er in de islam geen tussenpersoon is tussen de gelovige en God. Alles begint bij de Koran en iedereen moet in staat zijn het Boek te begrijpen. Anderzijds wordt zeker wat de positie van de vrouw betreft de Koran vaak naar de letter en niet naar de geest geïnterpreteerd. Maar dat is eerder een kwestie van cultuur. Bij de koptische Christenen in Egypte zijn de meisjes niet veel vrijer. En of de positie van de orthodox-joodse vrouw zoveel benijdenswaardiger is ? Een vrome jood dankt God elke dag dat hij geen vrouw is.

Toen de Palestijnen alleen maar stenen gooiden, konden ze wereldwijd op een zekere sympathie rekenen. Met de zelfmoordaanslagen is dat fel verminderd.

Het Palestijnse argument is dat ze over geen andere wapens beschikken. En ook toen ze alleen maar stenen gooiden, werden ze door de Israëlische soldaten beschoten. Als er maar genoeg slachtoffers vallen, zal Israël wel verplicht zijn om nieuwe onderhandelingen te beginnen, is de strategie achter de aanslagen. Maar het is in alle opzichten een suïcidale politiek. De Veiligheidsraad veroordeelt al jaren het buitensporige machtsvertoon van het Israëlische leger. Maar niemand grijpt in, de VS niet en Europa ook niet. Te veel landen zitten met een slecht geweten tegenover de joden, de holocaust ligt nog vers in het geheugen. Dat leidt tot verontrustende situaties. Wie in Frankrijk ook maar enige kritiek op het Israëlische bewind uit, wordt meteen van antisemitisme beschuldigd en voor het gerecht gedaagd. Het overkwam zelfs een van de meest gerespecteerde joodse sociologen, Edgard Morin. Als moslim lig ik zelf ook onder vuur, terwijl veel van mijn joodse vrienden een stuk radicaler zijn in hun pro-Palestijnse standpunten. Eerlijk gezegd maak ik me ernstig zorgen over de vrijheid van meningsuiting in het land waar ik opgegroeid ben.

Een Palestijnse onderwijzeres in het boek beweert dat Palestijnse kinderen die stenen gooien minder psychologische problemen vertonen dan anderen.

Ze hebben het gevoel dat ze doen wat ze moeten doen. En kinderen die je verbiedt stenen te gooien doen het stiekem. Dan kun je zelfs niet proberen ze te beschermen. Kinderen van twaalf jaar weten hoe ze molotovcocktails moeten maken. Er was een tijd dat de Palestijnen een goed opgeleid volk waren. Dat is nu voorbij. De generatie die nu opgroeit, is volslagen neurotisch : veel kinderen slapen slecht, ze zijn zo getraumatiseerd door de bombardementen dat ze het huis niet uitdurven. Ze gedragen zich als peuters, klemmen zich vast aan hun moeders en worden heel agressief. Veel moeders zeggen : “Ik heb geen geld, geen gezag, ik ben óp, mijn kinderen gehoorzamen me niet, ze willen niet meer naar school.” Vaak kunnen ze ook niet naar school, door het uitgaansverbod dat te pas en te onpas wordt afgekondigd. Daardoor kunnen ze geen examens afleggen en geen diploma behalen. Het is ook moeilijk om je aandacht bij de les te houden als je maag rammelt en je grootste zorg is aan eten te komen voor de volgende dag.

Uw boek eindigt met een oproep van Yitzak Franken-thal, voorzitter van ‘Families Forum’, om een eind te maken aan de wraakacties na zelfmoordaanslagen en het zinloos opofferen van kinderen.

Ik wilde geen boek van de wanhoop maken, daarom heb ik het laatste woord gegeven aan Franken-thal, een wijs man wiens zoon vermoord werd door Hamas. Hij zegt letterlijk : “De moordenaar van Arik is geboren onder een verschrikkelijke bezetting, in een morele chaos. Als mijn zoon op dezelfde plaats geboren was, had hij uiteindelijk misschien hetzelfde gedaan.”

