Weekend Knack komt tot inkeer : een zomer lang bezinnen we ons elke week over een van de Grote Gevoelens. Daar moesten we ooit spijt van krijgen.

Vijgen na Pasen en dus volslagen nutteloos ? Of die noodzakelijke steen waaraan de ezel zich straks geen tweede keer zal stoten ? Hoe ook sluiks en meedogenloos knagend : spijt, of het gevoel dat het ook anders had gekund.

Drie miljard mensen hebben het gezien. Miljoenen kinderen. Tegenover hen excuseer ik me. Maar spijt ? Neen, dat heb ik niet. Dat zou betekenen dat hij gelijk had om die dingen te zeggen. En dat krijg ik niet over mijn lippen.” Een handige, puur taalkundige dribbel van voetballer Zinedine Zidane ? Of gaan achter de excuses en de spijt echt twee verschillende werelden schuil ? “Natuurlijk”, meent praktisch filosoof Peter Algoet. “Het is net ongelooflijk boeiend om te zien hoe hij dat onderscheid maakt. De excuses maakt hij als voetballer, vanuit zijn voorbeeldfunctie voor al zijn fans. Maar de mens Zidane, met zijn achtergrond en specifieke cultuurgevoeligheden, heeft geen spijt.” Ni remord, ni regret dus, over zijn intussen legendarische kopstoot (‘een Zidanetje doen’ behoeft geen uitleg meer).

Een gelukkige uitzondering, Zidane, want spijt lijkt iets waarvan we met zijn allen steeds vaker wakker liggen. Nochtans heeft spijt zowat alles met het verleden te maken, weinig met het hier en het nu. “Akelig gevoel over iets waarvan men meent dat het ook anders had kunnen zijn”, leert van Dale. Een manier van denken die psychologisch ook al eens als counterfactual thinking wordt geduid : contrary to the facts, dus. Iets waar we ons haast non-stop aan bezondigen. Wanneer de ober je de salade met geitenkaas voorzet, verslagen en met hangende schouders loeren naar die glimmende scampi’s een tafel verderop. Of op een druilerige dag ergens aan een Belgisch bureau diep zuchtend mijmeren over die job die je ooit niet aanvaard hebt in Barcelona. “Had ik maar.” Spijt over keuzen : volgens een lezersonderzoek van het Nederlandse magazine Psychologie blijkt dat een stevige 86 procent achteraf bekeken andere levenskeuzen had willen maken. De meest betreurde keuzen hebben te maken met de liefde (30 procent), met opleiding (22 procent) en met persoonlijke ontwikkeling (12 procent).

TWIJFEL ? DOEN !

Psychotherapeut Wilfried Van Craen haalt de schouders op. “Tja, dat een derde zijn partnerkeuze betreurt, heeft volgens mij heel veel te maken met de immense verwachtingen die we tegenwoordig hebben van onze relatie. Alsof alles wat we van het leven willen en los staat van ons werk, op de een of andere manier gevoed moet worden door onze partner. Dat is uiteraard absurd. Zorg dat je een boeiend leven hebt : dat zal de druk op de relatie al grotendeels doen afnemen. Ook dat opgefokte beeld van een perfecte, stralende liefde, dat de media ons voorschilderen, doet daar natuurlijk geen goed aan. Uiteraard moet je kieskeurig zijn en je pas settelen als je er echt in gelooft, absoluut, maar dĆ© juiste keuze bestaat volgens mij niet. Niet in de liefde, ook niet professioneel. Het gaat er niet om de juiste keuze te maken, maar wel om de keuze juist te maken. Focus je op wat er wel is en pin je niet vast op het ideaalbeeld dat er uiteraard nooit is.”

