Schuldgevoelens en stress, daar is het moederschap in deze tijden van overvolle agenda’s en prestatiedruk maar al te vaak tot verworden. Maar de tegenbeweging is op komst. In de VS is ‘bad mommy’ stilaan een geuzennaam. De revolte wordt geleid door schrijfster Ayelet Waldman.

Een bezoek aan een buurtspeeltuin in een Amerikaanse grootstad is vaak een hallucinante ervaring. Peuters zitten er niet met elkaar, maar elk met hun eigen moeder te spelen. Die komen aanzetten met peperdure kinderwagens en slaan elkaar om de oren met nieuwtjes over waar de beste organische kinderhapjes, educatieve dvd’s en boeken over nieuwerwetse opvoedingsmethodes te vinden zijn. Het gebeurt allemaal op een ostentatieve toon van zusterschap, maar vergis u niet : hier heersen nijd en competitie. Wiens kind eet het best ? Wiens kind slaapt het best ? Wie loopt er het hardst en spreekt er het vlotst ? En, niet op de laatste plaats, wat zegt dat over mij ? Wie niet mee is, doet wellicht niet genoeg om zoons of dochters bestwil. En – men zegt het op samenzweerderige fluistertoon – is wellicht een slechte moeder. Veel van de moeders hier zijn dertigers en vroege veertigers, hoogopgeleide professionals die bewust voor het huismoederschap gekozen hebben en de opvoeding van hun kinderen opvatten met hetzelfde perfectionisme waarmee ze een doctoraatsthesis of een productlancering zouden aanpakken. Wie het beste kind heeft, is de beste moeder en vloert de concurrentie.

De namen voor het fenomeen zijn bekend : hypermama’s, totaalmoederen, moederschapsfundamentalisme. Als peuters niet van het begin af aan 24 uur op 24 optimaal gestimuleerd worden, kunnen ze misschien nu al hun carrière als professor, astronaut of topadvocaat op hun buikje schrijven. Kinderen moeten van de ene activiteit naar de andere, en dat volgens een schema dat een bedrijfsleider zenuwachtig zou maken. Ondertussen word je om de oren geslagen met allerlei horrorverhalen over wat er allemaal mis kan gaan. Een teddybeer in de wieg van een boreling is een halve poging tot doodslag. De helft van het eten in de supermarkt is vergif. En lees je wel genoeg boeken voor aan je tweejarige ? Als je niet oplet, geef je haar al meteen een leerachterstand mee. Als de lat zo hoog ligt, raakt er nauwelijks iemand overheen. Dat leidt tot frustraties en schuldgevoelens. Wie de hooggespannen verwachtingen niet meent in te lossen, doet niet alleen haar kind tekort, maar torpedeert tegelijkertijd haar eigen sociale standing. Je zou van minder neurotisch worden.

Weg met de supermama

Voor wie het beu is om elke dag een supermama te zijn, ligt er echter beterschap in het verschiet. In de VS regent het de laatste paar jaren blogs, websites en boeken van moeders die het niet langer pikken. Op websites als TrueMomConfessions.com biechten moeders met merkbaar genoegen hun flaters, fiasco’s en tekortkomingen op. Freerangekids.com (letterlijk : ‘scharrelkinderen’) is het internetmekka voor moeders die het pakweg aandurven om hun kinderen alleen naar de lagere school te laten wandelen. Het juk van de overspannen verwachtingen gaat eraf.

Eén van de voortreksters van die golf is de schrijfster Ayelet Waldman, van wie onlangs het opgemerkte boek Bad Mother – A Chronicle of Maternal Crimes, Minor Calamities and Occasional Moments of Grace verscheen. Zij liet zich twee jaar terug opmerken door in een column in The New York Times te verklaren dat ze meer van haar man hield dan van haar kinderen. Hoon werd haar deel. Waldman moest zich tot in de Oprah Winfrey Show verantwoorden. Ze was een slechte moeder, heette het. Van de weeromstuit eiste ze dat label op voor eigen gebruik en maakte ze er een eretitel van.