Hoe moet het verder met de Palestijnse autoriteit na de dood van Arafat ?

Arafat was de architect van de Palestijnse identiteit en de democratisch verkozen president van de Palestijnen. Maar hij heeft veel fouten gemaakt : om zijn macht te behouden heeft hij geld gegeven aan de verkeerde mensen om zich van hun steun te verzekeren. En na zijn terugkeer naar Gaza in 1994 gedroeg hij zich niet meer als een democratische leider. In oorlogstijd is het ook niet gemakkelijk om democratische principes te handhaven. Hoe dan ook, de laatste jaren was hij volslagen machteloos. Een oude zieke man, gevangen gehouden in een klein kamertje te midden van een puinhoop. Hoe kon hij dan zijn aanhangers in bedwang houden ? Ik denk dat ook vóór zijn dood veel Palestijnen de tijd rijp vonden voor een nieuwe leider. Alleen zijn de meest capabele mensen stuk voor stuk uitgeschakeld door de Israëli’s.

Laten we optimistisch blijven en een oplossing voor de Palestijnse kwestie bedenken.

In theorie is de oplossing heel simpel : land voor vrede. Natuurlijk zullen extremisten nog een aantal jaar tegenwerken, maar als de Palestijnen eenmaal een land hebben waarover ze zelf kunnen regeren, dan zullen ze de vrede koste wat het kost willen bewaren en de extremisten zelf bestrijden. Vanzelfsprekend verwacht niemand dat Israël ophoudt te bestaan, maar daarnaast moet er plaats zijn voor een Palestijnse staat, ook al beslaat die maar 22 procent van de oorspronkelijke oppervlakte. Alleen Gaza teruggeven is onaanvaardbaar : Gaza is heel, heel klein, overbevolkt, een gevangenis in openlucht. De ‘genereuze’ voorstellen van Israël in Camp David waren een leugen zoals later zelfs door Robert Malley, speciaal adviseur van Clinton, werd toegegeven. Neem nu Jeruzalem : enkel de buitenwijken zouden een zekere soevereiniteit krijgen. Dat is hetzelfde als zeggen : hier heb je Nanterre, noem het nu maar Parijs. Arafat heeft die voorstellen verworpen, wat iedereen gedaan zou hebben.

Wat de Palestijnen willen, is de teruggave van de in 1967 bezette gebieden, niet meer of niet minder. En een compensatie voor de mensen die al die jaren in vreselijke omstandigheden in vluchtelingenkampen leven. Nooit waren de onderhandelingen verder gevorderd dan in 2001 in Taba, maar toen volgde SharonBarak op en ging alle hoop in rook op. Ik doe mijn best om optimistisch te zijn, maar ik vrees dat we gewelddadige tijden tegemoet gaan. Zoals de wereldpolitiek nu evolueert, sturen we aan op een regelrechte confrontatie tussen het Westen en de islam. Meer en meer verbitterde mensen zullen hun toevlucht zoeken in terrorisme en omdat Amerika ver weg is en goed beveiligd, zal Europa de klappen krijgen. Het gaat slecht in de wereld : er zijn niet te overbruggen ongelijkheden, er dreigt watergebrek, het milieu is naar de knoppen, aids slaat diepe wonden in de Derde Wereld. Elk tijdperk heeft zijn zondebok : ooit waren dat de joden, toen de communisten. Nu zijn de moslims de zondebok : in plaats van zich af te vragen waarom jonge mensen zich opblazen, schilderen de westerse media hen liever af als blinde fanatici wier enige ambitie het is in het hiernamaals door 72 maagden omringd te worden.

Tekst Linda Asselbergs

“Veel Palestijnse vrouwen zijn militanten, maar thuis is de vader of de man de baas. Maar is de positie van de orthodox-joodse vrouw zoveel benijdenswaardiger ?”

“Wie in Frankrijk ook maar enige kritiek op het Israëlische bewind uit, wordt meteen van antisemitisme beschuldigd en voor het gerecht gedaagd.”