“Wil je spijt voorkomen in je leven, evalueer dan op tijd en stond en stuur bij. Klinkt wellicht niet nieuw in de oren, maar we doen het toch nog altijd zo bitter weinig. Evalueer heel concreet : zou ik vandaag opnieuw willen beleven ? Zou ik vorige week opnieuw willen beleven ? Vorige maand ? Nee ? Waar wringt het dan ? Wat mis ik ? Stel daarbij je eigen referentiekader op : wat vind ik belangrijk, wat heb ik nodig, wat doet me goed ? Je hoeft het leven niet te leiden dat anderen je voorschrijven. Leef naar je eigen waarden en normen. Het is zoals de schrijver Milan Kundera het ooit zei : we zijn allemaal debutanten in het leven. Het is de eerste keer voor elk van ons. We hebben geen handleiding meegekregen. En we krijgen bovendien maar Ć©Ć©n kans. Het enige wat we kunnen doen, is leren uit onze ervaringen en bijsturen. We moeten ophouden te leven vanuit een onsterfelijkheidsperspectief : ooit, later, dan neem ik tijd om echt te leven. Nee, schaaf nĆŗ bij. Het is de enige manier om spijt te voorkomen.”

Een van de gouden credo’s om spijt de pas af te snijden : bij twijfel, doen. De Tilburgse spijtspecialist professor Marc Zeelenberg stelde vast dat kinderen dan wel vooral spijt hebben over dingen die ze gedaan hebben, maar volwassenen net over de dingen die ze niet gedaan hebben. Beter even met het hoofd tegen de muur te lopen dan een levenslang venijnig schurend “wie weet, misschien, had ik maar”-gevoel diep vanbinnen. Minder bang zijn om fouten te maken ? “Absoluut”, meent filosoof Peter Algoet. “Rond fouten hangt in onze maatschappij naar mijn gevoel een iets te groot taboe. Ze horen er nochtans onlosmakelijk bij. Ik zie het bijna als stapstenen in ons leven. Ook in ons onderwijssysteem worden fouten iets te streng met de rode stift behandeld. Terwijl we daarvoor juist naar school gaan : om fouten te maken. Elke fout is een stap vooruit in het leerproces. Net zo in het leven. Met een verlammende koudwatervrees kom je niet ver.”

ZELFREFLECTIE

Spijt zou bovendien maatschappijgebonden zijn. “In onze samenleving spelen spijt en vooral spijtbetuiging een vrij pertinente rol”, meent Algoet. “Kijk naar het belang van spijt in ons rechtssysteem : spijt betonen leidt tot strafvermindering. Of kijk naar het hele ritueel van biechten en boete doen in het christendom. ‘Het spijt me’ kunnen zeggen wordt ook in persoonlijke relaties zeer belangrijk gevonden, terecht. In de hindoeĆÆstische cultuur bestaat spijt dan weer niet : daar omvat het leven alleen hier en nu. Het verleden is van geen tel, spijt dus evenmin. Maar hoeft spijt bij ons daarom een overbodig en nutteloos gevoel te zijn omdat het in het verleden wortelt ? Ik denk het niet. Spijt is een vorm van zelfreflectie en dat kan alleen maar tot bewustere daden en keuzen leiden in de toekomst.”

Spijt mag al eens tot alertheid leiden – een ezel stoot zich geen twee keer aan dezelfde steen, jezelf in spijt blijven wentelen levert niks op. “Probeer inderdaad uit je spijt te leren”, zegt Van Craen. “Maar blijf daarna niet langer in het verleden hangen. Dat heeft geen enkele zin. Laat op tijd los.” Zoals de filosoof Soren Kierkegaard het ooit verwoordde : ‘Het leven wordt dan wel achterwaarts begrepen, het wordt nog altijd voorwaarts geleefd.’ Of nog : het heeft weinig zin om jezelf verwijten te maken over vroegere misstappen op basis van de informatie die je nu wel hebt, maar toen – en daar gaat het om – niet. Een haast anachronistische denkfout die we wel vaker lijken te maken.