Waldman spreekt ons vanuit haar huis in Berkeley, Californië, waar ze woont met haar man, de bestsellerauteur Michael Chabon, en hun vier kinderen. De mythe van de Goede Moeder komt uit de niet ingeloste verwachtingen van de vrouwenbeweging, zegt ze. “Vrouwen die nu dertig en veertig zijn, hadden moeders die, als ze al niet zelf feministen waren, op zijn minst blootgesteld waren aan de ideeën van de vrouwenbeweging. Zij voedden hun dochters op met hele nieuwe verwachtingen. Wij zouden allemaal dokters, advocaten en zakenvrouwen worden.” Dat lukte in veel gevallen, maar niet zonder keerzijde. “In Amerika – en ik vrees dat we dat ook in Europa verspreid hebben – kun je geen professional meer zijn en werken van negen tot vijf. Om carrière te maken, moet je veel meer uren kloppen. Als je uit werken gaat, kun je dus nauwelijks nog aanwezig zijn in het leven van je kinderen. Ik ken dan ook geen enkele vrouw, zelfs niet de succesvolste, die niet op de één of ander manier professionele offers gebracht heeft voor haar kinderen. Sommige vrouwen blijven thuis, sommige werken parttime en andere hebben hun ambities bijgesteld. Als je zoveel hebt opgegeven voor je kinderen, dan kan het moederschap het verdomd maar beter waard zijn. Dan moet het perfect zijn. Vandaar dat je zoveel stress en angst ziet.”

Ook Waldman zelf, die rechten studeerde op de gerenommeerde Harvarduniversiteit, waar ze een klasgenote was van Barack Obama, moest offers brengen. Toen ze kinderen kreeg, gaf ze haar veelbelovende carrière als advocate op. “Ik hield van die baan, maar om de carrière te maken die ik mezelf had voorgehouden, moest ik twaalf uur per dag op kantoor zijn. Dan kun je niet naar de balletvoorstellingen en voetbalwedstrijden van je kinderen. Dan zie je ze wanneer ze wakker worden op zaterdagochtend.”

Zeer veel vrouwen kijken tegen dat dilemma aan, zegt Waldman. “Sommigen vinden een creatieve manier om dat op te lossen. Ik had het geluk dat ik graag schreef en dat ik een uitgever vond voor mijn boeken. Op die manier had ik professionele bevrediging, en kon ik toch nog bij mijn kinderen zijn. Maar evenveel vrouwen voelen zich constant rot omdat ze moeten werken, en anderen geven hun hele carrière op en voelen zich vervolgens gefrustreerd en onbevredigd.” Gevolg : net zoals ze elkaar op kantoor zouden beconcurreren, doen hoog gediplomeerde huismoeders dat in de speeltuin of als hulpmama op de crèche. “Probeer daar maar eens een fles met babymelkpoeder te mengen in plaats van de borst te geven”, zegt Waldman. “Ze kijken je aan alsof je je kind mishandelt.”

De moederschapspolitie

De hypermama’s, die van moederschap een dagtaak maken die zich qua prestatiedruk kan meten met Wall Street of de Tour de France, zijn een fenomeen dat oorspronkelijk uit rijke Amerikaanse grootsteden als New York, Boston of San Francisco komt. Via de blogs, tijdschriften en boeken die deze doorgaans hoogopgeleide dames volschrijven, sijpelde het echter ook elders door, tot in Europa toe. Waldman : “Mijn Britse uitgever zei : ‘Dit is een te Amerikaans boek, dat kunnen we hier niet publiceren.’ Maar vervolgens hing elke Britse krant aan mijn telefoon. Ik heb tientallen interviews gehad met Europese media. Dit is dus duidelijk een Amerikaanse ziekte die Europa besmet heeft.”

Het is ook niet alleen een probleem voor rijkelui in New York, zegt Waldman. “Thuisblijven voor je kinderen is eigenlijk iets voor rijke mensen, maar ook heel wat anderen vinden nu dat ze dat verplicht zijn aan hun kinderen. Ik heb een vriendin die haar universiteitsdiploma gehaald heeft terwijl ze werkte bij Wal-Mart (een Amerikaanse supermarktketen die zich specialiseert in goedkope producten en bekend staat om haar hoge werkdruk en lage lonen). Zij was net zo gestresseerd als wij allemaal. Ook zij maakte zich constant zorgen over de academische prestaties van haar zoontje en stuurde hem naar allerlei dure, educatieve zomerkampen.”

