In Venetië houdt Alberto Valese een oude kunst in ere. Met weinig middelen en veel vernuft maakt hij prachtig sierpapier.

Een oud boek kan je op veel manieren bewonderen. De inhoud voert je naar vervlogen tijden en de band is een streling voor het oog. Maar daartussen schuilt nog een verrassing: het marmerpapier op de binnenzijde van de kaft. Telkens als ik een antiek boek opensla, geniet ik van de kleurenpracht. Hetzelfde overkomt me bij het openen van een oude koffer die vanbinnen beplakt is met antiek behangselpapier. Doordat deze papieren van het licht zijn afgeschermd, bewaren ze hun kleurenweelde.

Het aantal fabrikanten van sierpapier is sterk afgenomen omdat de moderne drukkunst het ambacht overbodig lijkt te maken. Maar de charme van het artisanale product valt met geen machine te evenaren. In Venetië ontdekten we een klein atelier in een volksbuurt achter het Arsenale, waar nauwelijks toeristen verdwalen. In zijn keldertje aan een nauw kanaal vervaardigt Alberto Valese met veel geduld sierpapier, dat hij verkoopt aan boekbinders en verzamelaars in zijn winkeltje tegenover de San Stefano-kerk, nabij het afgebrande theater Fenice.

In deze buurt liggen wel meer winkels van sierpapier en kalligrafisch materiaal. Dit is geen souvenirhandel, maar een traditioneel onderdeel van de Venetiaanse nering. Eeuwenlang was de Dogenstad het centrum van de boekbindkunst en de papierhandel. Als poort naar het Oosten was Venetië belangrijk voor de Europese introductie van het papier, een Chinese uitvinding, en de verspreiding van nieuwe decoratietechnieken. Tot voor kort nam men aan dat het eerste marmerpapier in Japan werd gemaakt, maar historisch en archeologisch onderzoek toont aan dat China het al in de achtste eeuw produceerde. Vandaar verspreidde het zich over Perzië en het Ottomaanse Rijk, waarmee Venetië handel dreef. Alberto Valese onderhoudt trouwens nog altijd intense contacten met Turkse ambachtslui, op wier voorbeelden hij zich inspireert.

In Europa werd sierpapier pas vanaf het begin van de zeventiende eeuw populair. Het werd meteen een rage en overal rezen ateliers uit de grond. In ons land concentreerde de productie zich in Turnhout, dat ook een belangrijk centrum voor speelkaarten was. In de vorige eeuw waren de firma’s Brépols, Glenisson en van Genechten grote leveranciers, ze voerden zelfs marmerpapier uit naar de bakermat Turkije. Begin deze eeuw nam de productie af, om helemaal te verdwijnen aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog. Vandaag zorgen enkele artisanale bedrijven voor een heropleving.

Technisch lijkt het procédé eenvoudig. “Uiteindelijk heb ik maar een paar potjes verf, water en enkele penselen nodig,” zegt Alberto Valese, “maar dat geldt voor alle schilderwerk. Ook schilderijen bestaan uit weinig meer dan een dun laagje verf op een drager. Het vernuft zit in de artisanale techniek. Het basisprincipe bestaat erin verf als oliedruppels te laten drijven op een vloeistof. Daarom sprak men vroeger ook wel van oliepapier.” Toch is olieverf geen noodzakelijke grondstof. De basis van Valeses producten is gewoon water. De afdruk gebeurt in een ondiep bassin gevuld met lijm op basis van algen. Op deze dikke vloeistof spat Alberto met een penseel wat waterverf waarin hij met stokjes en kammen een motief aanbrengt. Daarop legt hij voorzichtig een vel papier dat de verf die op de algen drijft opslorpt. Het lijkt simpel, maar bij de samenstelling van de grondstoffen komt heel wat kennis kijken.

De traditie maakt een onderscheid tussen verschillende soorten marmerpapier naargelang de streek van herkomst. Valese maakt zowel Spaanse marmers als typisch Turkse motieven met rode tulpen en anjers. Hij vervaardigt ook lijmpapier. Daarvoor beschildert hij eerst een vel papier met een dikke verf waarin lijm is opgelost. Daarin strijkt hij met een kammetje motieven uit. Het resultaat is een ouderwets ogend papier dat lijkt op het Indische katoen dat vroeger bij ons werd ingevoerd. Ten slotte bedrukt Valese ook papier met houten blokken, in de vakliteratuur dominoterie genoemd. Eeuwen geleden werd ons behangselpapier op een gelijkaardige wijze bedrukt. Dat papier werd trouwens tot aan het begin van de vorige eeuw in aparte vellen geleverd. Volgedrukt behangselpapier op rollen kwam pas later op de markt. Voor de modellen inspireert Valese zich op volksprenten en de architectuur van Venetië.

Alberto Valese houdt een Venetiaanse traditie in ere die op sterven na dood is: hij is een van de enige producenten in de Dogenstad die deze drie technieken beheerst. Het meeste papier dat in de handel wordt aangeboden, is elders vervaardigd.

Piet Swimberghe / Foto’s Jan Verlinde