Om de oudste sporttrofee ter wereld te winnen, moeten de uitdagers eerst de Louis Vuitton Cup veroveren alvorens ze zich mogen meten met de houder van de legendarische America’s Cup. En daarom zijn het hoogdagen voor zeilers in Valencia.

De America’s Cup draagt niet de naam van het land dat hem 132 jaar in zijn bezit had, maar wel die van het zeilschip dat in 1851 de Atlantische Oceaan overstak om in Londen de Universele Tentoonstelling luister bij te zetten. De Engelsen hadden de Amerikanen gevraagd om enkele bewijzen van hun technisch kunnen mee te brengen, en ze hebben zich dat levenslang beklaagd : de America, gebouwd voor de New York Yacht Club, verpletterde op 22 augustus zijn veertien Britse tegenstanders in een race om het eiland Wight. Toen de Engelse koningin aan haar adviseur vroeg wie dan wel tweede geworden was, sprak die de historische woorden : “There is no second…”

De Amerikaanse winnaars dachten er aanvankelijk aan om de indrukwekkende, zilveren Hundred Guinea Cup te laten smelten en er herinneringsmedailles van te laten maken, maar zagen daar uiteindelijk van af. Er werd besloten de beker ter beschikking te stellen voor de toekomstige races. Wie dacht beter te kunnen zeilen dan de New York Yacht Club, mocht de defender uitdagen, die wel het recht had de condities en de regels van de uitdaging te bepalen. Drieëntwintig keer na elkaar kwamen de Amerikanen als winnaars uit de strijd, maar in 1983 gebeurde het onvoorstelbare : een stelletje Australische zeilers, onder leiding van skipper John Bertrand, versloeg met de Australia II de Amerikaanse Liberty. De America’s Cup verliet voor het eerst New York om een ereplaats te krijgen in Perth. Maar niet voor lang : vier jaar later versloeg de San Diego Yacht Club met de Stars and Stripes de Australische Kookaburra III. De laatste editie werd in 2003 gestreden, en toen bleek de Club Nautique de Genève met de Alinghi te sterk voor het Nieuw-Zeelandse team dat de twee vorige edities had gewonnen.

Atletische crew

De volgende America’s Cup wordt in juni betwist, met Alinghi als defender. Zijn tegenstander, de challenger, zal de winnaar van de Louis Vuitton Cup worden, die de beste van de elf uitdagers bekroont. Die elf én het Alinghiteam hebben sinds meer dan een jaar hun tenten opgeslagen in Valencia, en hebben rond één van de havenkommen elf grote complexen opgetrokken. Daar worden niet alleen de boten gestald waarvan de masten ver boven de gebouwen uitsteken, er zijn ook fitnesszalen, werkplaatsen, ontvangstruimtes, terrassen voor vips en ateliers. De Zwitserse winnaars kozen voor de Spaanse havenstad omdat de wedstrijd nu eenmaal in open zee wordt betwist, en ze vonden dat de weersomstandigheden hen gunstig zouden zijn.

De America’s Cup is niet alleen één van ’s werelds grootste sportieve evenementen, het is ook het kweekbed van atletisch en technisch talent. Toen Australië in 1983 de heerschappij van de Verenigde Staten omverhaalde, werd dat voor een groot deel toegeschreven aan de originele vorm van de ballast. En dat besef heeft mede de technische wedloop aangezwengeld. Waren de wedstrijdzeilers in de jaren dertig het toppunt van elegantie, dan zijn ze nu de speerpunt van techniek geworden, die de vergelijking met de formule 1 moeiteloos kan doorstaan. De vaartuigen zijn uit composietmaterialen opgebouwd en die evolutie gaat steeds verder. Maar minstens zo belangrijk is de vorm van zeilen en romp.

“Zo’n zeiler moet je eigenlijk zien als een zweefvliegtuig op zijn kant”, vindt Pierre Esquier, operatiedirecteur van het BMW Oracleteam, een van de grote kanshebbers. “Het zeil moet je zien als een vleugel die boven het water uitsteekt, en daar heb je dus technici voor nodig die alles over aerodynamica weten. Het andere deel zit onder water en daarvoor heb je specialisten van waterdynamica nodig. Maar het allermoeilijkste om te ontwerpen is het deel dat soms boven en soms onder water steekt, omwille van de golven. Omdat de wetten van de lucht- en waterweerstand door iedereen gekend zijn, liggen de ontwerpen steeds dichter bij elkaar en gaat de menselijke factor meer door- wegen.”