Niet alleen vrouwen voelen trouwens de druk. Waldman : “Wat je ook krijgt, is dat mannen zich te pletter werken om die levensstijl te bekostigen. Voor iedere hedgefondsmanager die bonussen van twintig miljoen dollar mee naar huis brengt, is er een kleine verzekeringsmakelaar die dag en nacht moet werken om de rekeningen te betalen.”

Om zich af te reageren, richten moeders hun pijlen op elkaar. Op de internetfora is er steeds wel een bad mommy du jour die de hoon van haar gelijken over zich heen krijgt. Vorig jaar was dat Lenore Skenazy, de vrouw achter FreeRangeKids.com, die het gewaagd had om haar negenjarige zoon na lang aandringen alleen naar huis te laten komen met de New Yorkse metro. Eerder, na haar controversiële New York Times-column, was die twijfelachtige eer te beurt gevallen aan Ayelet Waldman zelf. “De mensen op die fora treden echt op als de moederschapspolitie”, zegt ze. “Ik maakte me daar vroeger heel druk over. ‘Die godverdomde bitches’, dacht ik dan. ‘De uren die ze spenderen aan schrijven over mij, hadden ze net zo goed kunnen doorbrengen met hun kinderen.’ Maar ondertussen heb ik medelijden met zulke mensen, want de reden waarom anderen zwartmaken, is dat ze zichzelf tormenteren met schuldgevoelens. De enige manier waarop ze zich beter kunnen voelen, is iemand vinden die een nóg slechtere moeder is.”

Overal loert gevaar

Vandaar dus dat slechte moeder ondertussen een geuzennaam is. Maar al dat online opscheppen over flaters en tekortkomingen, verandert het debat niet fundamenteel, vindt Waldman. “De laatste paar jaar zeggen mensen steeds vaker : ‘Wacht eventjes, hier word ik gek van, dus hier hou ik mee op.’ Dat is op zich een positieve trend. Maar als je zegt : ‘Ik ben een slechte moeder en daar ben ik trots op’, dan gebruik je uiteindelijk nog wel dezelfde giftige woordenschat. Dan heb je jezelf nog niet losgemaakt uit dat funeste denksysteem.”

Zoals steeds liggen de wortels van het probleem voor een flink stuk in de economie, zegt Waldman. Wat dat betreft, zijn we in Europa heel wat beter af dan in de VS. “Eén van de dingen die je nodig hebt om werk en moederschap op een redelijke manier te combineren, is een goed sociaal beleid. Het is veel gemakkelijker om je goed in je vel te voelen als je achttien maanden ouderschapsverlof hebt en vervolgens je kind in een hele goede crèche kunt stoppen die nog goedkoop is ook. De VS hebben zelfs geen gratis kleuterschool. Dat is toch complete waanzin ?”

Maar de economie alleen is niet genoeg om de moederschapsstress te verklaren. Waldman : “Er zit nog een andere laag aan het probleem. Wij leven in een posttherapeutische samenleving, waar mensen heel veel tijd spenderen aan nadenken over hoe hun ouders hen beschadigd hebben. Dat zorgt ervoor dat we overgevoelig zijn voor de mogelijkheid dat we onze eigen kinderen zouden beschadigen. Bovendien praten de media ons aan dat er achter elke straathoek een pedofiel op de loer ligt. We hebben constant het gevoel dat onze kinderen in gevaar zijn.” Waldman citeert Lenore Skenazy, die in haar boek Free Range Kids politiestatistieken gebruikte om aan te tonen dat kinderen vandaag niet meer gevaar lopen dan in de tijd dat hun ouders klein waren. “Er worden in 2009 niet meer kinderen ontvoerd, verkracht of vermoord dan in 1969 : één per anderhalf miljoen. Lenore zegt steeds : ‘Als je zou willen dat je dochter ontvoerd, verkracht en vermoord werd, en je zette haar in je voortuin met een bord om haar nek waarop ‘Alstublieft, neem mij mee’ staat, dan zou het 750.000 jaar duren voor dat ook daadwerkelijk gebeurde. ‘”

Bad Mother – A Chronicle of Maternal Crimes, Ayelet Waldman, Random House, 24,95 dollar (17,50 euro), ISBN 978-0-385-52793-4.

Door Tom Vandyck Illustraties Sarah Vanbelle

“Thuisblijven voor de kinderen is eigenlijk iets voor rijkelui, maar ook veel anderen voelen zich daar nu toe verplicht.”