Een denkoefening die dan weer spijtverlossend werkt, is downward counterfactual thinking, volgens de Amerikaanse onderzoeker en auteur van If only. How to turn regret into opportunity Neal Rose. Spijt steunt zoals gezegd op counterfactual thinking (tegen de feiten in dus), en meer bepaald op upward counterfactual thinking : je vergelijkt de situatie met een beter – dat geloof je toch – alternatief. En dus heb je spijt. Uit downward counterfactual denken kun je troost putten. Daarbij bedenk je dat het ook slechter had gekund. Iets wat we onbewust heel zelden doen, zo blijkt, maar wat wel bewust aangezwengeld kan worden en wat spijt helpt te verdampen. Opvallend en veelzeggend is het dat winnaars van de bronzen medaille door de band genomen blijer zijn met hun prestatie dan zilverenmedaillewinnaars. Omdat de atleet met brons vooral downward counterfactual denkt – “het had niet veel gescheeld of ik had gĆ©Ć©n medaille”, een trapje hoger luidt het “was ik maar een beetje sneller geweest, ik had die gouden medaille”.

EN-EN

Iets om in het achterhoofd te houden, want spijt zou in onze gulzige meerkeuzemaatschappij een almaar hardere noot om te kraken worden. Nu de kerk en het gemeenschapsleven minder onze keuzen dirigeren, valt de verantwoordelijkheid zo goed als helemaal op eigen schouders. Een dubbeltje op zijn kant, want samen met de vrijheid vergroot ook de voedingsbodem voor spijt. Het is het tragische verhaal van de zogeheten en-engeneratie, de huidige twintigers en vroege dertigers : alles willen, behalve kiezen. En de wereldreis, en de veelbelovende carriĆØre, en het herenhuis, en de tuin, en alle mogelijke vrije tijd, en de beste relatie, en vooral heel veel vrijheid, en… Alle deuren op een kier houden, want kiezen is meer dan ooit verliezen. En de spijt om het niet-gekozene houdt ons, zo blijkt, al eens steviger in de ban dan de vreugde om wat we wel gekozen hebben. “Nog eens,” benadrukt Van Craen, “twintigers lijken tegenwoordig koortsig op zoek naar hĆ©t juiste : de juiste job, de juiste stad om in te wonen, het juiste huis, de juiste partner… DĆ© juiste keuze bestaat volgens mij niet. Het gaat erom de keuze juist te maken : vanuit je eigen referentiekader. Vanuit een soort ervaringsgerichte vorm van intuĆÆtie.”

Non, je ne regrette rien. C’est payĆ©, balayĆ©, oubliĆ©… Je me fous du passĆ©“, bezwoer Edith Piaf. Woorden die net iets te verbitterd klonken om haar leven zonder spijt te benijden. “Spijt is mij vreemd,” recenseerde Johan Anthierens zijn leven ooit, “maar ik vind wel dat ik te vaak de confrontatie met het ware leven heb geschuwd. Jacques Brel heeft zijn vleugels uitgeslagen en ging de zeven zeeĆ«n over, zelfs toen hij al doodziek was. Ik ben bang voor water. Ik ben al bang in bad. Hij heeft gedĆŗrfd. Als geen ander koos hij radicaal voor zijn verlangens en meningen. Je moet staande leven, rechtop, niet gebogen en nederig.” Eenzelfde toon in het antwoord van Yoko Ono toen een journalist haar bij haar bezoek in Antwerpen onlangs vroeg of er iets was in haar leven wat ze anders had willen doen. “Neen”, klonk het beslist. “Je kunt geen spijt hebben van wat je hebt gedaan. Wat je overkwam, alle vergissingen inbegrepen, is wat je nu bent. Als je spijt hebt, is het alsof je jezelf zou ontkennen.” Een bijzonder helende en troostende gedachte, die ik ooit al eens bij de Nederlandse (kinder)dichter Toon Tellegen had gelezen : “Op een keer had de egel zoveel spijt van zichzelf, dat hij al zijn stekels uit zijn rug trok.”

www.wilfriedvancraen.tk

Door Guinevere Claeys / Illustratie Liesje Mentens

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content