Die mensen zijn niet alleen topatleten, het zijn ook meestertactici. Op elke boot is een crew van zeventien man aanwezig, elk met een eigen functie. Het indrukwekkendst zijn de grinders, atletische kerels van bijna twee meter die via de lieren de zeilen moeten hijsen, en dat kan uitsluitend manueel gebeuren. Als men weet dat er tot zo’n 700 vierkante meter wordt uitgezet, dan heeft men een idee van de krachten die daarvoor nodig zijn. Dat geldt evenzeer voor de midbow-sewers, die onderdeks bezig zijn met zeilen in te pakken of uit te plooien, of in de mast klimmen om naar donker water te speuren, omdat daar het meeste wind staat. Dan zijn er de trimmers voor zowel de genua, de spinnaker als het grootzeil. Twee kerels hoeven zich niet uit de naad te werken op zo’n zeiler : de tacticus en de strateeg, die onder hun beiden de beste koers uitstippelen afhankelijk van de omstandigheden en de tegenstander. Maar de uiteindelijke beslissing komt de skipper toe, die een overzicht houdt op het geheel en daar het beste uit distilleert.

Snelheid, elegantie en macht

In de Louis Vuitton Cup komen de elf uitdagers elk twee keer tegen elkaar uit, zodat ieder team dus twintig duelraces zeilt, waarbij ze telkens een afstand van 13,2 zeemijl (23,76 kilometer) afleggen. Het spectaculairst zijn de duels als de zeilers bijna naast elkaar en aan de wind schuin gaan liggen, of als ze op de terugweg voor de wind met hun bolle spinnakers naar de start- en aankomstplaats terugkeren. Mooi om te zien is het samenspel aan boord, de timing van de ploegmaats om samen een spinnaker op te zetten of te strijken (idealiter in vijf seconden en zonder dat het doek het water raakt, want dat remt het schip weer af), of de chaotisch lijkende drukte bij het veranderen van richting. Maar het meest tactische manoeuvre is de start, waarbij de zeilers rondjes draaien om exact op de seconde over de startlijn te gaan en hun tegenstander proberen uit de wind te zetten. “Je positie is allesbepalend”, zegt Pierre Esquier. “Omdat je wel sneller kunt zijn dan de ander maar net niet snel genoeg om hem in te halen. De turbulenties die hij creëert, helpen je efficiëntie immers om zeep. Net zoals in de formule 1. Dan gaan het doorzicht en de ervaring spelen, kies je soms voor een andere koers, of probeer je bij het keerpunt weer voordeel te halen.”

Het hele spel van snelheid, elegantie en macht heeft ook altijd de groten en machtigen der aarde weten te boeien, en de geschiedenis van de America’s Cup staat bol van ego’s die door middel van hun boot geprobeerd hebben nog meer macht, aandacht en interesse van vrouwen te krijgen. In de jaren dertig waren het de bankiers Harold Vanderbilt en J.P. Morgan. Ook theemagnaat Sir Lipton was een verwoed zeiler en enthousiasteling. De Franse baron Bich, bedenker van de Bicpennen en altijd gekleed in een elegante witte blazer en boterkleurige handschoenen, probeerde vier keer om de Cup te winnen, maar moest telkens de duimen leggen. Uiteindelijk ging hij de geschiedenis in als de bedenker van de challenger-reeksen, waarvan de winnaar de defender mocht uitdagen, terwijl vroeger altijd maar één uitdager de strijd aanbond met de verdediger. Uit die challenger-reeksen ontstond al heel snel de Louis Vuitton Cup.

In recenter tijden kwamen weer andere kerels opdagen om zich via hun boot in het wereldje van zeldzame klasse te manifesteren. De Italiaanse industrieel Raul Gardini was één van hen, net zoals de Australische ondernemer Alan Bond en Larry Ellison, de nu 62-jarige Amerikaan achter Oracle die zelf in bijna alle races aan boord van zijn BMW Oracleteam, de Amerikaanse challenger, actief meezeilt. En toch werden al die heethoofden vier jaar geleden een neus gezet door een Zwitserse zakenman, de toen 37-jarige Ernesto Bertarelli. Die besloot in het millenniumjaar een ploeg samen te stellen die voor een deel uit Nieuw-Zeelandse oud-winnaars bestond, zoals Nigel Coutts en de huidige skipper Brad Butterworth. Het Alinghiteam won bij zijn eerste deelname niet alleen de Louis Vuitton Cup maar ging enkele weken later ook aan de haal met de legendarische America’s Cup, die daarmee voor het eerst sinds 1851, eindelijk naar Europa terugkeerde.

Door Pierre Darge